Φιλιώ Κοντραφούρη, Μαρία Σιδηροπούλου
13.06.2023 • 08:42
«Οταν φύγουν οι Ταλιμπάν θα χορέψω στους δρόμους της Καμπούλ φορώντας ένα κόκκινο φόρεμα» μας είπε η Ρογιά*, μια νεαρή Αφγανή που εργάζεται σε ανθρωπιστική οργάνωση.
Μας ζήτησε να τη συναντήσουμε σε ένα ασφαλές καφέ στη συνοικία Κάρτε Τσαρ της Καμπούλ, μία εύπορη περιοχή την οποία προτιμούσαν για τη διαμονή τους δημοσιογράφοι διεθνών μέσων ενημέρωσης και υπάλληλοι ανθρωπιστικών οργανώσεων. Σήμερα, ελάχιστοι έχουν απομείνει στην πρωτεύουσα του Αφγανιστάν. Το μοναδικό φροντιστήριο αγγλικών που λειτουργεί ακόμη στην περιοχή, μόνο με μαθητές και όχι μαθήτριες, έχει απομείνει να θυμίζει την προ Ταλιμπάν εποχή.
Μας χαιρετά έχοντας κατεβασμένη τη μαντίλας της, αφήνοντας να φανεί μεγάλο μέρος από τα μαλλιά της. «Παλιά φορούσα χιτζάμπ και κάλυπτα όλα τα μαλλιά μου με ευλάβεια. Μου άρεσε, το έκανα επειδή το ήθελα» λέει δείχνοντάς μας μία παλαιότερη φωτογραφία της. «Πλέον, τη φοράω πολύ χαλαρά επιτηδες. Κάποιες φορές την κατεβάζω και τελείως. Δεν μπορώ να κάνω κάτι όταν μου το επιβάλλουν» τονίζει με περηφάνια η Ρογιά, ενώ την κοιτάμε φορώντας επιμελώς τις δικές μας μαντίλες.
Είναι κόρη ενός πρώην υψηλά ιστάμενου κρατικού υπαλλήλου. Εκείνη και η οικογένειά της προσπάθησαν να διαφύγουν από το Αφγανιστάν τον Αύγουστο του 2021, όταν οι Ταλιμπάν κατέλαβαν την πρωτεύουσα. Είχαν καταφέρει να μπουν στο χώρο του αεροδρομίου από νωρίς, αλλά βγαίνοντας έξω για να προμηθευτούν εφόδια, δεν κατάφεραν να ξαναμπούν. «Η κατάσταση ήταν χαοτική. Νέοι άντρες άφηναν πίσω τις μητέρες και τις αδερφές τους και σκαρφάλωναν στις τουρμπίνες των αεροπλάνων. Επικρατούσε το αδιαχώρητο».
Ελεγχοι παντού
Το ταξίδι μας στο Αφγανιστάν ξεκίνησε στις αρχές του 2023, μετά από τρίμηνη αναμονή για την έκδοση βίζας από την πρεσβεία της χώρας στη Βουλγαρία. Είχαμε κάνει γνωστή την ιδιότητά μας ως δημοσιογράφοι στις αρμόδιες αρχές, ενώ αναμέναμε τη χορήγηση άδειας για ρεπορτάζ από το σημερινό καθεστώς των Ταλιμπάν.
Στους δρόμους της Καμπούλ, η παρουσία ένοπλων ανδρών και τσεκ ποιντ είναι έντονη, ιδιαίτερα μετά τις βομβιστικές επιθέσεις των τελευταίων μηνών σε σχολείο, ξενοδοχείο αλλά και το στρατιωτικό αεροδρόμιο της πόλης, με δεκάδες νεκρούς. Την ευθύνη για τις επιθέσεις έχει αναλάβει το Ισλαμικό Κράτος, το οποίο μέρα με τη μέρα γιγαντώνει την παρουσία του στο Αφγανιστάν. Οι σωματικοί έλεγχοι είναι συχνοί, ειδικά στα ξενοδοχεία όπου διαμένουν οι ελάχιστοι ξένοι που βρίσκονται πλέον στη χώρα, με τις γυναίκες να ελέγχονται πίσω από κουρτίνες.
Οι γυναίκες εξαφανίζονται από τον δημόσιο χώρο
Η Ρογιά είναι πολύ νέα. Στην ηλικία των 24 ετών είχε ήδη στήσει μία εθελοντική οργάνωση που καθάριζε τους δρόμους γύρω από τη γειτονιά της και είχε ανοίξει μια επιχείρηση σχεδίασης, παραγωγής και μεταπώλησης ρούχων. «Η ζωή ήταν πολύ άνετη και όμορφη» μας λέει. «Μέχρι που κατέλαβαν την εξουσία οι Ταλιμπάν». Κατάφερε να κρατήσει το μαγαζί που είχε ανοίξει και στο οποίο δούλευαν και οι μικρότερες αδερφές της για πολύ λίγο ακόμη. «Δεν μας είπαν να το κλείσουμε αμέσως αλλά έβρισκαν διαρκώς τρόπους να μας κόβουν πρόστιμα και να βάζουν εμπόδια, γνωρίζοντας ότι ήταν μία επιχείρηση που έτρεχαν γυναίκες. Με αυτόν τον τρόπο, ανάγκασαν πολλές γυναίκες να κλείσουν τα μαγαζιά τους».
H γυναικεία παρουσία δείχνει σιγά σιγά να εξαλείφεται από την πρωτεύουσα, αλλά και από ολόκληρη τη χώρα. Οι πολιτικές που εφαρμόζονται από τους Ταλιμπάν, οι οποίοι διατείνονταν ότι έχουν αλλάξει και ότι θα σεβαστούν τα γυναικεία δικαιώματα κατά τη διάρκεια των διπλωματικών συνομιλιών με τις ΗΠΑ στη Ντόxα στις 29 Φεβρουαρίου του 2020, έχουν προκαλέσει ολέθριο πλήγμα στα ανθρώπινα δικαιώματα γυναικών και κοριτσιών, οι οποίες απαγορεύεται να εργαστούν, να πάνε σχολείο μετά τα 12 έτη, να πάνε βόλτα στα πάρκα ακόμη και να επισκεφτούν άνδρα γιατρό.
«Πολλές φορές δυσκολευόμαστε ακόμη και να βρουμε φαγητό». Τον προηγούμενο χρόνο η Ρογιά βρήκε δουλειά σε μία ανθρωπιστική οργάνωση που λειτουργεί υπό την ανοχή των Ταλιμπάν στο κέντρο της Καμπούλ. Με τα χρήματα που κερδίζει εκεί καταφέρνει να ζει ολόκληρη την οικογένειά της. «Ο πατέρας μου κλαίει κάθε βράδυ που δεν μπορεί να εργαστεί και φοβάται πολύ να βγει έξω. Έχει αφήσει τα μαλλιά και τα γένια του να μακρύνουν. Ευτυχώς είχε προνοήσει να επενδύσει πολλά στις σπουδές μου κι έτσι τώρα μπορώ να τον βοηθήσω εγώ».
Ο μικρός Σαμίρ και η αύξηση της παιδικής εργασίας
Το Αφγανιστάν βιώνει σύμφωνα με τον ΟΗΕ μία άνευ προηγουμένου ανθρωπιστική κρίση. Πάνω από 20 εκατομμύρια άνθρωποι, περισσότεροι δηλαδή από τον μισό πληθυσμό της χώρας, εξαρτώνται από κάποιου είδους ανθρωπιστική βοήθεια για να επιβιώσουν. Ακόμα και στην πρωτεύουσα, η ηλεκτροδότηση περιορίζεται το πολύ σε δύο ώρες την ημέρα. Η οικονομική στήριξη από τις δυτικές χώρες έχει παγώσει, με τους περιορισμούς που επιβάλλουν οι ΗΠΑ στην κεντρική τράπεζα του Αφγανιστάν να έχουν προκαλέσει κρίση ρευστότητας. Μόνο ο ΟΗΕ χρηματοδοτεί συγκεκριμένες οργανώσεις που παρέχουν ανθρωπιστική βοήθεια. Πολλοί, ακόμη και αυστηροί επικριτές των Ταλιμπάν και αναλυτές, θεωρούν ότι πρέπει να υπάρξει άρση των κυρώσεων από τις ΗΠΑ γιατί όπως επισημαίνουν, αυτοί που τιμωρούνται περισσότερο είναι οι ίδιοι οι Αφγανοί πολίτες.
Βρεθήκαμε σε μια φτωχή συνοικία της Καμπούλ, όπου γνωρίσαμε την οικογένεια του 11χρονου Σαμίρ. Η μητέρα του είναι χήρα και απαγορεύεται να εργαστεί. Ο Σαμίρ κάνει μικροεργασίες για να στηρίξει εκείνη και τις αδερφές του. Μία οργάνωση ξεκίνησε να τους βοηθάει δίνοντάς τους τρόφιμα ενώ παράλληλα βοηθά το μικρό Σαμίρ να ξεκινήσει και πάλι το σχολείο. Μια έρευνα σε περισσότερα από 10.000 νοικοκυριά από ομάδα ανθρωπιστικών οργανώσεων διαπίστωσε ότι ο αριθμός των αφγανικών οικογενειών που ανέφεραν ότι εργάζεται τουλάχιστον ένα παιδί αυξήθηκε από 13% το 2021 σε 21% το 2022. Για μονογονεϊκές οικογένειες, τα στοιχεία αυτά αυξήθηκαν από 19% το 2021 σε 29% το 2022.
Απαγωγές γυναικών και εξαναγκαστικοί γάμοι
Στην τουαλέτα ενός εστιατορίου, μία νεαρή που φτιάχνει τη μαντίλα της στον καθρέφτη, καταλαβαίνει ότι είμαστε ξένες και μας ζητά συγγνώμη για την κατάσταση που επικρατεί στη χώρα της. Γυναίκες με τις οποίες μιλήσαμε, σε αναπάντεχα μέρη και χαμηλόφωνα, και οι οποίες θέλουν να παραμείνουν ανώνυμες, δηλώνουν απογοητευμένες και απελπισμένες. Οι περισσότερες ψάχνουν να βρουν τρόπο να φύγουν προς την Ευρώπη, ενώ άλλες, οι φτωχότερες, παραμένουν εγκλωβισμένες στα σπίτια τους με τον φόβο να τις απαγάγουν μέλη των Ταλιμπάν.
Είναι πολλές οι μαρτυρίες για απαγωγές γυναικών και εξαναγκαστικούς γάμους, από τη στιγμή που οι Ταλιμπάν κατέλαβαν την εξουσία. Μια συμφοιτήτριά της Ρογιά από τη Νομική σχολή της Καμπούλ, απήχθη από Ταλιμπάν και ζει πλέον μαζί του ως τρίτη γυναίκα του. Όσες καταλήγουν στα χέρια των Ταλιμπάν παύουν πολλές φορές να έχουν επαφή με τις οικογένειες τους. Μια νεαρή με το όνομα Ελάχα Ντελαβαρζάι κατήγγειλε μέσω βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι είχε απαχθεί και βιαστεί από τον πρώην εκπρόσωπο Τύπου του Υπουργού Εσωτερικών της τωρινής κυβέρνησης. Η ίδια διέφυγε στο Πακιστάν, όμως η φιλική προς τους Ταλιμπάν ισλαμιστική παραστρατιωτική οργάνωση Χακάνι, την επέστρεψε στον απαγωγέα της στην Καμπούλ. Από τότε αγνοείται η τύχη της. Η Ρογιά ισχυρίζεται πώς ορισμένοι από τους υψηλόβαθμους αξιωματούχους του τωρινού καθεστώτος έχουν κόρες που σπουδάζουν και εργάζονται στο εξωτερικό, απολαμβάνοντας όλα τα προνόμια και τις ελευθερίες της δυτικής κουλτούρας.
Μας περιγράφει τις δικές της στιγμές καθημερινής επανάστασης, όταν ένας Ταλιμπάν της έκανε παρατήρηση γιατί φορούσε τη μαντίλα της με τρόπο που φανέρωνε μεγάλο μέρος των μαλλιών της, πράγμα απαγορευμένο: «Αν δεν σου αρέσει μην με κοιτάς», του είπε, με τον ίδιο να της αντιτείνει, «Και τι να κάνω, να κάτσω σπίτι μου;». «Ναι, να μείνεις κλεισμένος σπίτι σου και να μην ξαναβγείς». Μας λέει ότι αν δείχνεις θάρρος και τους κοιτάς με αυτοπεποίθηση σε φοβούνται.
Μπορούν οι Ταλιμπάν να γίνουν πιο μετριοπαθείς;
Μία βομβιστική επίθεση αυτοκτονίας του Ισλαμικού Κράτους, έξω από το Υπουργείο Εξωτερικών, με 20 περίπου νεκρούς, σύμφωνα με τα ξένα πρακτορεία, αλλά και μία δολοφονία γυναίκας πρώην μέλους της αφγανικής Βουλής από άγνωστο δράστη ήταν κάποια από τα γεγονότα που βιώσαμε όσο βρισκόμασταν στην Καμπούλ. Οι ξένοι και ιδιαίτερα οι Κινέζοι είναι οι κύριοι στόχοι της υποομάδας του Ισλαμικού Κράτους του Κορασάν, η οποία δεν επικροτεί τις οικονομικές συμφωνίες και διαπραγματεύσεις μεταξύ της κυβέρνησης των Ταλιμπάν και της Κίνας.
Το καθεστώς των πρώην μαχητών από τη δική του πλευρά ζητά να ξεπαγώσουν τα χρήματα που έχουν δεσμεύσει οι χώρες δωρητές. Ορισμένα υψηλόβαθμα στελέχη των Ταλιμπάν, ακόμα και μέσα από την κυβέρνηση, προβάλουν πιο μετριοπαθείς απόψεις και επιζητούν τη συναίνεση και την αποδοχή του κόσμου και της διεθνούς κοινότητας. Συγκεκριμένα, ο Αμπάς Στανικζάι, υφυπουργός Διεθνών Σχέσεων και από τους γηραιότερους αξιωματούχους της κυβέρνησης των Ταλιμπάν, μιλάει συχνά δημόσια για την ανάγκη να υπάρχει ελευθερία του λόγου και για λιγότερους περιορισμούς στα δικαιώματα των γυναικών. Είναι από τους λίγους βέβαια που έχει ταξιδέψει αρκετά και μιλάει τέσσερις γλώσσες.
Την ίδια ώρα, πολλοί από τους νεότερους και πιο χαμηλόβαθμους των Ταλιμπαν βλέπουν τη ζωή στην πόλη για πρώτη φορά, έχοντας μεγαλώσει σε μικρά χωριά, σχεδόν ασκητικά, με κύριο μέλημά τους τον ιερό πόλεμο. Είδαν ξαφνικά μια πόλη που θεωρούσαν το επίκεντρο της «ξένης κατοχής», με μία «κυβέρνησή μαριονέτα» και έναν πληθυσμό επηρεασμένο από τους δυτικούς τρόπους ζωής. Από συνεντεύξεις τους σε Αφγανούς αναλυτές που είδαν το φως της δημοσιότητας, βλέπουμε πως πολλοί από τους πρώην μαχητές αναθεωρούν για τους «άπιστους» ή «κακούς μουσουλμάνους» της πρωτεύουσας. Φυσικά η χρόνια προπαγάνδα δύσκολα θα εξαλειφθεί και ο τρόπος που αντιμετωπίζουν τις γυναίκες θα αργήσει να αλλάξει.
Φτάνοντας στο τέλος του ταξιδιού μας
Η άδεια για δημοσιογραφική κάλυψη δεν μας δόθηκε ποτέ, όπως και σε δεκάδες άλλους συναδέλφους.
Η Ρόγια επαναλαμβάνει πως δεν φοβάται το καθεστώς. Μας μεταφέρει τα λόγια του πατέρα της που της δίνουν κουράγιο: «Το να πεθάνουμε θα είναι κάτι το φυσικό. Το να είμαστε όμως σκλάβοι/δούλοι δεν είναι κάτι φυσικό για τον άνθρωπο».
Φεύγοντας από το καφέ, καθώς περνάμε από ένα πάρκο με κούνιες, η Ρογιά μας προτρέπει να μπούμε λέγοντας πώς της λείπουν αυτές οι στιγμές ξεγνοιασιάς. Επαναλαμβάνει τα ίδια λόγια που μας είπε όταν πρωτοσυναντηθήκαμε. «Όταν κάποια στιγμή πέσουν οι Ταλιμπάν, σας το ορκίζομαι, ακόμα κι αν είμαι 60 χρονών, θα βγω με κόκκινο φόρεμα και θα χορέψω σε κάθε στενό της Καμπούλ».
*Tο όνομα έχει αλλάξει για λόγους προστασίας