Με την ανέγερση των κύριων κτιρίων του Διεθνούς Θερμοπυρηνικού Πειραματικού Αντιδραστήρα να βρίσκεται στο 99,9%, οι εγκαταστάσεις του ITER στο Κανταράς, στο Σεν Πολ λε Ντουράνς της νότιας Γαλλίας, μοιάζουν με νέα βιομηχανική περιοχή.
Εκεί ετοιμάζεται το μεγαλύτερο έργο πυρηνικής σύντηξης στον κόσμο και παρότι «απέξω» φαίνεται πως είναι ένα project έτοιμο να τεθεί σε λειτουργία, για τους γνώστες είναι ξεκάθαρο πως η «πυροδότηση» απέχει ακόμα πολύ.
Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερη πειράματα πυρηνικής φυσικής, καθώς υπόσχεται άφθονη, φθηνή και πιο καθαρή πυρηνική ενέργεια, που θα δημιουργείται με τον ίδιο τρόπο που παράγεται και η ενέργεια στον Ηλιo.
Οι υποστηρικτές του έργου πιστεύουν πως η πυρηνική σύντηξη θα μπορούσε να επιλύσει τη μεγαλύτερη υπαρξιακή κρίση στην ιστορία της ανθρωπότητας: την κλιματική. Σκοπός του ITER, στο οποίο συμμετέχουν 35 χώρες, είναι να δείξει κατά πόσον η σύντηξη μπορεί να είναι οικονομικά και εμπορικά βιώσιμη.
Η σύντηξη υπόσχεται απεριόριστη ενέργεια, με μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και, σε αντίθεση με την πυρηνική σχάση που χρησιμοποιείται σήμερα, δεν θα παράγει ραδιενεργά απόβλητα μακράς διάρκειας ζωής.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, ένα γραμμάριο καυσίμου πυρηνικής σύντηξης θα προσφέρει ενέργεια που σήμερα αποδίδουν οκτώ τόνοι πετρελαίου.
Ενα έργο 10 εκατομμυρίων κομματιών
Η διαδικασία της κατασκευής -στα 39 εργοτάξιά του- είναι περίπλοκη. Στο κύριο εργοτάξιο, γερανοί 750 τόνων τοποθετούν στη θέση τους τεράστια εξαρτήματα. Οι εργάτες έχουν ήδη συναρμολογήσει το κέλυφος του βασικού θαλάμου (τόκαμακ), αλλά ακόμη περιμένουν κάποια μέρη του, συμπεριλαμβανομένου ενός γιγάντιου μαγνήτη.
Το τόκαμακ είναι μία ειδική τεχνολογική διάταξη θερμοπυρηνικού αντιδραστήρα που χρησιμοποιείται στην έρευνα θερμοπυρηνικής ενέργειας. Εφευρέθηκε από σοβιετικούς φυσικούς στη δεκαετία του 1960.
Σε αυτή την εγκατάσταση, το τόκαμακ θα ζυγίζει 23.000 τόνους. Αυτό αντιστοιχεί σε τρεις πύργους του Αϊφελ. Θα περιλαμβάνει ένα εκατομμύριο εξαρτήματα, τα οποία με τη σειρά τους θα αποτελούνται από περίπου 10 εκατομμύρια μικρότερα μέρη.
Το τόκαμακ περιβάλλεται από μερικούς από τους μεγαλύτερους μαγνήτες που δημιουργήθηκαν ποτέ. Λόγω του μεγέθους τους -κάποιοι από αυτούς έχουν διάμετρο έως και 24 μέτρα- είναι δύσκολο να μεταφερθούν, οπότε πρέπει να συναρμολογηθούν επί τόπου σε μια τεράστια αίθουσα.
Δεδομένου του τεράστιου αριθμού εξαρτημάτων που το αποτελούν, δεν υπάρχει χώρος για λάθη. Ακόμη και η ψηφιακή 3D απεικόνιση του τιτάνιου αυτού μηχανήματος, καταλαμβάνει περισσότερο από δύο terabyte χώρου στον δίσκο.
Το έργο ξεκίνησε επισήμως το 2006, όταν οι εταίροι συμφώνησαν να χρηματοδοτήσουν ένα δεκαετές σχέδιο ύψους 5 δισεκατομμυρίων ευρώ, με αρχικό ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2016. Στις αρχές Ιουλίου του 2022, ο ιστότοπος του ITER μετέθεσε την πρώτη δοκιμή για τον Δεκέμβριο του 2025. Στη συνέχεια, η ημερομηνία αυτή έφερε έναν αστερίσκο που διευκρίνιζε πως θα αναθεωρηθεί. Τώρα (η ημερομηνία) έχει εξαφανιστεί εντελώς από τον ιστότοπο.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση αναλαμβάνει το 45% του ολοένα αυξανόμενου κόστους του έργου. Ολες οι άλλες χώρες συνεισφέρουν λίγο περισσότερο από 9% η καθεμία, με χονδρικούς υπολογισμούς. Η πιο πρόσφατη επίσημη εκτίμηση του κόστους ανέρχεται σε περισσότερα από 20 δισεκατομμύρια ευρώ, με την προϋπόθεση ο αντιδραστήρας να τεθεί σε λειτουργία σε δύο χρόνια από τώρα. Οπως αναφέρουν έγγραφα που επικαλείται το Scientific American, όμως, ακόμα και αυτή η εκτίμηση είναι συντηρητική πια.
Τον Νοέμβριο του 2022 προέκυψαν σημαντικά τεχνικά προβλήματα σχετικά με τα μεταλλικά τμήματα που θα περιβάλλουν τον κεντρικό θάλαμο, κάτι που οδήγησε σε παύση των εργασιών. Επίσης, τον περασμένο Μάρτιο η Γαλλική Υπηρεσία Ασφάλειας για την Πυρηνική Ενέργεια προειδοποίησε για ένα ακόμη ζήτημα. Οπως διαπιστώθηκε, υπήρχε σοβαρό πρόβλημα στις συγκολλήσεις μεταξύ των μεταλλικών εξαρτημάτων, οπότε ζήτησαν από τον υπεργολάβο να σταματήσει τις εργασίες.
Ανεξάρτητα από το αν η αναμονή θα διαρκέσει τέσσερα, πέντε ή ακόμη και περισσότερα χρόνια, ο ITER δεν είναι το μόνο μεγάλο επιστημονικό έργο που αντιμετώπισε τεράστιες καθυστερήσεις, αύξηση του κόστους και μεταβολή των στόχων.
Οι υπέρμαχοι του ITER το παρομοιάζουν με το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb (JWST), το οποίο ήταν σχεδιασμένο να ολοκληρωθεί σε μία δεκαετία με κόστος λίγο πάνω από 1 δισεκατομμύριο δολάρια και τελικά χρειάστηκαν 20 χρόνια και περισσότερα από 10 δισεκατομμύρια δολάρια. Αυτές οι υπερβάσεις ήταν ιδιαίτερα οδυνηρές για τους αστρονόμους, αλλά εκ των υστέρων φάνηκαν δικαιολογημένες, δεδομένου ότι εξασφάλισαν την επιτυχή εκτόξευση, την ανάπτυξη και τις παρατηρήσεις του JWST στο Διάστημα.
Σε αντίθεση, όμως, με το James Webb, το οποίο άρχισε να λειτουργεί πλήρως λίγους μήνες μετά την ολοκλήρωσή του, ο ITER δεν θα είναι κατάλληλος για χρήση για πολλά χρόνια μετά το τέλος της κατασκευής του. Το πρώτο πλάσμα αναμένεται το 2025 και τα πρώτα πειράματα δευτερίου-τριτίου θα πραγματοποιηθούν το 2035, αν και ακόμη και αυτό είναι υπό εξέταση τώρα, καθώς καθυστέρησε και εξαιτίας της πανδημίας, αλλά και λόγω προβλημάτων εφοδιασμού.
Οταν δέχονται κριτική για τις καθυστερήσεις, οι υπεύθυνοι του ITER συνήθως απαντούν υπενθυμίζοντας στο κοινό και στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής πως τα μεγάλα μνημεία χρειάζονται χρόνο για να χτιστούν. Τα σχέδια για την Παναγία των Παρισίων, αλλά και για άλλους γοτθικούς καθεδρικούς ναούς, για παράδειγμα, ήταν τόσο μεγάλης κλίμακας και πολυπλοκότητας που διήρκεσαν δεκαετίες.
Με πληροφορίες από Scientific American