Τουλάχιστον 55 νεκροί και δεκάδες τραυματίες· 1.000 οι αγνοούμενοι· 4.000 στρέμματα γης καμένα· 1.700 κτίρια, κυρίως κατοικίες, στάχτη· χιλιάδες ντόπιοι και τουρίστες εκτοπίστηκαν ή εγκατέλειψαν το νησί. Το Μάουι της Χαβάης, της πιο απομακρυσμένης αμερικανικής πολιτείας, περνάει μία από τις χειρότερες φυσικές καταστροφές στα χρονικά του και η ιστορική πόλη Λαχάινα μένει βαθιά τραυματισμένη.
«Το 1960, είχαμε 61 θανάτους εξαιτίας του μεγάλου κύματος που είχε χτυπήσει το Μεγάλο Νησί (σ.σ. Χαβάη)», δήλωσε στο CNN την Πέμπτη ο κυβερνήτης της Χαβάης, Τζος Γκριν. «Αυτή τη φορά, είναι πολύ πιθανό το σύνολο των θανάτων να ξεπεράσει αυτόν τον αριθμό. Αυτό που συμβαίνει είναι πρωτόγνωρο για πολλά μέρη του κόσμου». Πράγματι, σε αυτό φαίνεται ότι συνηγορούν ομοφώνως όσοι ασχολούνται με το θέμα.
Παρά ταύτα, η πιο πρόσφατη μεγάλη πυρκαγιά στη Χαβάη σημειώθηκε το 2018, όταν οι άνεμοι από τον τυφώνα «Λέιν» θέριεψαν τις φλόγες που περικύκλωσαν τη Λαχάινα – και πάλι. Τότε, είχαν καταστραφεί 8.000 στρέμματα γης, 31 οχήματα και 21 κτίρια, πάλι κυρίως κατοικίες, σύμφωνα με τοπικά μέσα ενημέρωσης που επικαλείται το BBC.
«Δεν ξέρουμε πώς άρχισε – γνωρίζουμε πώς εξαπλώθηκε»
Κάτι στο οποίο, επίσης, η πλειονότητα των διεθνών δημοσιευμάτων –που επικαλούνται αναλύσεις ειδικών και φορέων– συνηγορεί είναι ότι, ναι μεν δεν γνωρίζουμε τα αίτια της πυρκαγιάς, ωστόσο ξέρουμε για ποιον λόγο εξαπλώθηκε με τέτοια καταστροφική ταχύτητα, ανατρέποντας τη ζωή του νησιού σχεδόν εν μια νυκτί.
Ξαφνική ξηρασία, χόρτα ξένα στη χλωρίδα του νησιού, άνεμοι, τυφώνας – όλα τα στοιχεία της ανθρωπογενούς κλιματικής κρίσης.
Ξαφνική ξηρασία, χόρτα ξένα στη χλωρίδα του νησιού, άνεμοι, τυφώνας – όλα τα στοιχεία της ανθρωπογενούς κλιματικής κρίσης, την ώρα που, εν γένει, οι πυρκαγιές χρειάζονται τρία συστατικά: σπίθα· καύσιμο με τη μορφή βιομάζας, όπως η χαμηλή βλάστηση ή τα δέντρα· καιρικές συνθήκες, όπως οι άνεμοι και οι «ξαφνικές ξηρασίες» που εξαπλώνουν τις φλόγες. Κάτι τέτοιο περιγράφουν σε ειδικές αναλύσεις τους διεθνή Μέσα όπως το BBC, το Associated Press, οι New York Times ή ο Guardian.
Ο συνδυασμός των τριών συστατικών, στην περίπτωση του Μάουι, ήταν άμεσος και ταυτόχρονος – και χρειάστηκαν μόλις λίγες εβδομάδες για να «συντονιστούν» και, εντέλει, να δυσχεράνουν ανυπολόγιστα και το έργο των πυροσβεστικών σωμάτων.
Το καύσιμο
Τα χόρτα που φυτρώνουν εκεί όπου –κυριολεκτικά– δεν τα σπέρνουν μοιάζει να είναι το βασικό καύσιμο για την εξάπλωση των πυρκαγιών στο Μεγάλο Νησί. Παρότι, όμως, ουδείς τα έσπειρε, εκείνα εμφανίστηκαν στη θέση των γεμάτων υγρασία ανανάδων και ζαχαροκάλαμων, όταν οι επιχειρήσεις-φάρμες έπεσαν έξω οικονομικά και έκλεισαν.
Τα χόρτα αυτά εντάσσονται στα «χωροκατακτητικά είδη», που εν γένει έτσι ονομάζεται κάθε μη ιθαγενές είδος σε εκάστη περιοχή όπου ανταγωνίζεται τα ιθαγενή αντίστοιχα. Μάλιστα, όπως λέει στο Associated Press η Ελίζαμπεθ Πίκετ, εκτελεστική συν-διευθύντρια του μη κερδοσκοπικού Hawaii Wildfire Management Organization, που ειδικεύεται στην πρόληψη και τη μείωση των πυρκαγιών, αυτά τα χωροκατακτητικά χόρτα είναι επιρρεπή στο να λαμπαδιάσουν – στην κυριολεξία. Συμπληρώνει, δε, ότι το 26% του Μάουι έχει δεχθεί «εισβολή» από αυτό το είδος χόρτου.
Ο φαύλος κύκλος που δημιουργούν τα χωροκατακτητικά χόρτα που αντικαθιστούν την υγρή χλωρίδα της Χαβάης.
Κι εδώ δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος: τα χόρτα ενδημούν στη φυσική χλωρίδα· σε περίπτωση πυρκαγιάς, βοηθούν στην αδιάκριτη εξάπλωσή της· τα καμένα, εντέλει, αφήνουν επιπλέον έδαφος για χωροκατακτητικά χόρτα, αντικαθιστώντας, όπως σημειώνει και το BBC, τα ενδημικά είδη, που είναι, εξαιτίας της υγρασίας τους, λιγότερο ευάλωτα στις πυρκαγιές.
Ο Κλέι Τράουερνιχτ, ειδικός στις πυρκαγιές στο Πανεπιστήμιο της Χαβάης, είπε στο Associated Press ότι, αφενός, «η υγρή περίοδος δίνει ώθηση σε φυτά όπως το Guinea Grass, ένα μη ιθαγενές, χωροκατακτητικό είδος που βρίσκεται σε μέρη του Μάουι, να μεγαλώνουν 15 εκατοστά την ημέρα και να φτάσουν έως τα 3 μέτρα ύψος» και, αφετέρου, «όταν αυτό το χόρτο αποξηρανθεί, δημιουργεί ένα πλαίσιο… ώριμο για πυρκαγιά».
«Εσωτερικός» διάλογος για το καύσιμο
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και ένας «εσωτερικός» δημόσιος διάλογος που έχει αρχίσει μεταξύ των κατοίκων της περιοχής.
Ηδη προ δεκατριών ετών, ειδική μελέτη του Τμήματος Γης και Φυσικών Πόρων της πολιτείας της Χαβάης ανέφερε ότι «τα ιθαγενή οικοσυστήματα στη Χαβάη δεν προσαρμόζονται στις δασικές πυρκαγιές. Εκτός από τις ενεργές ηφαιστειακές περιοχές, η φωτιά δεν αποτελεί μέρος του φυσικού κύκλου ζωής των ιθαγενών οικοσυστημάτων της Χαβάης και μόνο λίγα ιθαγενή είδη μπορούν να αναγεννηθούν μετά τη φωτιά. Τα δύο τρίτα των απειλούμενων ειδών της Χαβάης βρίσκονται σε περιοχές κινδύνου πυρκαγιάς. Οι πυρκαγιές στη Χαβάη θέτουν τις κοινότητες σε κίνδυνο, καταστρέφουν αναντικατάστατους πολιτιστικούς πόρους, κοστίζουν χρήματα στους φορολογουμένους, επηρεάζουν αρνητικά τα αποθέματα πόσιμου νερού και την ανθρώπινη υγεία, αυξάνουν τη διάβρωση του εδάφους, επηρεάζουν περιοχές κοντά στην ακτή και τους θαλάσσιους πόρους και καταστρέφουν αυτόχθονα είδη και ιθαγενή οικοσυστήματα».
Ο Κανιέλα Ινγκ, πρώην Δημοκρατικός βουλευτής της Χαβάης, έθεσε την περασμένη Πέμπτη το ζήτημα «της κατάφωρης κακοδιαχείρισης της γης από άπληστους κατασκευαστές και κερδοσκόπους, που κατέστρεψε το φυσικό μας τοπίο και τους πόρους και επέτρεψε την ταχεία εξάπλωση της φωτιάς».
For those in 4th grade and below—colonial greed because in addition to “dry vegetation, high wind, and low humility” caused by the climate crisis—the gross mismanagement of land by greedy developers and land speculators destroyed our natural landscape and buffers and enabled the…
— Kaniela Ing (@KanielaIng) August 10, 2023
Ωστόσο, σε αυτό θέμα φαίνεται ότι απαντά αρμοδίως ο Μάρκ Μάσλιν, καθηγητής Επιστήμης των Συστημάτων της Γης στο στο University College του Λονδίνου, τον οποίο επικαλείται το ίδιο δημοσίευμα. Ο ίδιος θεωρεί ότι η προαναφερθείσα «κακοδιαχείριση της γης» υπήρξε πράγματι «επιβαρυντικός παράγοντας» για τις πυρκαγιές στο Μάουι, εντούτοις πρόσθεσε ότι μια πράξη εξισορρόπησης αυτού του φαινομένου είναι τα σύγχρονα γεωργικά συστήματα τα οποία λειτουργούν ως αναχώματα της φωτιάς, δηλαδή αντιπυρικές ζώνες.
Μάλιστα, ο Μαρκ Μάσλιν ανέφερε το παράδειγμα της Ελλάδας, όπου «γινόταν ορθή διαχείριση της γης τις περιόδους που πολλοί άνθρωποι δούλευαν σε αυτήν, αλλά πλέον κάτι τέτοιο δεν ισχύει, καθότι η μεγάλη μάζα έχει μετακομίσει στις πόλεις. Η διαχείριση –που ήταν σχετικά επιτυχημένη στην πρόληψη των δασικών πυρκαγιών– έχει σταματήσει».
Πρόδρομα σημάδια, πάντως, πυρκαγιών σε τέτοιου είδους χόρτα αλλά και σε χαμηλή βλάστηση είχαν σημειωθεί και τον Ιούλιο, ενώ, όπως λέει το BBC, είχε κλείσει και αυτοκινητόδρομος για μικρό χρονικό διάστημα.
Οι καιρικές συνθήκες: οι άνεμοι και η «Ντόρα»
«Αληγείς άνεμοι» – χωρίς κατάληξη, δηλαδή. Ετσι ονομάζονται οι βορειοανατολικοί άνεμοι που, έτσι κι αλλιώς, πνέουν υπό κανονικές για την (τροπική) περιοχή συνθήκες. Και μπορεί ένας τυφώνας, στους «Αληγείς ανέμους» του Μισέλ Ριό (εκδ. Ζαχαρόπουλος, σε μετάφραση της Τασσώς Καββαδία, αρχές του ’90), να έστειλε τον λαθρέμπορο ήρωα σε ένα απομακρυσμένο νησί όπου εκείνος μεταμορφώθηκε, ωστόσο ο τυφώνας των τελευταίων ημερών βοήθησε τους αληγείς ανέμους να γίνουν ακόμα ισχυρότεροι γύρω από τη νήσο του Μάουι.
Ο τυφώνας «Ντόρα», που πέρασε νότια των νησιών αυτή την εβδομάδα, επιδείνωσε το σύστημα χαμηλής πίεσης και αύξησε τη διαφορά στην ατμοσφαιρική πίεση, δημιουργώντας, έτσι, «ασυνήθιστα ισχυρούς αληγείς ανέμους», γράφει το Associated Press που επικαλείται τον Γκένκι Κίνο, μετεωρολόγο της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας στη Χονολουλού.
Τα «στριμωγμένα» νησιά ανάμεσα σε συστήματα αέρα, ο τυφώνας και η ταχύτατη εξάπλωση της πυρκαγιάς.
Ανάλυση του Reuters προσθέτει ότι σύστημα χαμηλής πίεσης στα δυτικά, στην ευρύτερη περιοχή της Ιαπωνίας, συνέβαλε επίσης στους ισχυρούς, παρατεταμένους ανέμους. Μάλιστα, όπως ανέφερε ο μετεωρολόγος από τη Χονολουλού, Τζεφ Πάουελ, μιλώντας στον Guardian, τα νησιά της Χαβάης βρίσκονται «στριμωγμένα» ανάμεσα σε ένα σύστημα υψηλής πίεσης προς τα βόρεια και ένα σύστημα χαμηλής πίεσης μερικές εκατοντάδες μίλια μακριά που σχετίστηκε με τον τυφώνα «Ντόρα». Οι διαφορές αυτές στην ατμοσφαιρική πίεση προκάλεσαν ασυνήθιστα ισχυρούς ανέμους που με τη σειρά τους ενδυνάμωσαν τις καταστροφικές φλόγες.
«Η φωτιά μπορεί να απέχει ένα-δυο χιλιόμετρα από το σπίτι σας, αλλά σε ένα ή δύο λεπτά μπορεί να έχει φτάσει σε εσάς», όπως είχε δηλώσει ο βοηθός αρχηγός της Πυροσβεστικής κομητείας του Μάουι, Τζεφ Γκιζέα.
Σε γενικό πλαίσιο, οι μετεωρολόγοι, λέει το BBC, αναμένουν ισχυρότερη από τη συνηθισμένη εποχή τυφώνων και στον Ατλαντικό λόγω των θερμοκρασιών-ρεκόρ στην επιφάνεια της θάλασσας φέτος, οι οποίες επιβαρύνουν ήδη τις συνθήκες της ατμόσφαιρας.
Οι καιρικές συνθήκες: Η εξασθένηση πριν από τη… μανία
Κάτι που προξενεί ιδιαίτερη εντύπωση είναι ότι τούτοι οι βορειοανατολικοί άνεμοι, προτού ενισχυθούν επικίνδυνα από την «Ντόρα», ήταν ασθενέστεροι του φυσιολογικού, με αποτέλεσμα να σημειωθούν και λιγότερες βροχοπτώσεις, όπως επιβεβαιώνεται από το U.S. Dought Monitor που επικαλείται το Scientific American. Αυτό που ακολούθησε ήταν η ξηρασία από την «αφυδάτωση» των χόρτων και της λοιπής χλωρίδας, με τα γνωστά αποτελέσματα.
Εχει, ίσως, σημασία να αναφέρουμε ότι οι επιστήμονες έχουν υπολογίσει ότι το 90% της Χαβάης έχει λιγότερες βροχοπτώσεις απ’ ό,τι πριν από έναν αιώνα, την ώρα που η περίοδος από το 2008 κι εντεύθεν χαρακτηρίζεται «ιδιαίτερα ξηρή».
Οι καιρικές συνθήκες: ξαφνική ξηρασία
Ως «ξαφνική ξηρασία» ορίζουν οι ειδικοί, όπως εκείνοι του Global Water Monitor, την ταχύτατη επιδείνωση των συνθηκών ξηρασίας… από το πουθενά. Οι Αρχές και οι επιστήμονες των ΗΠΑ είχαν προειδοποιήσει ότι αναμένονται συνθήκες ιδιαίτερης ξηρασίας, καθιστώντας μεν το φαινόμενο λιγότερο ξαφνικό, αλλά διόλου λιγότερο επικίνδυνο και ανεξέλεγκτο.
Οι ξαφνικές ξηρασίες είναι τόσο ξηρές και ζεστές, ώστε ο αέρας κυριολεκτικά απορροφά την υγρασία από το έδαφος και τα φυτά σε έναν φαύλο κύκλο όλο και θερμότερου και όλο και ξηρότερου περιβάλλοντος, το οποίο συχνά οδηγεί σε πυρκαγιές. Και η κατάσταση της Χαβάης είναι μια κλασική τέτοια υπόθεση, σύμφωνα με τους επιστήμονες στους οποίους απευθύνθηκε το Associated Press.
Ενα εντυπωσιακό φαινόμενο: έως τις 23 Μαΐου, η νήσος Μάουι δεν ήταν διόλου ασυνήθιστα ξηρή. Μέσα σε μία εβδομάδα, το ποτήρι των μη φυσιολογικών συνθηκών ήταν μισογεμάτο. Μέχρι τις 13 Ιουνίου τα δύο τρίτα του Μάουι χαρακτηρίστηκαν είτε ασυνήθιστα ξηρά είτε σε μέτρια ξηρασία.
Η ίδια ανάλυση επικεντρώνεται, μάλιστα, σε ένα πράγματι εντυπωσιακό φαινόμενο: έως τις 23 Μαΐου, η νήσος Μάουι δεν ήταν διόλου ασυνήθιστα ξηρή. Μέσα σε μία εβδομάδα, το ποτήρι των μη φυσιολογικών συνθηκών ήταν μισογεμάτο. Μέχρι τις 13 Ιουνίου τα δύο τρίτα του Μάουι χαρακτηρίστηκαν είτε ασυνήθιστα ξηρά είτε σε μέτρια ξηρασία. Σήμερα, περίπου το 83% του νησιού είναι είτε αφύσικα ξηρό διέρχεται μέτρια ή σοβαρή ξηρασία, σύμφωνα με το U.S. Drought Monitor.
Σε ολόκληρη την πολιτεία της Χαβάης, περίπου το 14% υποφέρει από σοβαρή ή μέτρια ξηρασία, σύμφωνα με το ίδιο παρατηρητήριο και το BBC, ενώ το 80% της πολιτείας χαρακτηρίζεται «αφύσικα ξηρή».
«Πολλαπλές, αλληλοσυνδεόμενες προκλήσεις»
Ενώ η κλιματική κρίση δεν μπορεί να λεχθεί ότι προκαλεί άμεσα μεμονωμένα γεγονότα, λένε οι ειδικοί στο Associated Press, ο αντίκτυπος που έχουν τα ακραία καιρικά φαινόμενα στις κοινότητες είναι αναμφισβήτητος. «Αυτά τα είδη καταστροφών που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή είναι πραγματικά πέραν αυτών των στοιχείων, με τα οποία έχουμε συνηθίσει να την αντιμετωπίζουμε», λένε οι επιστήμονες στο ειδησεογραφικό πρακτορείο. «Είναι τέτοιου είδους πολλαπλές, αλληλοσυνδεόμενες οι προκλήσεις, που πραγματικά οδηγούν σε μια καταστροφή».
Ουδείς επιστήμονας εμφανίζεται έστω διστακτικός για την εξέλιξη των φαινομένων και τις επιπτώσεις στους ανθρώπους και το πολυεπίπεδο περιβάλλον τους.
Και η ξηρασία και οι ισχυροί άνεμοι αναμένεται να συνοδεύσουν τις υψηλές θερμοκρασίες του Μάουι, αλλά και της πολιτείας της Χαβάης εν συνόλω. Ουδείς επιστήμονας εμφανίζεται έστω διστακτικός για την εξέλιξη των φαινομένων και τις επιπτώσεις στους ανθρώπους και το πολυεπίπεδο περιβάλλον τους.
Η Χαβάη μοιάζει να έχει βρει τους λόγους που πληγώθηκε κατ’ αυτόν τον τρόπο· μένει να βρεθεί από την έρευνα των οικείων Αρχών το τρίτο συστατικό που είχε θέσει το BBC για το επικίνδυνο μείγμα πυρκαγιών: τη σπίθα. Μέχρι ώρας, δεν έχουμε καμία ενημέρωση περί του ποιος ή τι ευθύνεται για ακόμα μία τραγωδία ανθρώπων και φύσης και πραγμάτων.
Γράφημα: Παύλος Μεθόδιος/Καθημερινή
