Αμέσως μετά το αποτυχημένο κίνημα του Γεβγκένι Πριγκόζιν εναντίον της ρωσικής στρατιωτικής ηγεσίας, στις 23 και 24 Ιουνίου, ο πρώην διοικητής της CIA Ντέιβιντ Πετρέους του συνέστησε, μέσω CNN, να αποφεύγει τα ψηλά παράθυρα. Επιτέλους, έχοντας διατελέσει σεφ του Βλαντιμίρ Πούτιν, ο ιδρυτής της παραστρατιωτικής οργάνωσης Wagner όφειλε να γνωρίζει ότι η εκδίκηση είναι ένα φαγητό που τρώγεται κρύο στο Κρεμλίνο. Την περασμένη Τετάρτη, ακριβώς δύο μήνες ύστερα από τη στάση της Wagner, γράφτηκε ο επίλογος του δράματος, όταν το ιδιωτικό αεροπλάνο που μετέφερε τον Πριγκόζιν από τη Μόσχα στη γενέτειρά του, Αγία Πετρούπολη, κατέπεσε στα μέσα της διαδρομής, με συνέπεια να σκοτωθούν και οι δέκα επιβαίνοντες.
Η γαλλική Le Monde έγραψε ότι ο 62χρονος πρώην κατάδικος, μετέπειτα ολιγάρχης και αρχηγός μισθοφορικού στρατού είχε ένα τέλος αντάξιο της ζωής του: βίαιο, θεαματικό, γεμάτο μυστήριο. Αρκετοί Ρώσοι θαυμαστές αμφισβήτησαν τον θάνατό του, υποστηρίζοντας ότι επέβαινε ενός δεύτερου, πανομοιότυπου αεροπλάνου, που διέκοψε την πορεία του και επέστρεψε στη Μόσχα ύστερα από το δραματικό συμβάν. Κάποιοι άλλοι βιάστηκαν να ενοχοποιήσουν τους Ουκρανούς. Οι περισσότεροι, εντός και εκτός Ρωσίας, θεώρησαν ότι ήταν απλούστατα το κλείσιμο του λογαριασμού από την πλευρά της στρατιωτικής και πολιτικής ηγεσίας, και ότι το μόνο ερώτημα που έμενε να απαντηθεί ήταν αν αυτό έγινε με πύραυλο εδάφους-αέρος ή με βόμβα τοποθετημένη εντός του αεροσκάφους. Το κανάλι Grey Zone, φωνή της Wagner στην πλατφόρμα Telegram, υποστήριξε την πρώτη εκδοχή, κάνοντας λόγο για πύραυλο της ρωσικής αεράμυνας. Στο οργισμένο τηλεοπτικό διάγγελμά του της 24ης Ιουνίου, ο Βλαντιμίρ Πούτιν χαρακτήρισε το κίνημα της Wagner «πισώπλατο χτύπημα» στη Ρωσία, την ώρα που αυτή έδινε αγώνα ζωής ή θανάτου στην Ουκρανία και δεν δίστασε να χαρακτηρίσει τους αρχηγούς της «προδότες». Ολοι γνώριζαν ότι για τον Ρώσο πρόεδρο παρόμοιες λέξεις είναι σαν τις σφαίρες – αν βγουν από την κάννη, δεν γυρίζουν πίσω. Ωστόσο οι αμέσως επόμενες ημέρες επεφύλασσαν εκπλήξεις.
Παρότι οι κινηματίες της Wagner, στη σύντομη πορεία τους προς τη Μόσχα, είχαν σκοτώσει 15 Ρώσους στρατιώτες, ρίχνοντας ένα πολεμικό αεροπλάνο και έξι ελικόπτερα, ο Πούτιν δέχτηκε να εξοριστούν, ατιμώρητοι, στη Λευκορωσία ο Πριγκόζιν και οι στρατιώτες του, ύστερα από μεσολάβηση του προέδρου της γειτονικής χώρας, Αλεξάντερ Λουκασένκο. Λίγες ημέρες αργότερα, είχε τρίωρη συνάντηση στο Κρεμλίνο με τον Πριγκόζιν και τα πρωτοπαλίκαρά του, όπου, όπως θα αποκάλυπτε ο ίδιος στη συνέχεια, τους πρότεινε να συνεχίσει να λειτουργεί η Wagner υπό νέα ηγεσία, κάτι που απέρριψε ο ιδρυτής της. Στις εβδομάδες που ακολούθησαν, ο Πριγκόζιν πηγαινοερχόταν ανενόχλητος ανάμεσα στη Μόσχα και στην Αγία Πετρούπολη, όπου μάλιστα φιλοξένησε σε ξενοδοχείο του ηγέτες που πήραν μέρος στη σύνοδο κορυφής Ρωσίας – Αφρικής. Πέρα από την απερίσκεπτη προθυμία του στην ανάληψη ρίσκων, προφανώς θεωρούσε ότι ο Πούτιν τον είχε συγχωρήσει γιατί δεν έπαυε να τον έχει ανάγκη. Μια σκέψη που δεν στερούνταν λογικής βάσης.
Δημιουργημένη από απόστρατους επίλεκτων μονάδων του ρωσικού στρατού, η ιδιωτική εταιρεία Wagner έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην εξέγερση που οδήγησε σε απόσχιση της Κριμαίας και στον εμφύλιο του Ντονμπάς, στο πλευρό των ρωσόφωνων, χωρίς η Μόσχα να χρεώνεται άμεσα την ευθύνη για τη δράση της. Το δεύτερο άλμα έγινε το 2015, όταν ο Πούτιν αποφάσισε να επέμβει στρατιωτικά στη Συρία για να σώσει τον πρόεδρό της Μπασάρ Ασαντ. Στον πόλεμο της Συρίας ήταν που οικοδομήθηκε η στενή σχέση ανάμεσα στον Πριγκόζιν και στον στρατηγό Σεργκέι Σουροβίκιν, τότε αρχηγό των ρωσικών δυνάμεων στην αραβική χώρα και αργότερα ανώτατο διοικητή των εισβολέων στην Ουκρανία, γνωστό και με το προσωνύμιο «Αρμαγεδδών».
Η γαλλική Le Monde έγραψε ότι ο πρώην κατάδικος, μετέπειτα ολιγάρχης και αρχηγός μισθοφορικού στρατού είχε ένα τέλος αντάξιο της ζωής του: βίαιο, θεαματικό, γεμάτο μυστήριο.
Το απόγειο της δόξας, αλλά και η αρχή του τέλους του Πριγκόζιν, ήρθε με τον πόλεμο της Ουκρανίας, το 2022. Από τη στιγμή που διαψεύστηκαν οι ελπίδες για την άλωση του Κιέβου μέσα σε λίγες ημέρες και εγκαταστάθηκε το σκηνικό ενός μακρού πολέμου με πολλά θύματα, ο Πούτιν θεώρησε προτιμότερο να σκοτώνονται οι εγκληματίες που αποφυλακίστηκαν για να ενταχθούν στη Wagner παρά τα παιδιά των Ρώσων νοικοκυραίων που θα έπαιρναν το χαρτί της επιστράτευσης. Η κατάληψη του Μπαχμούτ, στην ανατολική Ουκρανία, από τη Wagner, που της στοίχισε τη ζωή χιλιάδων, ίσως και δεκάδων χιλιάδων στρατιωτών της, χάρισε στον Πριγκόζιν την αίγλη του ήρωα της Ρωσίας.
Ταυτόχρονα, όμως, οι σχέσεις του με τη στρατιωτική ηγεσία εκτραχύνθηκαν στο έπακρο, με τον Πριγκόζιν να διαλαλεί δημοσίως ότι ο υπουργός Αμυνας Σεργκέι Σοϊγκού και ο αρχηγός του γενικού επιτελείου Γκενάντι Γερασίμοφ ήταν ανίκανοι, δεν έδιναν πυρομαχικά στη Wagner και ότι τους άξιζε το εκτελεστικό απόσπασμα. Πώς να εξηγήσει κανείς το γεγονός ότι ο Βλαντιμίρ Πούτιν, όχι ακριβώς το καλύτερο παράδειγμα μεγαλοθυμίας, ανεχόταν τέτοιες βαρύτατες καταγγελίες εναντίον στενών συνεργατών του; Μια εκδοχή είναι ότι, ακολουθώντας τα παραδείγματα απολυταρχικών ηγετών, άφηνε να τρώγονται μεταξύ τους διάφορα κέντρα εξουσίας ώστε κανένα από αυτά να μην αποκτήσει αρκετή δύναμη για να τον αμφισβητήσει στην πρώτη δύσκολη στροφή. Αλλωστε, από τη στιγμή που πήρε την παράτολμη απόφαση για τον πόλεμο στην Ουκρανία, γνώριζε ότι, αν στράβωναν τα πράγματα, οι πιο επικίνδυνες εστίες αμφισβήτησης θα εμφανίζονταν, πιθανότατα, στον στρατό και στις μυστικές υπηρεσίες. Από εδώ και η παγκόσμια πρωτοτυπία του να οργανώσει ανοιχτή συνεδρίαση, σε ζωντανή τηλεοπτική μετάδοση, του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας, δηλαδή του πιο απόρρητου θεσμού του κράτους, στις 21 Φεβρουαρίου του 2022, μόλις δύο ημέρες πριν από την εισβολή, ώστε να εκθέσει μπροστά στην κοινή γνώμη εκ των προτέρων όλους τους δυνητικούς αμφισβητίες του αύριο.
Το μοιραίο λάθος
Σε κάθε περίπτωση, ο Πριγκόζιν διάβασε λάθος τα όρια ανοχής του Πούτιν. Μετά το στρατιωτικό του κίνημα, αν ο Ρώσος πρόεδρος του επέτρεπε να συνεχίσει το business as usual θα ήταν σαν να ομολογούσε εντός και εκτός των τειχών ότι είναι ένας ανίσχυρος ηγέτης, τον οποίο ουδείς μπορεί να υπολογίζει. Το πλήρωμα του χρόνου ήρθε την περασμένη Τετάρτη, όταν, λίγες ώρες προτού έρθει το τέλος του Πριγκόζιν, είχε λάβει χώρα μια άλλη σοβαρή εξέλιξη: ο στρατηγός Σουροβίκιν, για τον οποίο υπήρξαν φήμες ότι έβλεπε με καλό μάτι το κίνημα της Wagner, καθαιρέθηκε από το αξίωμα του αρχηγού της πολεμικής αεροπορίας. Τη θέση του πήρε ο στρατηγός Βίκτορ Αφζάλοφ, απόφοιτος του Στρατιωτικού Πανεπιστημίου Αεράμυνας και διατελέσας επικεφαλής των ταγμάτων αντιαεροπορικών πυραύλων. Δελεάζεται κανείς να υποθέσει, χωρίς βέβαια να μπορεί να το αποδείξει, ότι η τεχνογνωσία του στραηγού Αφζάλοφ γύρω από τους αντιαεροπορικούς πυραύλους και την αεράμυνα ήταν χρήσιμη σε όσους αποφάσισαν να ρίξουν τίτλους τέλους στην περιπέτεια της Wagner. Σημεωτέον ότι μαζί με τον Πριγκόζιν βρήκαν τον θάνατο, στο μοιραίο τζετ, ο υπαρχηγός της Wagner Ντμίτρι Ούτιν, παλιό στέλεχος της στρατιωτικής μυστικής υπηρεσίας GRU, και άλλα ηγετικά στελέχη του ομίλου.
Η διάλυση της παραστρατιωτικής οργάνωσης με τη μορφή που την ξέραμε μάλλον δεν θα επηρεάσει, σε πρώτο χρόνο, την εξέλιξη του Ουκρανικού: παρά την απόσυρση των ανδρών της από την Ουκρανία στους δύο κρίσιμους μήνες που μεσολάβησαν, η ουκρανική αντεπίθεση συνεχίζει να χωλαίνει σε έναν πόλεμο φθοράς χωρίς μεγάλες ανατροπές. Οσο για την Αφρική, όπου η Wagner είχε προωθήσει τη ρωσική επιρροή σε σειρά χωρών (Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία, Μάλι, Λιβύη) παρέχοντας προστασία σε αυταρχικούς ηγέτες με αντάλλαγμα επικερδείς συμβάσεις για την εκμετάλλευση ορυχείων, οι μισθοφόροι της θα συνεχίσουν να παρέχουν τις υπηρεσίες τους υπό τον έλεγχο των ρωσικών υπηρεσιών. Στο εσωτερικό της Ρωσίας, το τέλος του Πριγκόζιν ασφαλώς στέλνει ένα αυστηρό μήνυμα σε όλους τους επίφοβους αντάρτες στους κόλπους των ρωσικών ελίτ. Ταυτόχρονα, όμως, τονίζει τα αποσταθεροποιητικά φαινόμενα και την ατμόσφαιρα Βυζαντίου που έχει τυλίξει την πυραμίδα της εξουσίας εξαιτίας ενός μακρού πολέμου με απρόβλεπτη κατάληξη.
Σύνδρομο αιφνίδιων θανάτων ολιγαρχών και στρατηγών
Πολλοί ολιγάρχες των οποίων η περιουσία επλήγη από τις δυτικές κυρώσεις καθώς και στρατηγοί
«εξουδετερώθηκαν» υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
