Στην ιαπωνική κουλτούρα ο όρος Hibakusha («επιζών της βόμβας») περιγράφει τους πολίτες που επέζησαν των πυρηνικών βομβών στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι. Εβδομήντα οκτώ χρόνια μετά, με αφορμή την ταινία «Οπενχάιμερ», για τον ιθύνοντα νου του «Προγράμματος Μανχάταν», που πέτυχε την κατασκευή αυτού του όπλου, η μνήμη του ολέθρου στις ιαπωνικές πόλεις ζωντανεύει.
Αυτόν τον όλεθρο και τις συνέπειές του περιγράφει στην «Κ» η Σετσούκο Θέρλοου, μία από τις τελευταίες επιζήσασες της Χιροσίμα που έχει αφοσιωθεί στον αγώνα κατά των πυρηνικών. Η Θέρλοου είναι από τις πρωταγωνίστριες της Διεθνούς Εκστρατείας για την Κατάργηση των Πυρηνικών Οπλων (ICAN), της οργάνωσης που βραβεύθηκε το 2017 με το Νομπέλ Ειρήνης, με την Καναδο-γιαπωνέζα να εκφωνεί την ομιλία στην απονομή του βραβείου. Ηταν 8.15 π.μ. της 6ης Αυγούστου 1945 όταν η Χιροσίμα έγινε στόχος της βόμβας ουρανίου με την ονομασία «Μικρό Αγόρι (Little Boy)». Η 13χρονη Σετσούκο βρισκόταν 1,8 χλμ. από το σημείο της έκρηξης, στο αρχηγείο του αυτοκρατορικού στρατού.
«Την περίοδο των βομβαρδισμών στο Τόκιο ήμουν 13 χρόνων, μαθήτρια της ογδόης τάξης. Τις ημέρες εκείνες δεν είχαμε σχολείο. Ο στρατός ήρθε και μας κινητοποιούσε. Εμένα με επέλεξαν να πάω στο αρχηγείο στρατού και να γίνω μέλος της ομάδας που επεξεργαζόταν τα μυστικά μηνύματα. Για περίπου τρεις εβδομάδες εκπαιδευθήκαμε στη χρήση ενός εργαλείου επεξεργασίας μυστικών μηνυμάτων και στις 6 Αυγούστου 1945 στάλθηκα μαζί με άλλα 30 κορίτσια στο αρχηγείο».
«Hταν Δευτέρα πρωί, 8 π.μ., όταν φθάσαμε στο αρχηγείο, το οποίο βρισκόταν ένα μίλι μακριά από το υποκέντρο, και συγκεντρωθήκαμε στο κτίριο. Ο ταγματάρχης που ήταν υπεύθυνος για εμάς τους μαθητές μάς εμψύχωσε με την ομιλία του. “Κορίτσια”, είπε, “μάθατε τη δουλειά. Σήμερα είναι η ημέρα που θα αποδείξετε τον πατριωτισμό σας. Δείξτε την αφοσίωσή σας στον αυτοκράτορα”. “Μάλιστα, κύριε, θα κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε”, του απαντήσαμε. Και ξαφνικά βλέπω μια γαλανόλευκη λάμψη στο παράθυρο. Θυμάμαι την αίσθηση να πετάγομαι και να αιωρούμαι στον αέρα. Εκεί τελειώνει η ανάμνησή μου. Οταν ανέκτησα τις αισθήσεις μου βρισκόμουν μέσα στην απόλυτη σιωπή και στο σκοτάδι. Ηξερα ότι ήμουν αντιμέτωπη με τον θάνατο. Δεν μπορούσα να κουνήσω το σώμα μου. Ημουν καθηλωμένη κάτω από το κτίριο που κατέρρευσε. Τότε άρχισα να ακούω αμυδρά τις φωνές των συμμαθητών μου που βρίσκονταν στο ίδιο δωμάτιο. Αυτοί φώναζαν “μητέρα, βοήθησέ με”, “Θεέ μου, βοήθησέ με”. Τότε ξαφνικά κάποιος με ταρακουνάει από πίσω στον αριστερό μου ώμο και μια ανδρική φωνή μου λέει “μην τα παρατάς. Συνέχισε να σπρώχνεις, συνέχισε να κινείσαι” και συνέχισε λέγοντας “βλέπετε τον ήχο που βγαίνει μέσα από αυτό το άνοιγμα; Προχωρήστε προς τα εκεί. Προχωρήστε προς τα εκεί όσο το δυνατόν γρηγορότερα”».
«Ημουν στο σκοτάδι, δεν μπορούσα να δω το πρόσωπο αυτού του ανθρώπου. Πρέπει να ήταν ένας από τους στρατιώτες του αρχηγείου. Ακολούθησα τις οδηγίες του, βγήκα από το κτίριο που φλεγόταν και στη συνέχεια κατέρρευσε. Κοίταξα πίσω, προσπάθησα να δω αν μπορούσα να κάνω κάτι για να βοηθήσω τα άλλα κορίτσια, αλλά δυστυχώς δεν μπορούσα να κάνω τίποτα… Το κτίριο έκαιγε. Δύο κορίτσια βγήκαν έξω και ήρθαν μαζί μου. Αυτό σήμαινε ότι τα περισσότερα από τα άλλα κορίτσια στην ομάδα, περίπου 30, κάηκαν ζωντανά. Παρότι ήταν 8 το πρωί, μέχρι να βγω έξω ήταν σκοτεινά σαν λυκόφως, ίσως λόγω όλων των σωματιδίων στον αέρα, της αιθάλης και του καπνού που ανέβαιναν εξαιτίας του σύννεφου μανιταριού που σχηματίστηκε».
«Πλέον άρχισα να βλέπω κάποια κινούμενα σκοτεινά αντικείμενα να με πλησιάζουν. Ηταν μια πομπή φαντασμάτων. Λέω “φαντάσματα” γιατί δεν έμοιαζαν με ανθρώπινα όντα. Τα μαλλιά τους ήταν όρθια. Ηταν καμένα και πρησμένα. Τριγύριζαν αργά. Το δέρμα και η σάρκα κρέμονταν από τα οστά τους και σε μερικούς κρέμονταν οι βολβοί των ματιών τους. Σε άλλους, καθώς κατέρρεαν, οι κοιλιές τους άνοιγαν. Αρχίσαμε να μαθαίνουμε πώς να πατάμε πάνω στα πτώματα και ενταχθήκαμε στην πομπή για να ξεφύγουμε μέσω του κοντινού στρατιωτικού πεδίου εκπαιδεύσεως».
«Μέχρι να φθάσουμε εκεί, το μέρος ήταν γεμάτο με πτώματα και σοβαρά τραυματισμένους ανθρώπους. Πλέον κανείς δεν φώναζε για βοήθεια. Δεν είχαν τη σωματική και ψυχολογική δύναμη. Απλώς παρακαλούσαν με μια αδύναμη φωνή, “νερό, παρακαλώ”, “νερό, σας παρακαλώ, δώστε μου νερό”, αλλά φυσικά δεν υπήρχαν κύπελλα και δοχεία για να μεταφέρουμε το νερό. Εμείς, τα τρία κορίτσια, πήγαμε στο κοντινό ρυάκι. Ξεπλύναμε το αίμα από το σώμα μας και σκίσαμε τις μπλούζες μας, τις μουλιάσαμε στο νερό και πήραμε το πανί στους ετοιμοθάνατους. Το βάζαμε στο στόμα τους και απλώς ρουφούσαν την υγρασία. Κοίταξα γρήγορα γύρω μου αν υπήρχαν γιατροί ή νοσοκόμες να τους βοηθήσουν. Οχι, ούτε ένας. Εξάλλου, περίπου το 80% αυτών των ανθρώπων σκοτώθηκε, ενώ αυτοί που επέζησαν έπρεπε να βοηθήσουν τους τραυματίες και τους ετοιμοθάνατους ανθρώπους στα άλλα μέρη. Εμείς συνεχίσαμε να τους βοηθούμε και όταν έπεσε το σκοτάδι καθίσαμε στον λόφο και παρακολουθούσαμε όλη νύχτα την πόλη να καίγεται. Στην πραγματικότητα είχαμε αποκτήσει ένα αναισθητοποιημένο βλέμμα. Δεν μπορούσαμε να αντιδράσουμε συναισθηματικά με τον κατάλληλο τρόπο».
«Την επόμενη ημέρα μάθαμε πως την ώρα της καταστροφής βρίσκονταν στο κέντρο της πόλης περίπου 7.000-8.000 μαθητές της εβδόμης και της ογδόης τάξης από όλα τα λύκεια, οι οποίοι εργάζονταν για να καθαρίσουν τον δρόμο. Η θερμοκρασία έφθασε τους 4.000 βαθμούς Κελσίου. Αυτοί εξαϋλώθηκαν και απανθρακώθηκαν. Η κουνιάδα μου ήταν εκεί, ο εξάδελφός μου ήταν εκεί, καθώς και η αδελφή μου με το τετράχρονο παιδί της που εκείνη την ώρα επισκέπτονταν τον γιατρό. Δυστυχώς δεν είχαν καμία πιθανότητα. Οταν την επόμενη ημέρα τους είδα, δεν μπορούσα να τους αναγνωρίσω. Ηταν απλώς καμένοι, μαυρισμένοι και πρησμένοι. Είχαν πραγματικά μεταμορφωθεί σε κομμάτια καμένης σάρκας. Και όταν πέθαναν, ο στρατιώτης έσκαψε μια τρύπα στο έδαφος, πέταξε τα πτώματα και έριξε τη βενζίνη. Αυτό ήταν το είδος της αποτέφρωσης. Πλέον δεν υπήρχε καμία αξιοπρέπεια».
«Περίπου μία εβδομάδα αργότερα, ο θείος και η θεία μου άρχισαν να αισθάνονται πολύ άρρωστοι. Δεν είχαν εξωτερικές ενδείξεις τραυματισμού, αλλά με κάποιον τρόπο εκτέθηκαν στην ακτινοβολία. Δεν μπορείς να δεις την ακτινοβολία, δεν μπορείς να τη μυρίσεις ή να τη γευθείς, αλλά με κάποιον τρόπο επηρεάστηκε το σώμα τους. Η μητέρα μου ανέλαβε να τους φροντίσει μέχρι τον θάνατό τους. Τα εσωτερικά τους όργανα είχαν σαπίσει, έλιωναν και έβγαινε ένα παχύ, μαύρο υγρό. Μετά από αρκετές ημέρες πέθαναν. Η έκθεση στην ακτινοβολία οδήγησε πολλούς ανθρώπους στον θάνατο ημέρες, εβδομάδες, μήνες, ακόμη και χρόνια αργότερα. Δέκα χρόνια μετά τον βομβαρδισμό ήταν η περίοδος που κορυφώθηκαν οι θάνατοι από την ακτινοβολία, ενώ 78 χρόνια αργότερα πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν να πεθαίνουν ως αποτέλεσμα αυτού.
Την ημέρα της έκρηξης έχασα εννέα μέλη της οικογένειάς μου, ενώ εξαιτίας της πυρηνικής καταστροφής η πόλη έχασε μέχρι το τέλος του 1945 140.000 ανθρώπους.
– Ακόμη και σήμερα οι ισχυρές χώρες ανταγωνίζονται επισείοντας την πυρηνική απειλή. Από τη Βόρεια Κορέα μέχρι τις ΗΠΑ και τη Ρωσία. Ποια είναι η άποψή σας για τον πυρηνικό κίνδυνο;
Ξαφνικά βλέπω μια γαλανόλευκη λάμψη στο παράθυρο. Θυμάμαι την αίσθηση να πετάγομαι και να αιωρούμαι στον αέρα. Εκεί τελειώνει η ανάμνησή μου.
– Ακόμη και μετά το τέλος κατοχής της Ιαπωνίας, οι Ηνωμένες Πολιτείες συνέχισαν να αναπτύσσουν για χρόνια το πυρηνικό τους πρόγραμμα. Αργότερα και η Σοβιετική Eνωση άρχισε να κάνει το ίδιο. Εκείνη την εποχή υπήρχαν μόνο τρεις βόμβες, σήμερα εννέα κράτη κατέχουν 13.000 πυρηνικές κεφαλές. Οπότε η Χιροσίμα και το Ναγκασάκι ήταν μόνο η αρχή.
Οσοι επιζήσαμε με πόνο μάθαμε ότι όσο υπάρχει ένα πυρηνικό όπλο, δεν υπάρχει καμία εγγύηση για την ασφάλεια και την προστασία των λαών μας. Ο μόνος τρόπος για να έχουμε ασφάλεια είναι να απαλλαγούμε από όλα τα πυρηνικά όπλα. Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήξαμε και αισθανθήκαμε την ηθική ευθύνη να μοιραστούμε αυτή την πεποίθηση με τον υπόλοιπο κόσμο. Και αυτό κάνουμε τα τελευταία 78 χρόνια. Εχουμε μιλήσει σε όλο τον κόσμο, αλλά τα κράτη που διαθέτουν πυρηνικά όπλα προφανώς δεν έχουν μάθει και φαίνεται πως δεν ενδιαφέρονται να απαλλαγούν από αυτά που έχουν.
– Φοβάστε ότι κάτι κακό μπορεί να συμβεί ξανά;
– Φυσικά, εφόσον έχουμε διαθέσιμα πυρηνικά όπλα. Ακόμη και αν δεν υπάρχει πρόθεση χρήσης τους, αποτελούν πάντα έναν κίνδυνο από τυχόν ατύχημα. Yπήρξαν πολλές περιπτώσεις ενός παρ’ ολίγον ατυχήματος. Αλλά οι άνθρωποι που πιστεύουν στα πυρηνικά όπλα, τα θεωρούν χρήσιμα ως αποτρεπτικό μέσο. Εμείς λέμε «όχι, ας τα ξεφορτωθούμε».
Μισό χρόνο μετά τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, ο κόσμος συγκεντρώθηκε και άρχισε να μιλάει για την εξάλειψη όλων των πυρηνικών όπλων. Και το πρώτο ψήφισμα των Ηνωμένων Εθνών αφορούσε το τι πρέπει να γίνει για να απαλλαγούμε από τα πυρηνικά όπλα. Αυτό ήταν το 1946. Πόσα χρόνια έχουν περάσει; Ενώ η συνθήκη «Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Οπλων» που τέθηκε σε ισχύ το 1968 δεν ήταν παραγωγική. Τα κράτη με πυρηνικά όπλα έχουν τη νομική υποχρέωση να εργαστούν για τον αφοπλισμό τους και δεν έχουν κάνει τίποτα.
Το 2021 υπεγράφη και υιοθετήθηκε από τον ΟΗΕ η «Διεθνής Συνθήκη για την Απαγόρευση των Πυρηνικών Οπλων». Αυτή η συνθήκη υπονομεύθηκε από τα κράτη που διαθέτουν πυρηνικά όπλα, καθώς απαιτεί την απαγόρευση όλων των πυρηνικών όπλων. Αυτά τα έθνη δεν ακολουθούν την εκπλήρωση της υποχρέωσης του άρθρου έξι της συνθήκης «Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Οπλων».
– Tο Χόλιγουντ προσπάθησε να εξιστορήσει τα γεγονότα που οδήγησαν στη δημιουργία της ατομικής βόμβας μέσω της ταινίας «Οπενχάιμερ». Τι θα πρέπει να θυμούνται οι νέοι από την πυρηνική καταστροφή; Πώς μπορούμε να μεταδώσουμε το μήνυμα «Ποτέ ξανά»;
– Πρέπει να σας πω ότι χαίρομαι που είχα την ευκαιρία να συνομιλήσω με τους Ελληνες φίλους μου. Εχω έρθει στη συναρπαστική χώρα σας μερικές φορές και έχω πολύ καλές αναμνήσεις. Πρέπει να σας συγχαρώ καθώς γνωρίζω ότι περίπου το 60% των πόλεών σας έχουν υιοθετήσει την εκστρατεία ICAN («Διεθνής Εκστρατεία για την Κατάργηση των Πυρηνικών Οπλων»). Αυτό είναι συναρπαστικό και ταυτόχρονα υπέροχο. Συγχαρητήρια! Είστε άνθρωποι που εργάζονται σκληρά για την ειρήνη.
Ξέρετε, στην πατρίδα μου, την Ιαπωνία, και στη θετή πατρίδα μου, στον Καναδά, η πλειονότητα των ανθρώπων λέει «κερδίσαμε την κατάργηση των πυρηνικών όπλων». Ομως, οι κυβερνήσεις δεν ακούν. Υποτίθεται ότι ζούμε σε δημοκρατικά έθνη, αλλά αυτά δεν ανταποκρίνονται στη θέληση του λαού. Αν λοιπόν πιστεύουμε πραγματικά στη δημοκρατία, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στην επιθυμία του λαού. Αυτό που έμαθα μέσα από τους βομβαρδισμούς της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι είναι η σημασία και η ιερότητα της ανθρώπινης ζωής. Οταν γεννιόμαστε μας δίνεται το τεράστιο δώρο της ζωής. Ας προστατεύσουμε τη ζωή μας, ας χαρούμε και ας απολαύσουμε την κάθε φάση της.