Σε τεράστια ενίσχυση των αμυντικών τους προϋπολογισμών προχώρησαν όλες οι χώρες της Ευρώπης μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Η εξοπλιστική κούρσα όμως, ύστερα από χρόνια περιορισμένων δαπανών, δημιουργεί ανησυχίες για την αποτελεσματικότητα του κατακερματισμένου οπλοστασίου και οδηγεί την ίδια ώρα σε σπατάλες, ελλείψεις υλικού και καθυστερήσεις.
«Οι Ευρωπαίοι δεν έδωσαν λύση στον βαθύ κατακερματισμό και στην έλλειψη οργάνωσης στη σύσταση των στρατών τους. Περαιτέρω επενδύσεις χωρίς συντονισμό θα βελτιώσουν ελάχιστα την κατάσταση», ανέφερε σε πρόσφατη έκθεσή του το αμυντικό ινστιτούτο CSIS. Το ΝΑΤΟ, αρμόδιο για την αμυντική στρατηγική, και η Ε.Ε. επιδιώκουν στενότερη συνεργασία και ενσωμάτωση, προωθώντας πρωτοβουλίες για συντονισμό των παραγγελιών οπλικών συστημάτων.
Ολοένα και περισσότεροι κατασκευαστές όπλων, πολιτικά στελέχη και αμυντικοί αναλυτές προειδοποιούν ότι οι προσπάθειες αυτές δεν επαρκούν. «Πρέπει να υπάρξει συνεννόηση, αφού δεν είμαστε οι Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης. Κάθε χώρα πρέπει να αποφασίσει ποιες είναι οι ανάγκες της», λέει ο διευθύνων σύμβουλος της σουηδικής Saab, Μίκαελ Γιόχανσον.
Κάθε χώρα διαθέτει τη δική της στρατηγική κουλτούρα, νομοθεσία προμήθειας εξοπλισμού, προδιαγραφές, διαδικασία αδειοδότησης, εκπαιδευτικές δομές και προτεραιότητες. Τα κράτη-μέλη της Συμμαχίας μπορεί να χρησιμοποιούν κάποια αεροσκάφη ίδιου τύπου, αλλά με διαφορετικά συστήματα κρυπτογράφησης και χειριστήρια. Οπως διαπίστωσαν Ουκρανοί στρατιώτες, τα βλήματα των 155 χιλιοστών που παράγει ένας κατασκευαστής δεν ταιριάζουν απαραίτητα σε πυροβόλα χάουιτζερ άλλου κατασκευαστή. Πυρομαχικά και ανταλλακτικά δεν είναι πάντα δυνατό να εναλλάσσονται, δυσχεραίνοντας τη συντήρηση του οπλισμού.
«Η Ε.Ε. δεν διαθέτει διαδικασία κεντρικού αμυντικού σχεδιασμού», λέει ο Γιόχανσον. Αυτό το καλοκαίρι, ο Σουηδός διορίσθηκε αντιπρόεδρος της ένωσης Ευρωπαίων κατασκευαστών αεροσκαφών και αμυντικών βιομηχανιών (ADIAE). «Το ΝΑΤΟ πρέπει να ξανασκεφτεί πώς θα ενισχύσει την αλυσίδα παραγωγής για να κατασκευάσει πυρομαχικά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους στρατιώτες στο μέτωπο», λέει ο Γιόχανσον.
Κάθε χώρα έχει δική της στρατηγική κουλτούρα, νομοθεσία προμηθειών, προδιαγραφές, αδειοδότηση, εκπαιδευτικές δομές.
Για τις κρίσιμες πρώτες ύλες, όπως το τιτάνιο και το λίθιο, αλλά και τα προηγμένα ηλεκτρονικά και τους ημιαγωγούς, η ζήτηση είναι τεράστια. Ελλειψη παρατηρείται και στα εκρηκτικά, ιδιαίτερα στην πυρίτιδα, από την οποία εξαρτάται όλη η αμυντική βιομηχανία. Ελάχιστη συζήτηση έχει γίνει, όμως, για την προτεραιότητα στην παραλαβή πυρίτιδας και για τους τρόπους ενίσχυσης της παραγωγής. «Το έχω ζητήσει, αλλά δεν έχει γίνει ακόμη», λέει ο Γιόχανσον.
Νωπές είναι ακόμη οι μνήμες από τις διακοπές στη ροή φυσικού αερίου και σιτηρών εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία, καθώς και οι σοβαρές καθυστερήσεις στην παραγωγή αγαθών και πρώτων υλών εξαιτίας της πανδημίας. Η τάση τώρα, λέει ο Μάικλ Χόγκλουντ, επικεφαλής χερσαίων οπλικών συστημάτων της Saab, αφορά τη συγκέντρωση των αλυσίδων παραγωγής και τη δημιουργία αξιόπιστων εναλλακτικών λύσεων.
Ο συντονισμός διαφορετικών οπλικών συστημάτων, τακτικών και συνηθειών για το πεδίο της μάχης υπήρξε ανέκαθεν δύσκολος, παρά τις ενιαίες προδιαγραφές που έχει θέσει το ΝΑΤΟ. Ο ετήσιος απολογισμός της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Αμυνας (EDA) διαπίστωσε ότι μόλις 18% των επενδύσεων στην άμυνα γίνονται σε συντονισμό με τη Συμμαχία. «Ο βαθμός συνεργασίας μεταξύ των στρατών μας είναι πολύ χαμηλός», είχε πει ο επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας Ζοσέπ Μπορέλ. Η Σουηδία, που ετοιμάζεται να γίνει μέλος του ΝΑΤΟ, έχει συνεργασθεί και στο παρελθόν με τη Συμμαχία, ενώ η χώρα παράγει ευρεία γκάμα οπλικών συστημάτων, συμπεριλαμβανομένου και του μαχητικού αεροσκάφους Gripen.
Στο εργοστάσιο κατασκευής του φορητού αντιαρματικού πυραύλου NLAW, έξω από τη Στοκχόλμη, ορισμένοι πελάτες ζητούν δύο σωλήνες εκτόξευσης προσαρμοσμένους στο ίδιο πλαίσιο. Αλλοι ζητούν τέσσερις ή και έξι, καθώς έχουν αγοράσει οχήματα και εξοπλισμό για πολλαπλούς εκτοξευτές. Ο Γιόχανσον λέει ότι μέχρι πριν από λίγο καιρό ήταν αδύνατο ακόμα και να αναφερθεί στο θέμα της τυποποίησης και του συντονισμού, όταν οι πελάτες διαφωνούσαν ακόμη και στο χρώμα και την τοποθεσία των αυτοκόλλητων στον εκτοξευτήρα.
Η λήξη του Ψυχρού Πολέμου οδήγησε σε συγχωνεύσεις αμυντικών βιομηχανιών, την ώρα που οι αμυντικοί προϋπολογισμοί μειώνονταν.
Παρά τις συγχωνεύσεις, όμως, η Ευρώπη παράγει σήμερα 27 διαφορετικούς τύπους πυροβόλων χάουιτζερ, 20 διαφορετικά μαχητικά αεροσκάφη και 26 τύπους φρεγατών και αντιτορπιλικών, σύμφωνα με την εταιρεία McKinsey.