Σφοδρές ανταλλαγές πυρών και βαριές οβίδες αντηχούν και πάλι γύρω από τα βουνά του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Η απομονωμένη περιοχή στην άκρη της Ευρώπης έχει γίνει πεδίο αλλεπάλληλων μαχών μετά την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης.
Χθες, το Αζερμπαϊτζάν, χώρα του Νότιου Καύκασου, ανακοίνωσε ότι οι ένοπλες δυνάμεις του ξεκίνησαν «αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις» στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, το οποίο βρίσκεται εντός των συνόρων του, αλλά ελέγχεται ως αποσχισθέν κράτος από τον αρμενικό πληθυσμό του.
Με τις μάχες να μαίνονται, αναφορές να κάνουν λόγο για 100 νεκρούς, μεταξύ των οποίων και άμαχοι, για εκατοντάδες τραυματίες και τις προειδοποιήσεις για επικείμενη «γενοκτονία» να αυξάνονται, όλα τα βλέμματα είναι στραμμένα στη σύγκρουση που συνεχίζεται εδώ και δεκαετίες.
Δικαιολογημένα, καθώς, εκτός των άλλων, πρόκειται για μία σύγκρουση στην οποία εμπλέκονται, άμεσα ή έμμεσα, κάποιες από τις κορυφαίες στρατιωτικές δυνάμεις του κόσμου.
Η ανάφλεξη
Για εβδομάδες, η Αρμενία και διεθνείς παρατηρητές προειδοποιούσαν ότι το Αζερμπαϊτζάν συγκέντρωνε τις ένοπλες δυνάμεις του κατά μήκος της βαριά οχυρωμένης «γραμμής επαφής» στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, προετοιμάζοντας επίθεση εναντίον των τοπικών αρμενικών στρατευμάτων.
Βίντεο και φωτογραφίες που αναρτήθηκαν στο διαδίκτυο έδειχναν οχήματα του Αζερμπαϊτζάν να φέρουν ένα ανάποδο «Α», σύμβολο που θύμιζε το «Ζ» των ρωσικών οχημάτων τα οποία είχαν εισβάλει στην Ουκρανία πέρυσι.
Χθες τις πρώτες πρωινές ώρες, Αρμένιοι αξιωματούχοι του Καραμπάχ τόνιζαν ότι μεγάλη επίθεση από το Αζερμπαϊτζάν ήταν σε εξέλιξη, με τις σειρήνες αεροπορικής επιδρομής να ηχούν στο Στεπανακέρτ, την de facto πρωτεύουσα.
Οι περίπου 100.000 κάτοικοι της περιοχής κλήθηκαν από το Αζερμπαϊτζάν να «εκκενώσουν» την περιοχή μέσω «ανθρωπιστικών διαδρόμων» που οδηγούν στην Αρμενία. Ωστόσο, οι δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν ελέγχουν όλα τα σημεία εισόδου και εξόδου και πολλοί ντόπιοι φοβούνται ότι δεν θα τους επιτραπεί να αποχωρήσουν με ασφάλεια.
Κορυφαίοι αξιωματούχοι του Αζερμπαϊτζάν επέμεναν ότι «στόχος είναι η εξουδετέρωση των στρατιωτικών υποδομών», διαψεύδοντας ότι στοχοποιούνται πολίτες.
Another video of the #Azerbaijani Ministry of Defense about local anti-terrorist measures #CaliberAz #Garabagh #Karabakh pic.twitter.com/35Me3IYCz0
— Caliber English (@CaliberEnglish) September 20, 2023
Ωστόσο, ανεπιβεβαίωτες φωτογραφίες που αναρτήθηκαν δείχνουν κατεστραμμένες πολυκατοικίες. Ο διαμεσολαβητής για τα ανθρώπινα δικαιώματα της Αρμενίας στο Καραμπάχ, Γκέγκχαμ Στεπανιάν, ανέφερε ότι αρκετά παιδιά τραυματίστηκαν στις επιθέσεις.
Residential areas of Stepanakert have been bombed since early morning. #Artakh #Armenia #Azerbaijan pic.twitter.com/IyySD9U3gw
— Ararat Petrosyan (@araratpetrosian) September 20, 2023
Η ανησυχία αυξάνεται για την τύχη των αμάχων, που ουσιαστικά παγιδεύτηκαν ανάμεσα στα διασταυρούμενα πυρά, καθώς και για τον κίνδυνο να ξεσπάσει ακόμη ένας πόλεμος σε εδάφη της πρώην Σοβιετικής Ενωσης.
Οι επιθέσεις συνεχίζονται σήμερα Τετάρτη. Σύμφωνα με επίσημη ανακοίνωση του Αζερμπαϊτζάν, «τα στρατιωτικά μέτρα στο Καραμπάχ συνεχίζονται με επιτυχία».
Azerbaijan’s war against Nagorno Karabakh continues today. Watch how Azerbaijan targeted the peaceful city of Stepanakert․#Armenia #Yerevan #NagornoKarabakh #Karabakh #Artsakh #ArtsakhBlockade #LachinCorridor #Azerbaijan #Baku #Aliyev #EU #USA #EuropeanUnion #Stepanakert… pic.twitter.com/jHWOQ60Eqh
— Robert Ananyan (@robananyan) September 20, 2023
Το ιστορικό
Κατά τη σοβιετική εποχή, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ ήταν αυτόνομη περιοχή εντός της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν, όπου συμβίωναν ειρηνικά Αρμένιοι και Αζέροι.
Αυτό άλλαξε όταν η Μόσχα έχασε τον έλεγχο των περιφερειακών κυβερνήσεων. Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ εντάχθηκε επισήμως εντός της διεθνώς αναγνωρισμένης επικράτειας του Αζερμπαϊτζάν.
Εν μέσω κατάρρευσης της ΕΣΣΔ από το 1988 έως το 1994, οι δυνάμεις των Αρμενίων και του Αζερμπαϊτζάν ενεπλάκησαν σε εξαντλητικές μάχες, με τους Αρμένιους να παίρνουν υπό τον έλεγχό τους μεγάλες εκτάσεις γης και να εξαναγκάζουν εκατοντάδες χιλιάδες Αζέρους σε έξοδο, ισοπεδώνοντας αρκετές πόλεις.
Εκτοτε, επικαλούμενοι δημοψήφισμα του 1991 –το αποτέλεσμα του οποίου αμφισβητεί το Αζερμπαϊτζάν– οι Αρμένιοι του Καραμπάχ κήρυξαν μονομερώς την ανεξαρτησία τους και διατήρησαν ένα de facto ανεξάρτητο κράτος.
Για σχεδόν τρεις δεκαετίες η κατάσταση παρέμεινε σταθερή, με τις δύο πλευρές να έχουν εγκλωβιστεί σε αδιέξοδο που συντηρήθηκε από μία «γραμμή επαφής» κατά μήκος της οποίας αναπτύχθηκαν καταφύγια, νάρκες και αντιαρματικές άμυνες. Συχνά η περιοχή χρησιμοποιούνταν ως παράδειγμα μίας από τις λίγες «παγωμένες συγκρούσεις» στον κόσμο.
Για μία ακόμη φορά, στην πρόσφατη ιστορία της περιοχής, το 2020, όλα άλλαξαν, καθώς το Αζερμπαϊτζάν ξεκίνησε πόλεμο 44 ημερών για να ανακτήσει εδάφη. Κατέκτησε εκατοντάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα γύρω από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, με αποτέλεσμα η σύνδεση με την Αρμενία να είναι πλέον εφικτή μόνο μέσω μίας διαδρομής, η οποία είναι γνωστή ως διάδρομος του Λατσίν.
Επιπλέον, η περιοχή τέθηκε υπό την προστασία των ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων στο πλαίσιιο συμφωνίας για την κατάπαυση του πυρός για την οποία μεσολάβησε η Μόσχα.
Αποκλεισμός του πληθυσμού
Καθώς η ικανότητα της Ρωσίας να εγγυηθεί τη διατήρηση του status quo στην περιοχή μειώνεται ραγδαία, λόγω των συνεχιζόμενων συγκρούσεων στην Ουκρανία, το Αζερμπαϊτζάν πήρε τον έλεγχο όλων των προσβάσεων στην περιοχή.
Τον Δεκέμβριο, στο πλαίσιο διαμάχης σχετικά με φερόμενη ως «παράνομη» εξόρυξη χρυσού, αυτοαποκαλούμενοι «οικολογικοί ακτιβιστές», που δρουν με την υποστήριξη της αυταρχικής κυβέρνησης τους Αζερμπαϊτζάν, πραγματοποίησαν καθιστική διαμαρτυρία.
Διεκόπη έτσι η ελεύθερη κυκλοφορία των πολιτών, ενώ ο τοπικός πληθυσμός έπρεπε πλέον να βασίζεται αποκλειστικά στις ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις και στον Ερυθρό Σταυρό για προμήθειες.
Η κατάσταση επιδεινώθηκε τους τελευταίους δύο μήνες, καθώς νέο αζερικό σημείο ελέγχου ανεγέρθηκε πρόσφατα στον διάδρομο του Λατσίν. Απαγορεύτηκε έτσι η διέλευση οποιασδήποτε ανθρωπιστικής βοήθειας, με ελάχιστες εξαιρέσεις.
Τον Αύγουστο, εν μέσω προειδοποιήσεων για άδεια ράφια, υποσιτισμό και επιδείνωση της ανθρωπιστικής κρίσης, ο Λουίς Μορένο Οκάμπο, πρώην γενικός εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, δημοσίευσε έκθεση στην οποία αποκάλεσε την κατάσταση «συνεχιζόμενη γενοκτονία».
Το Αζερμπαϊτζάν αρνείται ότι έχει προχωρήσει στον αποκλεισμό του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Υποστηρίζει ότι θα ανοίξει εκ νέου τον διάδρομο του Λατσίν, αν και οι Αρμένιοι του Καραμπάχ δεχτούν να ανοίξουν διαδρόμους προς τα εδάφη που ελέγχει το Αζερμπαϊτζάν.
Παράλληλα, Αζέροι αξιωματούχοι καλούν τις αρμενικές δυνάμεις στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ να υποχωρήσουν, τους τοπικούς αξιωματούχους να παραιτηθούν και όσους ζουν εκεί να αποδεχθούν ότι κυβερνώνται από το Αζερμπαϊτζάν.
Πού οφείλεται η κλιμάκωση
Τους τελευταίους μήνες, οι ΗΠΑ, η Ευρωπαϊκή Ενωση και η Ρωσία προέτρεψαν το Αζερμπαϊτζάν να εστιάσει τις προσπάθειές του στη διπλωματία και στον διάλογο για τον οριστικό τερματισμό της σύγκρουσης, αντί να επιδιώξει στρατιωτική λύση για να θέσει υπό τον έλεγχό του την περιοχή.
Στο πλαίσιο αλλεπάληλων συνομιλιών σε Ουάσιγκτον, Βρυξέλλες και Μόσχα, ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Νικόλ Πασινιάν προέβη σε σειρά πρωτοφανών παραχωρήσεων, φτάνοντας μέχρι και στην αναγνώριση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ ως αζερικού εδάφους.
Ωστόσο, η κυβέρνησή του υποστηρίζει ότι δεν μπορεί να υπογράψει ειρηνευτική συμφωνία που δεν θα περιλαμβάνει διεθνώς κατοχυρωμένα δικαιώματα και εγγυήσεις για τους Αρμένιους του Καραμπάχ.
Ο Αλίεφ έχει απορρίψει ευθέως οποιαδήποτε τέτοια ρύθμιση, επιμένοντας ότι δεν πρέπει να υπάρχει ξένη παρουσία στο κυρίαρχο έδαφος του Αζερμπαϊτζάν.
Επιμένει ότι ως πολίτες του Αζερμπαϊτζάν, όσοι ζουν εκεί θα έχουν τα ίδια δικαιώματα με οποιονδήποτε άλλο πολίτη – ωστόσο, δεν εγκατέλειψε την αντι-αρμενική ρητορική, συνεχίζοντας να αποκαλεί τους αυτονομιστές «σκυλιά».
Η κυβέρνηση, μετά τον πόλεμο του 2020, είχε εκδόσει γραμματόσημο που απεικόνιζε εργάτη με στολή και την ένδειξη για επικίνδυνες ουσίες να «απολυμαίνει» το Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Το Αζερμπαϊτζάν, μη αποδεχόμενο συμβιβασμό, κατηγόρησε την Αρμενία ότι καθυστερεί την ειρηνευτική διαδικασία.
Οπως έχει εξηγήσει ο πρώην υπουργός Εξωτερικών του Αζερμπαϊτζάν Ελμάρ Μαμαντιάροφ, η στρατιωτική κλιμάκωση κρίνεται απαραίτητη, προκειμένου να εξαναγκαστεί η Αρμενία να αποδεχτεί συμφωνία. «Μπορεί να πρόκειται για βραχυπρόθεσμη σύγκρουση ή και για πόλεμο», πρόσθεσε ο ίδιος.
Αντιμέτωπος με την αυξανόμενη εσωτερική πίεση εν μέσω μείωσης των προμηθειών, ο πρώην πρόεδρος του Καραμπάχ – Αρμενίας Αραΐκ Αρουτιουνιάν παραιτήθηκε και προκήρυξε εκλογές, τις οποίες το Αζερμπαϊτζάν χαρακτήρισε πρόκληση.
Την κίνηση καταδίκασαν, μεταξύ άλλων, η Ε.Ε. και η Ουκρανία. Το Αζερμπαϊτζάν ισχυρίστηκε παράλληλα ότι Αρμένιοι σαμποτέρ βρίσκονταν πίσω από εκρήξεις ναρκών που, όπως είπε, είχαν ως συνέπεια τον θάνατο έξι στρατιωτικών στην περιοχή. Δεν παρουσίασε πάντως στοιχεία που να αποδεικνύουν τον ισχυρισμό.
Ο ρόλος της Ρωσίας
Η Αρμενία είναι επίσημα χώρα φιλική προς τη Ρωσία και μέλος του Οργανισμού Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (ΟΣΣΑ).
Ωστόσο, οι ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις που έχουν αναπτυχθεί στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ έχουν αποδειχθεί εντελώς απρόθυμες να συγκρατήσουν τη στρατιωτική πρόοδο του Αζερμπαϊτζάν στην περιοχή.
Η Μόσχα αρνήθηκε να προσφέρει στον Πασινιάν την υποστήριξη που ζήτησε μετά την κατάληψη στρατηγικών υψωμάτων εντός των συνόρων της Αρμενίας σε επίθεση του Αζερμπαϊτζάν τον περασμένο Σεπτέμβριο.
Ο ηγέτης της Λευκορωσίας Αλεξάντερ Λουκασένκο περιέγραψε τον Αλίεφ ως «δικό μας άνθρωπο».
Εκτοτε, η Αρμενία προσπάθησε να πάρει αποστάσεις από το Κρεμλίνο, προσκαλώντας αποστολή πολιτικών παρατηρητών της Ε.Ε. στα σύνορα, ενώ έστειλε ανθρωπιστική βοήθεια στην Ουκρανία.
Η σύζυγος του Πασινιάν μάλιστα επισκέφθηκε το Κίεβο, σε ένδειξη στήριξης, ενώ η χώρα φιλοξενεί στρατιωτικές ασκήσεις των αμερικανικών δυνάμεων, οι οποίες, όπως ανακοινώθηκε, πρόκειται να ολοκληρωθούν σήμερα Τετάρτη, όπως ήταν αρχικά προγραμματισμένο. Εν τω μεταξύ, η Μόσχα είχε αντιδράσει στις ασκήσεις, καλώντας τον πρέσβη της Αρμενίας.
Σε μήνυμα που δημοσιεύτηκε στο Telegram χθες, ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ, πρώην πρόεδρος της Ρωσίας και γραμματέας του Συμβουλίου Ασφαλείας της, δήλωσε ότι ο Πασινιάν «αποφάσισε να κατηγορήσει τη Ρωσία για την ήττα του».
«Παραιτήθηκε από τμήμα των εδαφών της χώρας του» είπε και πρόσθεσε χαρακτηριστικά: «Αποφάσισε να φλερτάρει με το ΝΑΤΟ και η σύζυγός του πήγε μπισκότα στους εχθρούς μας. Μαντέψτε ποια μοίρα τον περιμένει…».
Ενδεικτική των τεταμένων σχέσεων μεταξύ των δύο πλευρών είναι η συγκέντρωση διαμαρτυρίας, στον απόηχο της επίθεσης του Αζερμπαϊτζάν στο Καραμπάχ, έξω από τη ρωσική πρεσβεία στην Αρμενία, χθες Τρίτη.
A protest rally is held in front of the Russian Embassy in #Armenia against the backdrop of the events in #Karabakh. pic.twitter.com/PRk65hjZlU
— NEXTA (@nexta_tv) September 19, 2023
Εν τω μεταξύ, την Τετάρτη, το ρωσικό υπουργείο Αμυνας ανακοίνωσε ότι οι ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις απομάκρυναν πάνω από 2.000 πολίτες από το Καραμπάχ.
Ποιος υποστηρίζει ποιον
Ο Νότιος Καύκασος είναι ευαίσθητη περιοχή μεταβαλλόμενων γεωστρατηγικών ισορροπιών.
Εκτός από τη Ρωσία, η Αρμενία έχει οικοδομήσει στενές σχέσεις και με το γειτονικό της Ιράν, το οποίο έχει δεσμευτεί να της προσφέρει προστασία, καθώς και με την Ινδία και τη Γαλλία.
Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν έχει συμμετάσχει στο παρελθόν σε διαπραγματεύσεις υποστηρίζοντας τις θέσεις του Πασινιάν, ενώ η Γαλλία φιλοξενεί μεγάλη και ιστορική κοινότητα Αρμενίων.
Το Αζερμπαϊτζάν, από την πλευρά του, λειτουργεί στη βάση «ένα έθνος, δύο κράτη» με την Τουρκία, με την οποία έχει βαθείς πολιτιστικούς, γλωσσικούς και ιστορικούς δεσμούς.
The speech of the President of #Türkiye at the UN once again confirmed that #Azerbaijan and 🇹🇷 are one nation and two states. #Victory is always with us. pic.twitter.com/W6gnXisbmp
— Vugar Bayramov (@BayramovMP) September 20, 2023
Λαμβάνει επίσης μεγάλες προμήθειες όπλων και στρατιωτικού υλικού από το Ισραήλ, στο οποίο παρέχει φυσικό αέριο.
Η Ε.Ε. έχει στραφεί στο Αζερμπαϊτζάν στο πλαίσιο της αναζήτησης εναλλακτικών παρόχων ενέργειας με στόχο την ενεργειακή απεξάρτηση από τη Μόσχα.
Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στην αζερική πρωτεύουσα, Μπακού, το περασμένο καλοκαίρι, με σκοπό να εξασφαλίσει προμήθειες φυσικού αερίου, περιγράφοντας τη χώρα ως «αξιόπιστο εταίρο».
Με πληροφορίες από Reuters, Politico