O Νέιθαν Θραλ, Αμερικανός δημοσιογράφος και συγγραφέας που ζει στην Ιερουσαλήμ, έχει συνηθίσει τον χαρακτηρισμό του «ενοχικού Εβραίου, ο οποίος αυτομαστιγώνεται» όταν μιλάει επίμονα για το καθεστώς απαρτχάιντ εις βάρος των Παλαιστινίων στο Ισραήλ και στα κατεχόμενα εδάφη. Τις μέρες που ακολούθησαν την επίθεση της Χαμάς, ο μοναχικός αυτός δρόμος που έχει επιλέξει έγινε ακόμη πιο δύσκολος. Δεν είχε συμπληρωθεί καν ένα πενθήμερο από την κυκλοφορία του νέου του βιβλίου «Μια μέρα στη ζωή του Αμπέντ Σαλάμα» (εκδόσεις Allen Lane στο Ηνωμένο Βασίλειο και Metropolitan Books στις ΗΠΑ) και ο Θραλ βρέθηκε να το παρουσιάζει σε μια διχασμένη δυτική κοινή γνώμη. «Σε κάποια φιλελεύθερη συναγωγή στην οποία μιλούσα, μου έκαναν κριτική ότι η χρονική συγκυρία είναι λανθασμένη για ένα τέτοιο βιβλίο. Ο εκδότης μου στις ΗΠΑ έχει ραδιοφωνική εκπομπή και κάποια podcasts. Ορισμένοι ακροατές πήραν τηλέφωνο για να διαμαρτυρηθούν, ενώ οι διαφημιζόμενοι απέσυραν τα σποτ τους. Είναι μια πολύ δύσκολη στιγμή να μιλάς κριτικά για το Ισραήλ ως Εβραίος».
Το βιβλίο του Θραλ εκκινεί από ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα τον Φεβρουάριο του 2012, έξω από την Ιερουσαλήμ, και αποτελεί μια διευρυμένη εκδοχή του ομώνυμου άρθρου που είχε γράψει στη λογοτεχνική επιθεώρηση New York Review of Βooks το 2021. Ο 5χρονος Μιλάντ Σαλάμα ανυπομονεί για τη σχολική εκδρομή της τάξης του σε θεματικό πάρκο. Στον δρόμο το σχολικό στο οποίο επιβαίνει συγκρούεται με ένα ημιφορτηγό και τυλίγεται στις φλόγες. Επικρατεί χάος, τα παιδιά μεταφέρονται σε διαφορετικά νοσοκομεία, κάποια αγνοούνται, άλλα δεν μπορούν να αναγνωριστούν. Το βιβλίο περιγράφει την αγωνιώδη γραφειοκρατική οδύσσεια του πατέρα του Μιλάντ, Αμπέντ, να βρει τον γιο του. Ταυτόχρονα διατρέχει τη σύνθετη ιστορία της περιοχής και αποκαλύπτει πώς οι ανισότητες εις βάρος των Παλαιστινίων καθορίζουν κάθε έκφανση της καθημερινότητάς τους. Υπάρχει κάτι εμβληματικό στο δυστύχημα, το οποίο λαμβάνει χώρα σε μια περιοχή τύπου Γ΄ στη Δυτική Οχθη, που ελέγχεται πλήρως από το Ισραήλ και στην οποία έχουν ξεπηδήσει σχεδόν 200 εβραϊκοί εποικισμοί.
Εξαιτίας του οδικού λαβυρίνθου στην περιοχή (κάποιοι δρόμοι είναι πλήρως απαγορευμένοι για τους Παλαιστινίους και άλλοι φυλάσσονται από ισραηλινά σημεία ελέγχου), τα σωστικά συνεργεία καθυστερούν να φθάσουν, να ανασύρουν τους τραυματίες και να τους μεταφέρουν στα νοσοκομεία. Τα πυροσβεστικά οχήματα και τα ασθενοφόρα είναι σταθμευμένα μόλις ενάμισι χιλιόμετρο μακριά, σε εβραϊκό οικισμό. Αδιαφορούν όμως. Οι παλαιστινιακές γειτονιές κοντά στο τείχος εξακολουθούν μέχρι και σήμερα να μη διαθέτουν τέτοιου είδους υπηρεσίες. «Αν δύο Παλαιστίνιοι έφηβοι πετούσαν πέτρες στον δρόμο, ο στρατός θα είχε φθάσει σε δευτερόλεπτα. Αν κινδύνευαν Εβραίοι, θα είχαν στείλει ελικόπτερα. Ενα φλεγόμενο σχολικό, όμως, γεμάτο νήπια από την Παλαιστίνη…» λέει πικρόχολα ένας από τους διασώστες. «Τα παιδιά προέρχονταν από ένα σχολείο στη γειτονιά που λέγεται Ανάτα, η οποία περιβάλλεται από ένα τσιμεντένιο τείχος. Εχει 130.000 κατοίκους. Η μισή περιοχή έχει προσαρτηθεί επισήμως από το Ισραήλ, ανήκει στη μητροπολιτική Ιερουσαλήμ και η άλλη μισή όχι.
Κι όμως, και τα δύο κομμάτια μοιάζουν ίδια. Πρόκειται για μια μεγάλη περιοχή στα όρια της εγκατάλειψης. Δεν υπάρχει ούτε ένα ΑΤΜ», εξηγεί ο συγγραφέας του βιβλίου, Νέιθαν Θραλ, στην «Κ». «Οι υπηρεσίες είναι υποτυπώδεις, οι άνθρωποι καίνε τα σκουπίδια τους στη μέση του δρόμου, δεν υπάρχουν πεζοδρόμια, οι υποδομές καταρρέουν. Δεν υπάρχουν παιδικές χαρές. Ο λόγος που αυτά τα παιδιά πάνε εκδρομή σε έναν μακρινό κι όχι έναν κοντινό παιδότοπο είναι επειδή ο εγγύτερος είναι στην άλλη πλευρά του τείχους στην Ιερουσαλήμ. Οι κάτοικοι της Ανάτα, όμως, έχουν διαφορετικό στάτους και διαφορετικά επίπεδα ελευθερίας στις μετακινήσεις. Οσοι έχουν πράσινη ταυτότητα δεν μπορούν να εισέλθουν στην Ιερουσαλήμ. Αντίθετα, όσοι έχουν μπλε έχουν αυτήν τη δυνατότητα. Ετσι, το λεωφορείο γεμάτο με παιδιά προσχολικής ηλικίας, με μπλε και πράσινες ταυτότητες, δεν μπορεί να πάει στην παρακείμενη παιδική χαρά στην ανατολική Ιερουσαλήμ. Υποχρεώνεται να κάνει μια μακρινή εκδρομή, στην άλλη πλευρά του τείχους».
Παράλληλοι κόσμοι
Στον λόφο πάνω από το σχολείο των παιδιών βρίσκεται το πανέμορφο campus του σημαντικότερου πανεπιστημίου της χώρας, του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ. Η αντίθεση είναι εκκωφαντική. Οταν βρίσκεται κανείς στον περιποιημένο κήπο του ιδρύματος και κοιτάει κάτω, βλέπει το περίκλειστο γκέτο. Δίπλα περνάει ο διαβόητος «αυτοκινητόδρομος του απαρτχάιντ» με δύο ξεχωριστές λωρίδες, μία για τους Ισραηλινούς και μία για τους Παλαιστινίους. «Τη μέρα του δυστυχήματος παρατηρεί κανείς τις σοβαρές συνέπειες ανάλογα με το αν κάποιος έχει πράσινη ή μπλε ταυτότητα. Οταν λοιπόν οι γονείς σπεύδουν στο σημείο του δυστυχήματος, ανακαλύπτουν ότι όλα τα παιδιά έχουν ήδη μεταφερθεί αλλού, αφού τα ισραηλινά πυροσβεστικά οχήματα έχουν καθυστερήσει. Τα παιδιά έχουν διακομιστεί σε διαφορετικά νοσοκομεία ανάλογα με την ταυτότητα που έχουν οι Παλαιστίνιοι περαστικοί που σπεύδουν στο σημείο. Ετσι, όσοι έχουν μπλε ταυτότητα τα μεταφέρουν στο κοντινό νοσοκομείο που είναι πολύ καλύτερο και βρίσκεται στην ανατολική Ιερουσαλήμ. Οσοι έχουν πράσινη ταυτότητα τα πάνε με το αυτοκίνητό τους στη Ραμάλα ή στη Ναμπλούς στη Δυτική Οχθη. Οι γονείς φθάνουν στο σημείο και δεν ξέρουν πού είναι τα παιδιά τους. Κι αν οι ίδιοι έχουν πράσινη ταυτότητα, δεν μπορούν καν να πάνε να ψάξουν στο νοσοκομείο της ανατολικής Ιερουσαλήμ», λέει ο Θραλ.
Δύο χρόνια έρευνας
Με τον ήρωα του βιβλίου του, Αμπέντ Σαλάμα, δεν είναι μόνο φίλοι. Ταξιδεύουν παντού μαζί για την παρουσίαση του βιβλίου. «Μην ξεχνάτε ότι πέρασα τα δύο τελευταία χρόνια μαζί του για την έρευνα του βιβλίου, έχουμε πολύ στενή σχέση».
Ο εκδότης μου στις ΗΠΑ έχει ραδιοφωνική εκπομπή και κάποια podcasts. Ορισμένοι ακροατές πήραν τηλέφωνο για να διαμαρτυρηθούν, ενώ οι διαφη- μιζόμενοι απέσυραν τα σποτ τους. Είναι μια πολύ δύσκολη στιγμή να μιλάς κριτικά για το Ισραήλ ως Εβραίος.
Στόχος του Θραλ είναι να μπει ο αναγνώστης στη θέση των ανθρώπων που παλεύουν να ζήσουν κάθε λεπτό σε αυτό το σύστημα που διεισδύει τόσο βαθιά στις πιο μύχιες πτυχές της ζωής τους. Κάποια στιγμή που ο Αμπέντ φοβάται μη χάσει την καλοπληρωμένη δουλειά του στην Ιερουσαλήμ, όταν σταδιακά το Ισραήλ δυσχεραίνει την είσοδο των Παλαιστινίων στην πόλη, διαλέγει μια σύντροφο που θα του επιτρέψει να έχει την μπλε ταυτότητα και θα του εξασφαλίσει ελεύθερες μετακινήσεις.
Στο Ισραήλ ο συγγραφέας δεν έχει βρει ακόμη εκδοτικό οίκο για την έκδοση του βιβλίου του. «Είστε λοιπόν ένας Εβραίος που μισεί τον εαυτό του;» ρωτάω χρησιμοποιώντας τη γνωστή στα αγγλικά αρνητική έκφραση «self hating Jew». «Αυτή η κατηγορία εκτοξεύεται συστηματικά εναντίον οποιουδήποτε Εβραίου επικρίνει την κατοχή ή μιλάει για το σύστημα του απαρτχάιντ». Το βιβλίο του κυκλοφόρησε λίγες μέρες πριν από την επίθεση της Χαμάς. Ηταν απλή σύμπτωση ή είχε την αίσθηση ότι κάτι σοβαρό επρόκειτο να γίνει; «Οι τίτλοι των εφημερίδων όταν βγήκε στα βιβλιοπωλεία ήταν “Η Δυτική Οχθη φλέγεται”. Διενεργούνταν ήδη μαζικοί εκτοπισμοί κι ήταν διάχυτη η βία από εποίκους στη Δυτική Οχθη. Ωστόσο εγώ εργαζόμουν χρόνια για το βιβλίο. Η ιδέα είναι ακριβώς αυτή, ότι δεν χρειάζεται να πάρει κανείς μια έκτακτη, ιδιαίτερη περίπτωση, μια στιγμή κατά την οποία ο Τύπος δίνει έμφαση στην Παλαιστίνη, αλλά κάτι τόσο καθημερινό όσο ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Το πρόβλημα είναι ότι η κοινή γνώμη ασχολείται με την περιοχή μόνο όταν κλιμακώνεται η βία. Και πάλι το ερώτημα είναι πολύ στενό: “Πώς επιστρέφουμε στην πρότερη κατάσταση, εκείνη που προηγήθηκε της βίας; Πώς αποκαθιστούμε την ηρεμία;”. Στη συνέχεια όλοι αποστρέφουν την προσοχή τους από το σύστημα που πυροδοτεί τη βία, που βασίζεται σε μια πολύ βαθιά ριζωμένη αδικία».
Οι κόρες του Θραλ πηγαίνουν σε ένα πειραματικό σχολείο που είναι πολύ ιδιαίτερο, μεικτό, όλα τα μαθήματα γίνονται και στις δύο γλώσσες και υπάρχει ποσόστωση Παλαιστινίων – Εβραίων 50-50 σε κάθε τάξη. Το ενδιαφέρον είναι ότι οι γονείς σε αυτό το μεικτό σχολείο έχουν επιλέξει τα παιδιά τους να εκτίθενται στην άλλη πλευρά. Ακόμη όμως και σε αυτήν τη μικρή ομάδα γονιών, κάποιες από αυτές τις οικογένειες ζουν σε εβραϊκούς εποικισμούς. «Σοκαρίστηκα όταν το έμαθα, γιατί έχουν κανονικοποιηθεί τόσο πολύ οι εποικισμοί. Ενας στους δέκα Εβραίους μένει σε κάποιον από αυτούς. Οι ίδιοι οι Ισραηλινοί δεν το συνειδητοποιούν ότι είναι εποικισμοί. “Α, αυτό είναι στην ανατολική Ιερουσαλήμ, δεν μετράει. Ξέρουμε ότι αυτό θα παραμείνει κομμάτι του Ισραήλ ό,τι κι αν γίνει”, είναι η λογική τους. Τείνουν να αναδεικνύουν τις ακραίες περιπτώσεις εποίκων, τους παλαβούς που ζουν στα υψώματα και οπλοφορούν, είναι φρικτοί κι ευθύνονται για όλα. Ωστόσο η πλειονότητα των εποίκων ανήκει στη μεσαία και ανώτερη τάξη, με θέσεις στην κυβέρνηση και στον δημόσιο τομέα, σε τεχνολογικές επιχειρήσεις, είναι μέρος της ελίτ».
Αποκτήνωση
Το μέγεθος της αγριότητας και της αποκτήνωσης που συντελείται και από τις δύο πλευρές τον αρρωσταίνει. Στο βιβλίο του δεν προσπαθεί να δαιμονοποιήσει τους Εβραίους και να εξιδανικεύσει τους Aραβες: «Οι ήρωες καταφθάνουν σε ένα φλεγόμενο λεωφορείο και το μόνο που σκέφτονται είναι τα δικά τους τραύματα: ο Ισραηλινός νοσηλευτής τις επιθέσεις αυτοκτονίας, η Παλαιστίνια γιατρός ότι και η ίδια όταν ήταν νέα αναγκάστηκε να ανασύρει σορούς από τα συντρίμμια το 1985, όταν το Ισραήλ βομβάρδισε τα γραφεία της “Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης” στην Τύνιδα. Ισραηλινοί έφηβοι πανηγυρίζουν επειδή κάηκαν ζωντανά μικρά παιδιά Παλαιστινίων!» λέει με αγανάκτηση. Σήμερα, μετά την 7η Οκτωβρίου και την επικείμενη ισραηλινή επιδρομή στη Γάζα, είναι εξίσου απαισιόδοξος. «Μου έκανε εντύπωση πόσοι Ισραηλινοί υποστηρίζουν τη συλλογική τιμωρία 2,1 εκατ. κατοίκων στη Γάζα. Η δήλωση του προέδρου Ισαάκ Χέρτσογκ, ενός κεντροαριστερού πολιτικού, είναι σοκαριστική: “Δεν υπάρχουν αθώοι στη Γάζα”. Τι άθλια δήλωση είναι αυτή! Οδηγούμαστε σε ένα βαθύ σκοτάδι». Η μόνη βεβαιότητά του είναι ότι έπειτα από όλα αυτά ο πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου θα τιμωρηθεί από το εκλογικό σώμα.
Νιώθει ποτέ συνενοχή που με την παρουσία του στο Ισραήλ διαιωνίζει το σύστημα το οποίο καταγγέλλει; «Βρίσκω δικαιολογίες για τον εαυτό μου, επειδή δεν είμαι Ισραηλινός πολίτης. Οτι είμαι εκεί ως δημοσιογράφος για να καλύψω την περιοχή. Οτι δεν είμαι εκεί ως Αμερικανοεβραίος, ο οποίος βοηθάει το Ισραήλ να επικρατήσει στον δημογραφικό πόλεμο Εβραίων – Αράβων. Στο τέλος της ημέρας, όμως, ζω εκεί με όλα τα προνόμια, τα οποία οι Παλαιστίνιοι δεν απολαμβάνουν. Οσο κι αν τους κάνω κήρυγμα ότι αντιτίθεμαι στο σύστημα και πως προσπαθώ να βοηθήσω να μπει ένα τέλος, εκείνοι ξέρουν ότι έχω δικαιώματα τα οποία οι ίδιοι δεν έχουν». «Θα φύγει μόνιμα από τη χώρα;» αναρωτιέμαι, όταν μου λέει πως η οικογένειά του αποχώρησε προσωρινά και έφθασε μόλις –μέσω Αθήνας– στη Νέα Υόρκη με ένα ειδικά ναυλωμένο αεροσκάφος για Αμερικανούς πολίτες. «Η αλήθεια είναι ότι το ρίσκο για τη σύζυγο και τα παιδιά μου είναι πολύ μικρό, ακόμη και τώρα που βρίσκεται σε εξέλιξη ένας πρωτόγνωρος πόλεμος στη Γάζα. Για πρώτη φορά όμως εδώ και 12 χρόνια που ζω στο Ισραήλ, σκέφτομαι πραγματικά μήπως είναι ανεύθυνο να μεγαλώνω τα παιδιά μου σε έναν τόπο γεμάτο μίσος και αδικία».
