Η απόφαση του προέδρου της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, να εμφανισθεί ως προασπιστής της οργάνωσης Χαμάς, την οποία σύσσωμη η Δύση χαρακτηρίζει ανοιχτά τρομοκρατική οργάνωση συσχετίζοντας τη δράση της με το Ισλαμικό Κράτος, δεν ήταν τυχαία ή συναισθηματικά φορτισμένη.
Πρόκειται για έναν τακτικό ελιγμό, με αποδέκτες τόσο την τουρκική κοινή γνώμη και την εκλογική βάση του ΑΚΡ όσο και τις χώρες της Δύσης που βλέπουν με ανησυχία το ενδεχόμενο ο πόλεμος Ισραήλ – Χαμάς να λάβει περιφερειακές διαστάσεις.
Σε εσωτερικό επίπεδο, η διακυβέρνηση Ερντογάν, πολύ πριν από το επεισόδιο του Μαβί Μάρμαρα τον Μάιο του 2010, είχε αποφασίσει να απενοχοποιήσει τα πηγαία θρησκευτικά αισθήματα μεγάλης μερίδας της τουρκικής κοινωνίας που επιθυμούσε να συντηρεί τις παραδοσιακές, θρησκευτικές της αξίες.
Το φαινόμενο «Χαμάς», μία οργάνωση που αρχικά προέβαλε πλούσιο κοινωνικό έργο, και που αργότερα μετασχηματίσθηκε σε πολιτικό φορέα, θέλοντας να συμμετάσχει στη διακυβέρνηση του παλαιστινιακού λαού μετά τον θάνατο του ιστορικού του ηγέτη, Γιασέρ Αραφάτ, έπεισε για την προθυμία της να εφαρμόσει τις ηθικές της αξίες στη δημόσια ζωή.
Με ταυτόσημο περίπου τρόπο αυτοσυστήνονταν το ΑΚΡ και ο Ερντογάν στην τουρκική κοινωνία που είχε ζήσει αλλεπάλληλες εναλλαγές πολιτικών κομμάτων και πολλών σκανδάλων διαφθοράς. Με την προσήλωση στις παραδοσιακές αξίες και το κοινό τους σύνθημα να «επαναφέρουν την ηθική στην πολιτική ζωή» στην τουρκική και στην παλαιστινιακή κοινωνία αντίστοιχα, ΑΚΡ και Χαμάς καλλιέργησαν κοινούς ιδεολογικούς κώδικες που πήραν σάρκα και οστά με αφορμή το επεισόδιο του Μαβί Μάρμαρα τον Μάιο του 2010.
Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan, Hamas Siyasi Büro Başkanı İsmail Haniye’yi Dolmabahçe Çalışma Ofisi’nde kabul etti. pic.twitter.com/7o2izH8s98
— AK Parti (@Akparti) December 14, 2019
Οι πρόσφατες εικόνες του βομβαρδισμένου νοσοκομείου Αλ-Άχλι στη Γάζα αποτέλεσαν αφορμή για τη διακυβέρνηση Ερντογάν να αποκαταστήσει στα μάτια της τουρκικής κοινής γνώμης το «ηθικό πλεονέκτημα» της Χαμάς, που επλήγη σοβαρά μετά τις βαρβαρότητες που διέπραξε η παλαιστινιακή οργάνωση σε ισραηλινούς οικισμούς στην μεθόριο της Γάζας. Η υπενθύμιση του Ερντογάν προς την κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματός του ότι «η Χαμάς δεν είναι τρομοκρατική, αλλά απελευθερωτική οργάνωση» αποκατέστησε το πολιτικό αφήγημα δεκαετιών, το οποίο, σε εγχώριο τουρκικό επίπεδο, ενίσχυε το «ηθικό πλεονέκτημα» του ΑΚΡ έναντι της δυτικότροπης διεφθαρμένης ελίτ του CHP.
Από την άλλη, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μόλις τον περασμένο μήνα, ο ίδιος Ερντογάν ήταν που αποφάσισε να «σπάσει τον πάγο» με τον ισραηλινό πρωθυπουργό Νετανιάχου, τον οποίον και συνάντησε στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ. Τα μηνύματα που εξέφρασε τότε ήταν ιδιαίτερα αισιόδοξα, φτάνοντας στο σημείο να προαναγγέλλει ότι επίκεινται κοινές τουρκοϊσραηλινές εξορύξεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Παρότι κάτι τέτοιο ουδέποτε σχολιάσθηκε ή επιβεβαιώθηκε από την ισραηλινή κυβέρνηση (δημιουργώντας ερωτήματα τότε σε Αθήνα και Λευκωσία), ο Νετανιάχου και άλλοι Ισραηλινοί αξιωματούχοι δεν έκρυβαν την ικανοποίησή τους ότι οι σχέσεις με την Τουρκία θα βελτιώνονταν.
BM 78’inci Genel Kurul temaslarımız kapsamında İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu ile bir görüşme gerçekleştirdik. İstişarelerimiz ülkemiz ve bölgemiz için hayırlara vesile olsun. pic.twitter.com/fKIgZU9xQo
— Recep Tayyip Erdoğan (@RTErdogan) September 19, 2023
Ήταν λίγο πολύ αναμενόμενο ότι η ιδιοσυγκρασία του Τούρκου προέδρου θα έβρισκε τον τρόπο να δείξει ότι δεν ξέχασε τους δεσμούς που τον συνέδεσαν με την Χαμάς. Γιατί όμως θα έπρεπε να επιλέξει μία τόσο προωθημένη θέση για να ταχθεί υπέρ της, τη στιγμή, μάλιστα, που σύσσωμη η Δύση υιοθετεί εκ διαμέτρου αντίθεση άποψη;
Εκτιμάται ότι η εξήγηση είναι η εξής: Η Τουρκία δεν θέλει με κανέναν τρόπο να αγνοηθεί, όταν θα έρθει η στιγμή να αποφασισθεί ποιο θα είναι το νέο σύστημα περιφερειακής ασφάλειας στην Ανατολική Μεσόγειο, μετά τον τερματισμό του πολέμου στη Γάζα. Παρότι το Ισραήλ έθεσε για τον εαυτό του τον δύσκολο στόχο να εκριζώσει την Χαμάς και την Ισλαμική Τζιχάντ από την μεταπολεμική Γάζα, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι ο στόχος αυτός θα επιτευχθεί. Και εάν ακόμα αυτό συμβεί, ο λαός της Γάζας θα συνεχίσει να υπάρχει και θα πρέπει να κτίσει τη ζωή του ξανά από την αρχή.
Σε κάθε περίπτωση, η Τουρκία δεν προτίθεται να αφήσει να χαθεί το πολιτικό κεφάλαιο που καλλιέργησε στηρίζοντας την Χαμάς επί σειρά ετών, ούτε μπορεί να αγνοήσει ότι αποτελεί την μοναδική μουσουλμανική χώρα-μέλος του ΝΑΤΟ, με το μοναδικό συγκριτικό της πλεονέκτημα να βρίσκει κοινή γλώσσα με επιλεγμένους παίκτες του αραβικού κόσμου, εξυπηρετώντας χρήσιμες ισορροπίες. Και αυτό προτίθεται να πράξει όταν αυτός ο πόλεμος θα έχει πια τελειώσει, τον νικητή του οποίου ήδη γνωρίζουμε.
Το συγκεκριμένο συγκριτικό πλεονέκτημα της Τουρκίας το αντιλαμβάνεται και το ΝΑΤΟ, όπως άλλωστε το είχαν αντιληφθεί και οι Βρετανοί στις μακρινές δεκαετίες του ’50 και ’60, με την Άγκυρα να αναδέχεται και τότε τον ίδιο ρόλο που επιδιώκει να διαμορφώσει σήμερα.
*Ο κ. Γαβριήλ Χαρίτος διδάσκει Ιστορία των Πολιτικών Σχέσεων Ελλάδας-Ισραήλ-Κύπρου στο Πανεπιστήμιο Μπεν-Γκουριόν και στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Είναι ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ