Η κατάληψη του αεροδρομίου Μαχατσκάλα του Νταγκεστάν από μουσουλμάνους διαδηλωτές οι οποίοι ήθελαν να λιντσάρουν Ισραηλινούς ταξιδιώτες που είχαν προσγειωθεί εκεί για να μετεπιβιβαστούν στην πτήση τους για τη Μόσχα, είναι μία χαρακτηριστική πρόγευση όσων ενδέχεται να συμβούν ανά τον κόσμο με αφορμή τον πόλεμο στη Γάζα.
Οι εικόνες βίας που μεταδόθηκαν σε όλο τον κόσμο οφείλουν να προβληματίσουν τη Μόσχα, μιας και προέρχονται από τη δική της σφαίρα επιρροής.
Η πρώην σοβιετική δημοκρατία του Νταγκεστάν, γλωσσικά και πολιτισμικά τουρκογενής στην πλειοψηφία της, εδώ και χρόνια αποτελεί «βαρόμετρο» της επιρροής του ριζοσπαστικού Ισλάμ στη Ρωσική Ομοσπονδία. Ήδη προτού θεσπισθεί το Σύνταγμά του, το Νταγκεστάν αποτελεί την κοιτίδα του αυτονομιστικού κινήματος της Τσετσενίας, μονίμου πονοκεφάλου της πρώιμης μετασοβιετικής Ρωσίας με πολύνεκρες τρομοκρατικές επιθέσεις στο ενεργητικό του.
Οι εικόνες ισλαμιστικής βίας στο αεροδρόμιο του Νταγκεστάν, με πρωταγωνιστές αγανακτισμένους πολίτες με τσετσενικά χαρακτηριστικά που φωνάζουν το γνωστό σύνθημα «ο Αλλάχ είναι μεγάλος» με παραφθαρμένη τουρκική προφορά, παρέπεμπαν στην ομηρία ανύποπτων Ρώσων θεατών στο μοσχοβίτικο θέατρο Ντουμπρόβκα τον μακρινό Οκτώβριο του 2002.
Πολλές οι αφορμές ευαισθητοποίησης του θρησκευτικού αισθήματος των μουσουλμάνων του Νταγκεστάν: Από την εθνοθρησκευτική διαμάχη Αζέρων – Αρμενίων στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, μέχρι και την φημολογούμενη συμμετοχή Τσετσένων ενόπλων στους εμφυλίους σε Συρία και Λιβύη.
Ακριβώς μία μέρα πριν την κατάληψη του αεροδρομίου Μαχατσκάλα, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τόνιζε τη θρησκευτική, μεταοθωμανική του αλληλεγγύη προς την οργάνωση Χαμάς, τη στιγμή που η Τουρκική Δημοκρατία γιόρταζε τη συμπλήρωση ενός αιώνα ζωής.
Οι ανατριχιαστικές περιγραφές από τα τεκταινόμενα στη Λωρίδα της Γάζας αποδείχθηκαν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι σε αυτήν τη γωνιά του Καυκάσου, παρότι απέχει χιλιάδες χιλιόμετρα από το θέατρο των ισραηλινών χερσαίων επιχειρήσεων. Ο κόσμος είναι μικρός.
Περιοχές με εύθραυστες εθνοθρησκευτικές ισορροπίες, παρόμοιες με το Νταγκεστάν, υπάρχουν διάσπαρτες στην αχανή Ρωσική Ομοσπονδία, η οποία δεν έχει διαφύγει τον κίνδυνο να βρεθεί ξανά αντιμέτωπη με πολλαπλές και απρόβλεπτες εστίες ισλαμιστικής βίας. Με βάση αυτό το σοβαρό ενδεχόμενο, και σε συνδυασμό με όσα συμβαίνουν στη Μέση Ανατολή, η ήδη εμπόλεμη Ρωσία οφείλει να υπολογίζει πιο προσεκτικά πιθανούς κινδύνους που θα προκύψουν από «αθώες» δημόσιες διπλωματικές επαφές. Πρόσφατο παράδειγμα αποτέλεσε η συνάντηση του υφυπουργού Εξωτερικών της Ρωσικής Ομοσπονδίας, Μιχαήλ Μπογκντάνοφ, με τον Ιρανό ομόλογό του, Αλί Μπαγερί Κανί, και με τον Μούσα Αμπού Μαρζούκ, ηγετικό στέλεχος της Χαμάς, την περασμένη Πέμπτη στη Μόσχα. Λίγες μέρες πριν από αυτήν την τριμερή, ο πρέσβης της Ρωσίας στο Τελ Αβίβ, Ανατόλι Βικτόροφ, έσπευσε να διευκρινίσει ότι «οι ρωσικές επαφές με παράγοντες της Χαμάς δεν αποτελούν εκδηλώσεις στήριξης της τρομοκρατίας», επιχειρώντας να δώσει μια πειστική απάντηση στους Ισραηλινούς που δυσανασχετούν με τη στάση της ρωσικής διπλωματίας στον ΟΗΕ από την έναρξη του πολέμου και εντεύθεν.
Οι διμερείς σχέσεις Ισραήλ – Ρωσίας περνούν μια περίοδο αντιφατική. Από τη μία, οι Ισραηλινοί εγκατέλειψαν απρόθυμα την ουδετερότητα που επιθυμούσαν ως προς το Ουκρανικό. Από την άλλη, η ρωσοϊσραηλινή entente ως προς το Συριακό συνεχίζεται, χωρίς όμως να έχουν διευθετηθεί πολύπλοκα ζητήματα τόσο ως προς την εύρυθμη διαβίωση του εβραϊκού στοιχείου στη Ρωσία όσο και ως προς συγκεκριμένα ρωσικά ιδιοκτησιακά δικαιώματα στην Παλιά Πόλη της Ιερουσαλήμ.
Από τις 7 Οκτωβρίου, ημέρα έναρξης του πολέμου, μέχρι σήμερα, τα γεγονότα μιλούν από μόνα τους: Η ισραηλινή αεροπορία δεν θα συνέχιζε να πλήττει φιλοϊρανικούς στόχους στη Συρία χωρίς την ανοχή της Μόσχας. Από την άλλη, οι αλλεπάλληλες «επισκέψεις συμπαράστασης» δυτικών ηγετών στο Ισραήλ και η εντυπωσιακή συγκέντρωση αμερικανικών στρατευμάτων στο Ισραήλ, είναι επόμενο να δημιουργούν απορίες, τόσο στη Μόσχα, όσο και στην Ιερουσαλήμ, για το πώς θα ξημερώσει η επόμενη μέρα των ρωσοϊσραηλινών σχέσεων. Έτσι, η ασυνήθιστα βραδυφλεγής αντίδραση της ισραηλινής διπλωματίας να θυμηθεί το πρωί της Δευτέρας να καλέσει τον Ρώσο πρέσβη στην έδρα του υπουργείου Εξωτερικών στην Ιερουσαλήμ για να του εκφράσει την διαμαρτυρία της κυβέρνησης για την τριμερή συνάντηση Ρωσίας-Ιράν-Χαμάς στη Μόσχα που είχε πραγματοποιηθεί πριν από τέσσερεις μέρες, είχε τον εξής σκοπό: Να ξεκαθαριστεί η μετέπειτα πορεία των διμερών σχέσεων Ισραήλ-Ρωσίας, με τις χερσαίες επιχειρήσεις στη Γάζα να έχουν ήδη αρχίσει. Όμως, οι εικόνες από το αεροδρόμιο του Νταγκεστάν είχαν αρχίσει παράλληλα να κάνουν τον γύρο του κόσμου μεταβάλλοντας σημαντικά την ρωσοϊσραηλινή ατζέντα.
Ουδείς γνωρίζει τι ειπώθηκε σήμερα μεταξύ του κ. Βικτόροφ και της ισραηλινής διπλωματικής υπηρεσίας στην έδρα του υπουργείου Εξωτερικών στην Ιερουσαλήμ. Για την ακρίβεια, δεν είναι σίγουρο εάν η συνάντηση αυτή πραγματοποιήθηκε, υπό το βάρος των εικόνων στο αεροδρόμιο του Νταγκεστάν, που υπενθύμισαν στη Μόσχα ότι το ριζοσπαστικό Ισλάμ – κοινός εχθρός της Ρωσίας και Ισραήλ – συνεχίζει να δίνει το δικό του «παρών».
Από την άλλη, εκτιμάται ότι η επικαιρότητα έδωσε την δική της απάντηση, μόλις ξημέρωσε Τρίτη. Συριακές δημοσιογραφικές πηγές ανέφεραν ότι από το πρωί της 31ης Οκτωβρίου κυματίζουν ρωσικές σημαίες σε δύο στρατόπεδα του τακτικού συριακού στρατού στα περίχωρα της πόλης Κουνέιτρα, στους πρόποδες των συριακών Υψωμάτων του Γκολάν – κάτι που έχει να συμβεί εδώ και χρόνια. Πρόκειται για τα στρατόπεδα Αλ-Νασιρίγια και Αλ-Μάλκα. Πέρασαν σχεδόν 24 ώρες αφότου ιστοσελίδες της συριακής αντιπολίτευσης μετέδωσαν την είδηση, χωρίς να προκύψει καμία διάψευση.
Η αλληλουχία των γεγονότων (από την τριμερή Ρωσίας-Ιράν-Χαμάς στη Μόσχα στις 26/10 και την αργοπορημένη ισραηλινή διαμαρτυρία στις 30/10, στα γεγονότα στο Νταγκεστάν και στην επαναφορά των ρωσικών σημαιών στη μεθόριο Συρίας-Ισραήλ στις 31/10) καταδεικνύει ότι η ρωσοϊσραηλινή entente στη Συρία διατηρείται.
Όλα αυτά αποτελούν σαφή ένδειξη ότι η Μόσχα, εμπράκτως πια, αρχίζει να προβληματίζεται για το ενδεχόμενο μιας επέκτασης των εθνοθρησκευτικών παθών με αφετηρία τη Μέση Ανατολή και με προορισμό την δική της αποκλειστική ζώνη επιρροής – αρχικά στον Καύκασο και οπουδήποτε αλλού μετέπειτα.
Η ρωσική επαναφορά στη μεθόριο της Νότιας Συρίας εύλογα λαμβάνει τον χαρακτήρα «αναχώματος», επιδιώκοντας να περιορίσει την γκρίζα ζώνη επιρροής της Χεζμπολάχ, που μέχρι τώρα έχει συνηθίσει να κινείται ελεύθερα μεταξύ Νότιας Συρίας και Νοτίου Λιβάνου.
Ο χρόνος θα δείξει εάν αυτή η ρωσική κίνηση ακριβείας θα είναι ικανή να αποτρέψει μια περαιτέρω εμπλοκή του Λιβάνου στο περιφερειακό πολεμικό σκηνικό – κάτι που θα πρέπει να απεύχεται πλέον και η Ρωσία.
*Ο κ. Γαβριήλ Χαρίτος διδάσκει Ιστορία των Πολιτικών Σχέσεων Ελλάδας-Ισραήλ-Κύπρου στο Πανεπιστήμιο Μπεν-Γκουριόν και στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Είναι ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ
