Η κλιματική κρίση αφήνει ολοένα και πιο συχνά το ολέθριο αποτύπωμά της σε πολλές περιοχές του πλανήτη, συμπεριλαμβανομένης και της Μεσογείου, με καταστροφικές πυρκαγιές και πλημμύρες που δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας πως υπάρχει ανάγκη για μια επείγουσα και συντονισμένη απάντηση στην εν λόγω απειλή.
Με τη διεθνή κοινότητα, ωστόσο, να έχει πλέον στρέψει το «βλέμμα» στις φονικές συγκρούσεις μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας, καθίσταται σαφές πως οι προτεραιότητες αλλάζουν, τροφοδοτώντας φόβους ότι η μάχη κατά της κλιματικής καταστροφής ίσως περάσει σε δεύτερη μοίρα.
Ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή ξέσπασε σε μια περίοδο ιδιαίτερα κρίσιμη σε ό,τι αφορά τη διπλωματία του κλίματος, καθώς από τις 30 Νοεμβρίου έως τις 12 Δεκεμβρίου πρόκειται να λάβει χώρα στο Ντουμπάι των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων η φετινή Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή, η οποία είναι γνωστή και ως COP28.
Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψιν τις συνέπειες που είχε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία στο παγκόσμιο ενεργειακό τοπίο και δεδομένου ότι ο πόλεμος Ισραήλ – Χαμάς ξέσπασε σε μια περιοχή πλούσια σε πετρέλαιο, η «Κ» ζήτησε τη γνώμη δύο ειδικών για το πώς οι νέες αυτές συνθήκες θα μπορούσαν να επηρεάσουν τις επικείμενες συνομιλίες στα ΗΑΕ, που επίσης είναι μια πετρελαιοπαραγωγός χώρα, και να δημιουργήσουν νέα εμπόδια στις προσπάθειες απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα.
Χάσμα εμπιστοσύνης μεταξύ βορρά και νότου
«Οταν συζητάμε για την κλιματική διπλωματία, θα πρέπει να εξετάσουμε πού μας άφησε η προηγούμενη COP που έγινε στο Σαρμ Ελ Σέιχ της Αιγύπτου το 2022», τονίζει η κ. Εμμανουέλα Δούση, καθηγήτρια στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, διευθύντρια του Εργαστηρίου Ευρωπαϊκής Ενοποίησης και Πολιτικής και κάτοχος της έδρας UNESCO στην κλιματική διπλωματία.
Σύμφωνα με την καθηγήτρια, η COP27 έγινε σε ένα κλίμα πολλαπλών κρίσεων, στο πλαίσιο των οποίων διερράγη η εμπιστοσύνη του Παγκόσμιου Νότου – των χωρών δηλαδή που κάποτε ήταν γνωστές ως «Τρίτος Κόσμος» – προς τον ανεπτυγμένο βορρά και την πολυμερή διπλωματία.
«Αυτό το χάσμα αξιοπιστίας γιατί προέκυψε; Διότι οι πολιτικές προτεραιότητες άλλαξαν μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και αναδύθηκαν αντικρουόμενοι στόχοι ανάμεσα στην ενεργειακή ασφάλεια και τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής», εξηγεί η κ. Δούση.
Πώς θα επηρεάσει ο πόλεμος τις συνομιλίες στο Ντουμπάι
Από την πλευρά του, ο Ούλριχ Εμπερλε, επικεφαλής του πρότζεκτ για το Κλίμα, το Περιβάλλον και τις Συγκρούσεις στη δεξαμενή σκέψης International Crisis Group με έδρα τις Βρυξέλλες, εξηγεί πως αυτές οι «ρωγμές» στην εμπιστοσύνη μεταξύ των ΗΠΑ και του Παγκόσμιου Νότου έχουν βαθύνει ακόμη περισσότερο λόγω της στάσης της Ουάσιγκτον απέναντι στο σενάριο κατάπαυσης του πυρός στη Γάζα.
«Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε περαιτέρω υπονόμευση των σχέσεων βορρά και νότου με διάφορους τρόπους, επηρεάζοντας μεταξύ άλλων και τις συνομιλίες στην COP28 στο Ντουμπάι», σημειώνει ο ειδικός.
Παρόμοιες είναι και οι εκτιμήσεις της κ. Δούση, η οποία επισημαίνει πως ο πόλεμος στη Γάζα θα μπορούσε να διαταράξει μια ήδη εύθραυστη παγκόσμια διπλωματία και να προκαλέσει ακόμη μεγαλύτερη πόλωση.
Επιπλέον, όπως αναφέρει η καθηγήτρια, είναι πιθανόν να συντελέσει σε αύξηση των τιμών του πετρελαίου και του αερίου και να κατευθύνει κρίσιμες χρηματοδοτήσεις στην αντιμετώπιση του πολέμου και όχι στη διαχείριση της κλιματικής κρίσης.
«Η κλιματική αλλαγή αποτελεί παγκόσμια ανησυχία και απαιτεί διεθνή συνεργασία», τονίζει ο Ούλριχ Εμπερλε. «Αν ο πόλεμος προκαλέσει περισσότερο πολιτικό διχασμό, ίσως μειώσει τις πιθανότητες να επιτευχθεί συναίνεση σε ό,τι αφορά τη δράση για το κλίμα και πολλά επείγοντα ζητήματα να περάσουν σε δεύτερη μοίρα στην παγκόσμια ατζέντα».
Σε ό,τι αφορά τη στάση των ΗΑΕ, που είναι η διοργανώτρια χώρα της φετινής COP, ο Εμπερλε εξηγεί ότι επιθυμούν να προωθήσουν τις κοινές συνομιλίες μεταξύ των κρατών στο Ντουμπάι, ενώ, ταυτόχρονα, υποστηρίζουν τα αιτήματα της παλαιστινιακής πλευράς στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Τροχοπέδη για την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα
Σε αυτό λοιπόν το «συννεφιασμένο» τοπίο για την κλιματική διπλωματία και έχοντας αποκομίσει μαθήματα από τις συνέπειες του πολέμου στην Ουκρανία για τον τομέα της Ενέργειας, οι ειδικοί εκφράζουν την ανησυχία τους για τις πιθανές επιπτώσεις του Μεσανατολικού στην προσπάθεια απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα.
«Το γεγονός ότι η σύγκρουση Ισραήλ-Χαμάς λαμβάνει χώρα σε μια περιοχή που είναι τόσο πλούσια ενεργειακά, εντείνει τον κίνδυνο να σπεύσουν πολλές χώρες να εξασφαλίσουν τα αποθέματά τους σε ορυκτά καύσιμα αντί να απεξαρτηθούν από αυτά».
Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι οι κρίσιμες αυτές συνθήκες διαμορφώνονται 50 χρόνια μετά την πετρελαϊκή κρίση του 1973, η οποία ξέσπασε όταν τα μέλη του Οργανισμού Αραβικών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών κήρυξαν εμπάργκο εναντίον κρατών που είχαν υποστηρίξει το Ισραήλ στον αραβοϊσραηλινό πόλεμο του Γιομ Κιπούρ.
«Το γεγονός ότι η σύγκρουση Ισραήλ-Χαμάς λαμβάνει χώρα σε μια περιοχή που είναι τόσο πλούσια ενεργειακά, εντείνει τον κίνδυνο να σπεύσουν πολλές χώρες να εξασφαλίσουν τα αποθέματά τους σε ορυκτά καύσιμα αντί να απεξαρτηθούν από αυτά», τονίζει η κ. Δούση.
«Είναι πιθανό ο πόλεμος να ενισχύσει το “go-slow approach” [δηλ. την αργή προσέγγιση] σε ό,τι αφορά την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, κάτι που ήδη υποστηρίζουν όσες χώρες διαθέτουν πετρέλαιο και δεν θέλουν να χάσουν το εισόδημά τους», εξηγεί η καθηγήτρια.
Οπως τονίζει, δεν υπάρχει χώρος για νέες εξορύξεις ορυκτών καυσίμων, αν θέλουμε να μιλάμε για περιορισμό της αύξησης της παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό Κελσίου, κάτι που αποτελεί τον βασικό στόχο της συμφωνίας του Παρισιού.
Η περίπτωση της Ελλάδας
Η κ. Δούση προσθέτει, στο πλαίσιο αυτό, ότι στην COP26 του 2021 στη Γλασκώβη τα κράτη είχαν κάνει λόγο για σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων, κάτι που ωστόσο δεν συζητήθηκε καθόλου στην COP27 του 2022, η οποία έλαβε χώρα ενώ είχε ήδη ξεσπάσει ο πόλεμος στην Ουκρανία. «Πολλές χώρες αποφάσισαν να καλύψουν τις άμεσες ενεργειακές τους ανάγκες, καθυστερώντας την απεξάρτηση από τα καύσιμα αυτά».
Το παράδειγμα του πολέμου στην Ουκρανία έχει δείξει με σαφή τρόπο πως μια περιορισμένη ενεργειακή ατζέντα καθώς και η υπερβολική εξάρτηση από το πετρέλαιο αποτελούν σημαντικούς κινδύνους.
Αυτό, όπως επισημαίνει, αφορά και την Ελλάδα, η οποία καθυστέρησε την απεξάρτησή της από τον λιγνίτη, ενώ αποφάσισε να επενδύσει σε νέες εξορύξεις ορυκτών καυσίμων και να φτιάξει νέες υποδομές (όπως π.χ. τις εγκαταστάσεις φυσικού αερίου στη Ρεβυθούσα και την Αλεξανδρούπολη).
Από τη μεριά του, ο Ούλριχ Εμπερλε υποστηρίζει ότι το παράδειγμα του πολέμου στην Ουκρανία έχει δείξει με σαφή τρόπο πως μια περιορισμένη ενεργειακή ατζέντα καθώς και η υπερβολική εξάρτηση από το πετρέλαιο αποτελούν σημαντικούς κινδύνους.
Ο κίνδυνος εξάπλωσης του πολέμου και η «ώριμη λύση»
Οι εκτιμήσεις είναι λοιπόν ανησυχητικές, τη στιγμή μάλιστα που οι φόβοι για μια γενικευμένη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή επιδεινώνονται συνεχώς λόγω των αυξανόμενων εντάσεων μεταξύ του ισραηλινού στρατού και της φιλοϊρανικής Χεζμπολάχ στα σύνορα με τον Λίβανο.
Ιδιαίτερα δύσκολη φαίνεται να είναι, επομένως, η «εξίσωση» της προόδου σε ό,τι αφορά τη διαχείριση της κλιματικής κρίσης στο άμεσο μέλλον.
«Υπάρχει η ελπίδα πως οι κίνδυνοι θα γίνουν αντιληπτοί στο πλαίσιο της COP28 στο Ντουμπάι και πως τα κράτη θα επικεντρώσουν τους στόχους τους στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και στη συνέχιση των συζητήσεων σχετικά με το ταμείο χρηματοδότησης των ευάλωτων χωρών για τις απώλειες και ζημίες», τονίζει ο Ούλριχ Εμπερλε.
«Αν η διαμάχη στη Μέση Ανατολή εξαπλωθεί, θα είναι πάρα πολύ δύσκολο έως αδύνατον να υπάρξει μια παγκόσμια συμφωνία σε οτιδήποτε».
Οπως επισημαίνει, ωστόσο, η κ. Δούση, οι επόμενες εβδομάδες θα είναι κρίσιμες διότι αν η διαμάχη στη Μέση Ανατολή εξαπλωθεί, θα είναι πάρα πολύ δύσκολο έως αδύνατον να υπάρξει μια παγκόσμια συμφωνία σε οτιδήποτε, συμπεριλαμβανομένης και της κλιματικής κρίσης.
Το βασικό ερώτημα, σύμφωνα με την καθηγήτρια, είναι εάν οι διαπραγματεύσεις θα μπορούσαν να εστιάσουν μόνο στα τεχνικά ζητήματα της κλιματικής πολιτικής, δηλαδή στο να εφαρμοστούν οι υφιστάμενες δεσμεύσεις, στο να επικαιροποιηθούν οι στόχοι για το 2030 και στο να δοθούν οι χρηματοδοτήσεις που έχουν υποσχεθεί τα ανεπτυγμένα κράτη στους πιο ευάλωτους.
«Αυτό θα ήταν ένα καλό σενάριο», υποστηρίζει η κ. Δούση. «Οι λύσεις είναι γνωστές, μας τις λέει η επιστήμη. Η πιο ώριμη λύση είναι η γρήγορη στροφή σε καθαρές και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και αυτό είναι κάτι που μπορεί να γίνει, αν και αυτή τη στιγμή τα εμπόδια είναι πάρα πολλά».