ΑΠΟΣΤΟΛΗ. Το 2018 η Λεμεσός είχε μόλις τρεις ή τέσσερις ουρανοξύστες. Τα παραθαλάσσια resorts είχαν κάνει επίσης την εμφάνισή τους. Η παρά θίν’ αλός προμενάντ της πόλης προσείλκυε ανθρώπους πάσης ηλικίας που διέσχιζαν το παραλιακό μέτωπο με τα πόδια ή με τα ποδήλατά τους. Η μαρίνα της Λεμεσού, λίγο πιο κάτω από το ιστορικό λιμάνι, θύμιζε ήδη από τότε all inclusive τουριστική δομή. Εκεί έχει από ετών διαμορφωθεί ένα οικιστικό περιβάλλον προσεγμένης αισθητικής, συμπιεσμένο, εντούτοις, από μπαρ, καφέ, εστιατόρια και γυμναστήρια, όπως είχαμε γράψει και στο παρελθόν («Κ», 21/3/2018).
Σήμερα, πέντε χρόνια μετά, όλα έχουν αυξηθεί κατακόρυφα – δραματικά, για άλλους. Οι ουρανοξύστες, ων ουκ έστιν αριθμός πλέον, σε υποδέχονται στο φόντο κατά την είσοδο στην πόλη, που μοιραία, λόγω τροπικού κλίματος, παραπέμπουν στο… Ντουμπάι. Τα μεγάλα ξενοδοχεία και τα διαμερίσματα βραχυχρόνια μίσθωσης αυξάνονται και πληθύνονται. Η εστίαση και αλυσίδες ρούχων κατακλύζουν τα πάντα. Οι Λεμεσιανοί αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την πόλη.
«Τα νοίκια έχουν πια διπλασιαστεί», λέει στην «Κ» ο βραβευμένος συγγραφέας Αντώνης Γεωργίου, σε μια κουβέντα που είχαμε στο ιστορικό κέντρο της Λεμεσού. Ο ίδιος είναι κάτοικος της πόλης, όπου δραστηριοποιείται ως δικηγόρος. «Πριν από 2-3 χρόνια, ένα σπίτι τριών δωματίων στη Λεμεσό κόστιζε κοντά στα 700 ευρώ. Σήμερα κοστίζει τουλάχιστον 1.500, κι αυτό διότι, λόγω εισροής πληθυσμών από τρίτες χώρες, κάθε σπίτι φιλοξενεί δύο και τρία άτομα, κάτι που έδωσε την ευκαιρία στους ιδιοκτήτες να αυξήσουν τα ενοίκια».
Η ακινησία των δρόμων
Από τις αφηγήσεις κατοίκων της Λεμεσού προκύπτει ότι πολλοί αποφασίζουν να μετακομίσουν στα προάστια της πόλης ή στα γύρω χωριά. Αδιάψευστος μάρτυρας η… ακινησία στην είσοδο τις πρωινές ώρες και στην έξοδό της το απόγευμα. Αυτό επιβεβαιώνει και ο 48χρονος Στέλιος, επαγγελματίας οδηγός ταξί. «Το πρωί δεν κινείται τίποτα. Δεν είχαμε ποτέ τέτοιο πρόβλημα στη Λεμεσό. Βέβαια, εδώ κάναμε το αντίθετο από αυτό που κάνει η Λευκωσία: πρώτα δώσαμε αδιακρίτως άδειες για να πωληθούν ή να κατασκευαστούν κτίρια και μετά σκεφτήκαμε να δημιουργήσουμε υποδομές. Στην πρωτεύουσα τώρα ανανεώνουν τις υποδομές και αργότερα θα ανοίξουν κι άλλο την αγορά», αφηγείται.
Πολλοί αποφασίζουν να μετακομίσουν στα προάστια της πόλης ή στα γύρω χωριά.
Στην ερώτησή μου εάν όλοι αυτοί οι πανύψηλοι πύργοι θα «βγάλουν» τα λεφτά τους, ο Στέλιος είναι κατηγορηματικός: «Τα περισσότερα, αν όχι όλα, διαμερίσματα ή γραφεία που διαθέτουν έχουν ήδη πωληθεί, ακόμη και πριν από την κατασκευή των ουρανοξυστών».
Ποιοι αγοράζουν και χτίζουν;
Ποιοι είναι, όμως, όλοι εκείνοι που αγοράζουν, χτίζουν και πωλούν; Σύμφωνα με τους συνομιλητές μας, είναι οι Ρώσοι που είχαν καταφέρει, προ της εισβολής της χώρας τους στην Ουκρανία, να αποκτήσουν χρυσές βίζες, καθότι νέοι αγοραστές από τη Ρωσία δεν μπορούν να προβούν πλέον σε συναλλαγές. Ακόμα και οι «παλαιοί» Ρώσοι, ωστόσο, αντιμετωπίζουν προβλήματα σε τραπεζικά εμβάσματα. «Ενας Ρώσος πελάτης μου αγόρασε από Κύπριο ένα σπίτι και η τράπεζα δεν του αποδεσμεύει το έμβασμα, τον καθυστερεί μήνες τώρα», λέει ο Στέλιος, ο οποίος επαναφέρει στην κουβέντα μας το σκάνδαλο που είχε ξεσπάσει προ ετών με τις golden visa που δίδονταν αδιακρίτως –με το… αζημίωτο– σε Ρώσους πολίτες, στους οποίους παραδίδονταν τα διαβατήρια σε ιδιωτικές, λαμπρές δεξιώσεις, όπως λέει ο ίδιος.
Αυτό που αντιλαμβάνεται κανείς είναι πως οι ευρωπαϊκές κυρώσεις επί των Ρώσων δεν έχουν επηρεάσει ιδιαίτερα την αγορά ακινήτων. Εξάλλου, οι με κυπριακά διαβατήρια Ρώσοι διαθέτουν αρκετά χρήματα για να κάνουν οποιαδήποτε αγοραστική συναλλαγή, σε μία αγορά, που, απ’ ό,τι φαίνεται, είναι αρρύθμιστη, τουλάχιστον όσον αφορά τη φαινομενική παράδοση της Λεμεσού στον τουρισμό.
Οι Ρώσοι που είχαν καταφέρει, προ της εισβολής της χώρας τους στην Ουκρανία, να αποκτήσουν χρυσές βίζες εξακολουθούν να δραστηριοποιούνται εντατικά στην πόλη. Το ίδιο και οι Ισραηλινοί, που έχουν εισρεύσει μαζικά στην πόλη.
Τα τελευταία δύο χρόνια, εντούτοις, εκείνοι που έχουν εμφανιστεί εντατικά και «επιθετικά» στην αγορά ακινήτων και την κατασκευή διαμερισμάτων και ουρανοξυστών είναι οι Ισραηλινοί, εξ όσων συνάγεται από τις συνομιλίες που είχε η «Κ». Κάτι που, όμως, έχει αρχίσει να ανησυχεί την τοπική αγορά, καθώς ο πόλεμος που μαίνεται στη Μέση Ανατολή μπορεί να φέρει τα πάνω-κάτω.
Από την άλλη, οι εύποροι Ουκρανοί, όπως λένε οι πληροφορίες της «Κ», κατέφυγαν στην Κύπρο διαφεύγοντας τον πόλεμο, σε αντίθεση με τα φτωχότερα στρώματα που αναγκάστηκαν να προσφύγουν σε γειτονικές χώρες, με κύρια χώρα υποδοχής την Πολωνία.
Από την οικογενειακή ζωή σε μια πόλη «δύσκολη»
Πριν από πέντε χρόνια, πάντως, η πόλη απέπνεε ακόμη μία «οικογενειακή» ζωή, παρά το –πρώιμο τότε– άνοιγμα της αγοράς ακινήτων. Εκείνη την περίοδο, οι επενδυτές από τρίτες χώρες εξασφάλιζαν σωρηδόν κυπριακή και εξ αντανακλάσεως ευρωπαϊκή υπηκοότητα, αλλά μόνο για το διαβατήριο· δεν τους ενδιέφερε να μετοικήσουν στη Λεμεσό ή οπουδήποτε αλλού στην Κύπρο.
Σήμερα, ο κατασκευαστικός οργασμός και η ανάγκη για εργατικά χέρια έχουν προσελκύσει εκατοντάδες ανθρώπους –πλην της Ρωσίας και του Ισραήλ– από τα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή, την Αφρική και τις Ινδίες. Ρώσοι εξακολουθούν να καταφθάνουν παρά τις ευρωπαϊκές κυρώσεις, χρησιμοποιώντας, κατά κύριο λόγο, τα ενδιάμεσα αεροδρόμια της Αρμενίας, για παράδειγμα.
Ο κατασκευαστικός οργασμός και η ανάγκη για εργατικά χέρια έχουν προσελκύσει εκατοντάδες ανθρώπους –πλην της Ρωσίας και του Ισραήλ– από τα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή, την Αφρική και τις Ινδίες.
Συνέπεια όλων αυτών είναι ένα πολύβουο κέντρο, που καλύπτει πολλά οικοδομικά τετράγωνα παραλιακά και στα «σωθικά» της πόλης. Ο αδιάλειπτος τουρισμός –στην Κύπρο, ακόμη και σήμερα που μιλάμε, οι πολίτες πηγαίνουν για μπάνιο– επιβαρύνει την ήδη επιβαρυμένη Λεμεσό και, όπως μας λένε άνθρωποι της πόλης, απομακρύνει όλο και περισσότερο τους μόνιμους κατοίκους από την πόλη. «Είναι πολλοί φίλοι μου που αποφεύγουν με κάθε τρόπο να κατεβούν στο κέντρο της πόλης. Συγκεντρώνουν όλες τις δουλειές τους σε μία ημέρα, για να ξεμπερδεύουν», όπως λέει στην «Κ» μία εμβληματική μορφή του κυπριακού πολιτισμού, η επί δεκαετίες γενική διευθύντρια του ιστορικού θεάτρου «Ριάλτο» της Λεμεσού, Γεωργία Ντέτσερ, που είχε χρηματίσει, όπως ήταν αναμενόμενο, και καλλιτεχνική διευθύντρια της «Πάφος 2017 – Πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης». Αξίζει, δε, να σημειωθεί ότι η Πάφος, μετά τις υποδομές που δημιούργησε για τον ευρωπαϊκό θεσμό και από το άνοιγμα στον πολιτισμό, έχει μετασχηματιστεί, όπως μας μεταφέρεται, σε μια πόλη διαφορετική, με ευρωπαϊκό και διεθνή προσανατολισμό, έχοντας εκτοξεύσει τις τέχνες και τα γράμματα.
Η εκτόξευση του πολιτισμού και τα «έγκατα» της πόλης
Αυτή η πολιτιστική εκτόξευση, όμως, μοιάζει να παρασύρει και τη Λεμεσό. Οι παραστάσεις, οι συναυλίες, η άνθηση της λογοτεχνίας της Κύπρου (που πλέον όλοι αποφεύγουν να μιλήσουν για κυπριακή λογοτεχνία και ό,τι αυτό συνεπάγεται), ο σύγχρονος χορός (στον οποίο θα επανέλθουμε) δίνουν έναν νέο τόνο στην πόλη, που το δίχως άλλο είναι ενθαρρυντικός, έπειτα από πολλά χρόνια εσωστρέφειας και ομφαλοσκόπησης. Η Μεγαλόνησος, εν γένει, φαίνεται ότι βρίσκει τον βηματισμό της προς τον υπόλοιπο κόσμο και συντονίζεται με όσα συμβαίνουν διεθνώς. Κι αυτό μόνο αισιοδοξία μπορεί να προσδώσει όχι μόνο σε εμάς, τους απέξω, αλλά και στους ίδιους τους Λεμεσιανούς, που η ανάγκη τους για διεθνή συνομιλία είναι εμφανής και αδήριτη.
Η Μεγαλόνησος, εν γένει, φαίνεται ότι βρίσκει τον βηματισμό της προς τον υπόλοιπο κόσμο και συντονίζεται με όσα συμβαίνουν διεθνώς.
Μία βόλτα, επίσης, στα έγκατα της παλιάς πόλης, στο σημείο όπου βρίσκονται και τα «τούρκικα», όπως τα λένε οι ίδιοι οι κάτοικοι της Λεμεσού, αρκεί για να σε αποζημιώσει με την ησυχία και την ομορφιά της. Παρά τις πασιφανείς αντιθέσεις της –πανάκριβα αυτοκίνητα έξω από ετοιμόρροπα σπίτια, για παράδειγμα–, η παλιά Λεμεσός διαθέτει γωνιές που, πέραν μιας κάποιας αναπόφευκτης φολκλόρ νοσταλγικότητας, σου επιτρέπει να δεις την εξέλιξη της πόλης, πέραν της τουριστικοποίησής της. Να δεις ίσως, έστω και έμμεσα, ότι οι Κύπριοι, παρά τη μεγάλη αγκαλιά που έχουν ανοίξει στο επιβλητικό και το «μεγάλο», διατηρούν μέσα τους και γύρω τους άσβεστο τον μικρό τους τόπο – εκείνον που πέρασε από χίλια κύματα και τα κατάφερε. Κι ας πονούν και οργίζονται για την τελευταία διχοτομημένη και υπό κατοχή πρωτεύουσα της Ευρώπης.
