Ο ψηφοφόρος επιλέγει πάντα τον πιο γνήσιο εκφραστή μιας ατζέντας. Αρκεί το διακύβευμα να είναι κρυστάλλινο. Το κόμμα του Μαρκ Ρούτε δεν είχε την πολυτέλεια να αγνοήσει τις αγωνίες των Ολλανδών για το μεταναστευτικό. Ομως, δεν κατέληξε σε μια συμφωνία υπό τη σκέπη του κεντροδεξιού συνασπισμού της. Γι’ αυτό και άνοιξε την πόρτα, μέσω εκλογών, σε ένα κυβερνητικό σχήμα με τη στήριξη του Γκερτ Βίλντερς. Ομως, το «σχέδιο» εκπυρσοκρότησε.
Το PVV, το κόμμα του Βίλντερς, ήρθε από τις πίσω θέσεις των προεκλογικών προβλέψεων. Στις τοπικές εκλογές, την άνοιξη, έμεινε με το 5% των ψήφων. Ακόμη και την εβδομάδα πριν από τις βουλευτικές εκλογές συγκέντρωνε λιγότερο από 15% στις δημοσκοπήσεις. Παρ’ όλα αυτά, πέτυχε 24% την ώρα της κάλπης, ένα θεαματικό αποτέλεσμα το οποίο έχει πολλές εξηγήσεις.
«Πρώτον, η δυσαρέσκεια από ένα τμήμα του ολλανδικού εκλογικού σώματος έπειτα από μια σειρά αξιοσημείωτων σκανδάλων και η χαοτική διαπραγμάτευση που είχε οδηγήσει στον συνασπισμό του 2021. Δεύτερον, ασφαλώς, το γεγονός ότι η πλειοψηφία του ολλανδικού πληθυσμού θέλει περιορισμούς στη μετανάστευση. Τρίτον, η κανονικοποίηση του ριζοσπαστικού δεξιού λόγου τόσο στα ΜΜΕ όσο και από τα υπόλοιπα δεξιά κόμματα», εξηγεί στην «Κ» ο καθηγητής Ολλανδικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Λάιντεν, Σάιμον Oτγες, περιγράφοντας ορισμένα διαρθρωτικά στοιχεία που συντέλεσαν στο εκλογικό αποτέλεσμα. Αναφέρεται όμως και σε κάποιες επιπρόσθετες συνθήκες που καθόρισαν τις εξελίξεις.
Το γεγονός ότι η κυβέρνηση υπό το VVD κατέρρευσε λόγω της αδυναμίας να συνάψει συμφωνία για το μεταναστευτικό, έφερε το θέμα στο επίκεντρο της προεκλογικής περιόδου ή αλλιώς στο «γήπεδο» του PVV. Παράλληλα, η νέα επικεφαλής στο VVD –το απερχόμενο κυβερνών κόμμα του Μαρκ Ρούτε– Ντιλάν Γεσιλγκιόζ, άνοιξε προεκλογικά την πόρτα μιας δυνητικής συνεργασίας με το PVV. Αυτομάτως, η ψήφος στον Γκερτ Βίλντερς έπαψε να είναι μία χαμένη ψήφος, ιδίως από τη στιγμή που ο ίδιος έξυπνα επέλεξε να αποβάλει προεκλογικά λίγο ριζοσπαστισμό από το προφίλ του. Μεσολάβησαν και ορισμένα λάθη τακτικής –και μάλιστα στην τελική ευθεία– των υπολοίπων κομμάτων που διεκδικούσαν από τη δυσαρέσκεια των ψηφοφόρων, όπως το NSC (Νέο Κοινωνικό Συμβόλαιο) και το ΒΒΒ (Κίνημα Αγροτών Πολιτών).
Δύο σενάρια
Οι διαπραγματεύσεις για τον σχηματισμό κυβέρνησης αναμένεται να διαρκέσουν. Συνήθως απαιτούν από 6 έως 12 μήνες και αυτή τη φορά το πολιτικό σκηνικό είναι ακόμη πιο περίπλοκο. Στην πράξη προκύπτουν δύο σενάρια για τον σχηματισμό κυβέρνησης.
Μια σειρά σκανδάλων που αφορούν τον προηγούμενο κυβερνητικό συνασπισμό, το μεταναστευτικό και η κανονικοποίηση του ριζοσπαστικού δεξιού λόγου στα ΜΜΕ, «εξηγούν» το εντυπωσιακό 24% του PVV.
Το πρώτο αφορά δεξιό συνασπισμό με τη συμμετοχή των PVV, VVD και NSC. Τα τρία κόμματα αθροίζουν 81 από τις 150 έδρες. Eνα από τα προβλήματα εδώ είναι ότι το NSC έχει θέσει βέτο στη συνεργασία με το PVV, καθώς θεωρεί πολλές από τις προτάσεις του αντίθετες με το σύνταγμα και το κράτος δικαίου. Εξ ου και το βράδυ των εκλογών ο Βίλντερς κράτησε αποστάσεις από τις πιο αμφιλεγόμενες προβλέψεις του προεκλογικού του προγράμματος, υπογραμμίζοντας ως βασικές του προτεραιότητες τον περιορισμό της μετανάστευσης, τη μείωση του κόστους διαβίωσης και την επένδυση στην υγειονομική περίθαλψη. «Το NSC θα μπορούσε να συμμετάσχει σε έναν τέτοιο συνασπισμό εάν το PVV δεσμευόταν πραγματικά στις συνταγματικές αρχές. Σε ουσιαστικά ζητήματα, όπως ο περιορισμός της μετανάστευσης και η αντιμετώπιση της κρίσης κόστους ζωής, τα δύο μέρη είναι κοντά», διευκρινίζει ο Σάιμον Oτγες. Από την άλλη, το VVD της Γεσιλγκιόζ αρνείται τη συμμετοχή σε ένα σχήμα με πρωθυπουργό τον Βίλντερς. Ωστόσο, και σε αυτήν την περίπτωση είναι ανοιχτή σε μορφές στήριξης, όπως η ψήφος ανοχής.
Ενα άλλο εμπόδιο αφορά τη Γερουσία, όπου τα συγκεκριμένα κόμματα καταλαμβάνουν μόλις 14 έδρες από τις 75. Επομένως, θα χρειαστούν τη συμβολή κι άλλων κομμάτων, γεγονός που εξηγεί και την πολυπλοκότητα των διεργασιών που θα ακολουθήσουν.
Στον βαθμό που οι διαπραγματεύσεις μπορεί να αποβούν άκαρπες, η άσκηση οδηγεί στο δεύτερο σενάριο, που θα ήταν ένας συνασπισμός με τη σύμπλευση των GL-PvdA, VVD, NSC and D66 – αθροίζουν 78 από τις 150 έδρες. Είναι ένα εγχείρημα προγραμματικά ακόμη πιο δύσκολο. «Αυτός ο συνασπισμός είναι προγραμματικά πιο δύσκολος. Από τη μια πλευρά το VVD και το NSC και από την άλλη το GL-PvdA και το D66. Διαφωνούν στην οικονομία, στο περιβάλλον και στη μετανάστευση. Συμφωνούν βέβαια σε πιο θεμελιώδη ζητήματα, όπως η συμμετοχή στην Ε.Ε. και η θρησκευτική ελευθερία. Στη Γερουσία, αυτός ο συνασπισμός θα είχε 29 έδρες και θα χρειαζόταν υποστήριξη είτε από την Αριστερά (CU, Volt, PvdD και SP) είτε από το BBB», σημειώνει στην «Κ» ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λάιντεν.
Ποιος είναι
Ο Γκερτ Βίλντερς δεν είναι χθεσινός. Πρόκειται για τον μακροβιότερο βουλευτή στο ολλανδικό κοινοβούλιο, όπου το ριζοσπαστικό δεξιό λαϊκιστικό κόμμα PVV βρίσκεται επί σχεδόν δύο δεκαετίες. Ο νατιβισμός του έχει επικεντρωθεί ιστορικά στο Ισλάμ, το οποίο θεωρεί απολύτως αντίθετο με τις κοσμικές αξίες. Το μανιφέστο του προβλέπει την απαγόρευση της μαντίλας στα κυβερνητικά κτίρια, όπως και το κλείσιμο των ισλαμικών σχολείων και των τζαμιών, υποστηρίζοντας τον τερματισμό της μετανάστευσης.
Το PVV ζητεί να χρησιμοποιηθεί ο στρατός για αστυνόμευση και προπαγανδίζει απλοϊκά σχήματα, σύμφωνα με τα οποία η απερχόμενη κυβέρνηση επικεντρώνεται αποκλειστικά στο συμφέρον της «ανώτερης μορφωμένης ελίτ» και η εξουσία πρέπει να επιστραφεί στον «κανονικό Ολλανδό ψηφοφόρο». Στην οικονομία, έχει υιοθετήσει ένα προφίλ με χαρακτηριστικά κοινωνικής Δεξιάς, εστιάζοντας στο κόστος ζωής των Ολλανδών με χαμηλά και μεσαία εισοδήματα, καθώς και στην υγειονομική περίθαλψη για τους Ολλανδούς ηλικιωμένους.
Το κόμμα επιθυμεί την αποχώρηση της Ολλανδίας από τις συνθήκες του ΟΗΕ τόσο για τους πρόσφυγες όσο και για το κλίμα. Τάσσεται επίσης υπέρ της εξόδου από την Ευρωπαϊκή Eνωση μέσω της διεξαγωγής ενός δεσμευτικού δημοψηφίσματος. Το «Νexit», ωστόσο, δεν είναι μια ρεαλιστική προοπτική για τις Κάτω Χώρες, καθώς θα απαιτούσε τη συγκατάθεση και των υπολοίπων κομμάτων, τα οποία έχουν αντίθετη άποψη. Παρεμπιπτόντως, στα θέματα εξωτερικής πολιτικής ο Βίλντερς έχει ανταλλάξει βαριές κουβέντες με τον Ερντογάν και προεκλογικά έχει εξαγγείλει ως στόχο την έξωση της Τουρκίας από το ΝΑΤΟ.