Σύμφωνα με τις σφυγμομετρήσεις του Metaculus, σε περίπου οκτώ χρόνια από σήμερα, η ανθρωπότητα θα έχει κατασκευάσει μια υπερ-νοημοσύνη. Θα υπάρχει δηλαδή στον πλανήτη ένα νέο, τεχνητό, και πιο έξυπνο είδος από εμάς. Ο φυσικός και συγγραφέας ενός σπουδαίου βιβλίου για την τεχνητή νοημοσύνη, Μαξ Τέγκμαρκ, παρατηρεί ότι η μέρα τείνει να πλησιάζει με μεγαλύτερη ταχύτητα απ’ ό,τι περίμενε, και μπαίνει στον πειρασμό να θυμηθεί τον Ικαρο, ο οποίος αγνόησε τις συμβουλές του πατέρα του Δαίδαλου και πέταξε κοντά στον ήλιο, με αποτέλεσμα να λιώσουν τα φτερά του και να τσακιστεί στο πέλαγος. Ο Τέγκμαρκ ήταν ένας απ’ τους ειδικούς που την περασμένη άνοιξη έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου βλέποντας τις δυνατότητες του ChatGPT, και ζήτησαν επειγόντως ένα εξάμηνο μορατόριουμ στην έρευνα των μεγάλων γλωσσικών μοντέλων (ΜΓΜ).
Τις τελευταίες δέκα μέρες, η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) έχει παγκοσμίως την τιμητική της, καθώς ολόκληρος ο πλανήτης ασχολείται με τον Σαμ Αλτμαν και τη μοίρα της εταιρείας που συνίδρυσε, της OpenAI. Ο μέχρι πρότινος παντελώς άγνωστος 38χρονος έχει βάλει ένα στόχο που μπορεί να πετύχει, ή και να ακυρώσει όλους τους στόχους της ανθρωπότητας μαζί. Ως ένας σύγχρονος Ικαρος μας υπόσχεται μια άνευ προηγουμένου ελευθερία, επιδιώκοντας με την επιχειρηματική του δραστηριότητα να κατασκευαστεί η πρώτη αληθινά σκεπτόμενη μηχανή, ή αλλιώς, η τεχνητή γενική νοημοσύνη (ΤΓΝ).
Πριν από ένα χρόνο, στις 30 Νοεμβρίου 2022, το πρώτο μαζικό καταναλωτικό προϊόν ΤΝ, το ChatGPT, είχε τη δική του υπογραφή, καθώς ο ίδιος ήταν ο διευθύνων σύμβουλος και συνιδρυτής της εταιρείας που το είχε δημιουργήσει. Την ίδια στιγμή, ο υψηλός του στόχος, η κατάκτηση της υπερ-νοημοσύνης, άρχισε ξαφνικά να μοιάζει πιο εφικτός. Παρότι βρέθηκαν αρκετοί να συνυπογράψουν τον σκεπτικισμό του καθηγητή στο ΜΙΤ, Μαξ Τέγκμαρκ, ανάμεσά τους και ο «νονός» της μηχανικής μάθησης Τζέφρι Χίντον, ένα είναι αναμφισβήτητο: μέσα σε διάστημα ενός χρόνου το όνομα Σαμ Αλτμαν έγινε συνώνυμο μιας επανάστασης, της επονομαζόμενης «παραγωγικής» ΤΝ.
Τα πρώτα βήματα
Ο Σαμ Αλτμαν γεννήθηκε το 1985 και μεγάλωσε στο Σεντ Λούις του Μιζούρι. Στα 8 του χρόνια πήρε ως δώρο απ’ τους γονείς του τον πρώτο του υπολογιστή. «Κάποια μέρα αυτός ο υπολογιστής θα μάθει να σκέφτεται», υποστήριζε από νωρίς. Οταν γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, προκειμένου να λάβει μαθήματα για την ΤΝ, ο τομέας διερχόταν μια ακόμα μεγάλη κρίση που οι ιστορικοί έχουν ονομάσει ως «χειμώνα της ΤΝ». Ο Σαμ παράτησε το πανεπιστήμιο και, όπως πολλοί άλλοι στη Σίλικον Βάλεϊ, δεν πήρε ποτέ πτυχίο. Στα 19 του συνίδρυσε τη Loopt, μια εφαρμογή κοινωνικής δικτύωσης που λάμβανε υπόψη τη γεωγραφική θέση του χρήστη. Αντλησε 30 εκατ. δολάρια από επενδυτές υψηλού ρίσκου, και παρότι δεν έγινε ποτέ επιτυχία, πωλήθηκε το 2012 για 43 εκατ. δολάρια. Κι όπως πολλοί ακόμα συνάδελφοί του, αφού έγινε εκατομμυριούχος, αρνήθηκε να εφησυχάσει.
Σύντομα, το πολυμήχανο πνεύμα του τον έφερε στον πιο επιτυχημένο επιταχυντή νεοφυών επιχειρήσεων Y Combinator, όπου το 2014 έφτασε να γίνει πρόεδρος. Για καλή του τύχη, την εποχή εκείνη ο χειμώνας της ΤΝ τελείωνε και ο Σαμ θυμήθηκε την πρόβλεψή του ότι μια μέρα οι μηχανές θα μπορούν να σκέφτονται. Επειδή κατανοούσε τις τεράστιες προκλήσεις που έθετε το σχέδιο της δημιουργίας μιας σκεπτόμενης μηχανής –της τεχνητής γενικής νοημοσύνης– πίστευε ότι θα έπρεπε η επιδίωξη αυτή να γίνει με υπεύθυνο τρόπο από μια εταιρεία που δεν θα είχε στόχο της τα κέρδη. Μετά, αυτό άλλαξε.
Εκείνη την εποχή ωστόσο, αναζητώντας χρηματοδότες για μια μη κερδοσκοπική επιχείρηση, η οποία θα έβαζε ως προτεραιότητά της την ασφαλή ΤΝ, έπεσε πάνω στον Ελον Μασκ, ο οποίος ήταν αρκετά θορυβημένος απ’ την προοπτική μιας ανεξέλεγκτης υπερ-νοημοσύνης. Ο Aλτμαν έπεισε τον Μασκ να επενδύσει 100 εκατ. για να γίνει συνιδρυτής της OpenAI και ακολουθούν κατά πόδας μερικοί ακόμα. Μαζί με τα δικά του χρήματα, έχει στη διάθεσή του 1 δισ. για να ξεκινήσει το μεγάλο του σχέδιο. Προσλαμβάνει κάποιους πιστούς του οράματος της ΤΓΝ και για δύο χρόνια πειραματίζεται με τους νεαρούς ερευνητές του πάνω σε διάφορες ιδέες, χωρίς να σημειώνει μεγάλη πρόοδο. Στις αρχές όμως του 2017, μια ομάδα μηχανικών της Google δημοσιεύει μία εργασία που έμελλε να αλλάξει θεμελιωδώς το παιχνίδι, εισάγοντας έναν νέο αλγόριθμο, τον «μετασχηματιστή». Ο μηχανικός της OpenAI, Αλεκ Ράντφορντ, ξεκινάει να δουλεύει με τον μετασχηματιστή, εκπαιδεύοντας όλο και πιο ισχυρά μεγάλα γλωσσικά μοντέλα. Ονομάζει το προϊόν της εργασίας του GPT (παραγωγικός προεκπαιδευμένος μετασχηματιστής), κι όταν δείχνει τα αποτελέσματα στην ομάδα, μπίνγκο, όλοι καταλαβαίνουν ότι αυτό ακριβώς έψαχναν απ’ την αρχή. Ο δρόμος προς την υπερ-νοημοσύνη έχει ανοίξει.
Η κυκλοφορία του ChatGPT προκάλεσε παγκόσμια φρενίτιδα και εγκαινίασε μία ακόμα ανταγωνιστική κούρσα μεταξύ των μεγαθηρίων της Σίλικον Βάλεϊ, της Microsoft και της Google.
Η κυκλοφορία του ChatGPT προκάλεσε παγκόσμια φρενίτιδα και εγκαινίασε μία ακόμα ανταγωνιστική κούρσα μεταξύ των μεγαθηρίων της Σίλικον Βάλεϊ. Σε μεγάλο βαθμό, οι δυνάμεις συγκεντρώθηκαν γύρω απ’ τη Microsoft και την Google, η οποία έζησε μια «στιγμή Σπούτνικ». Ξαφνικά, κι ενώ η Google προπορευόταν στις έρευνες για την ΤΝ, κυρίως μέσω της εταιρείας της DeepMind, είδε τη Microsoft να την προσπερνά λανσάροντας ένα καταναλωτικό προϊόν που μέσα σε πέντε μόλις μέρες είχε ένα εκατομμύριο εγγραφές, και να ενσωματώνει το διαλογικό γλωσσικό μοντέλο στη μηχανή αναζήτησης Bing. Η Google μπορεί αθροιστικά να έχει ξοδέψει πάνω από 200 δισ. δολάρια για την ΤΝ την τελευταία δεκαετία, αλλά δεν είναι διατεθειμένη προφανώς να εγκαταλείψει τόσο νωρίς το παιχνίδι. Ο στόχος άλλωστε είναι κολοσσιαίος: τόσο η OpenAI όσο και η DeepMind θέλουν να πετύχουν την τελευταία μας εφεύρεση. Από το σημείο αυτό κι έπειτα, εκείνη θα κάνει όποιες εφευρέσεις έχουμε ανάγκη.
Ξαφνική αφύπνιση
Το 2023 θα μπορούσε εξαιτίας του δημιουργήματος του Αλτμαν να χαρακτηριστεί ως η χρονιά μιας ξαφνικής αφύπνισης. Την άνοιξη, πλήθος διοικητικών συμβουλίων ανά τον πλανήτη συνεδρίασαν προκειμένου να δουν τι θα κάνουν μ’ αυτή την πανίσχυρη τεχνολογία. Συγκλήθηκαν κυβερνητικές επιτροπές, ενώ ο ίδιος ο Αλτμαν κλήθηκε να καταθέσει στο Κογκρέσο. Εκεί εμφανίστηκε με το κοστούμι του, αυτή τη φορά ως ένθερμος υποστηρικτής των κανονισμών. Επειτα, ξεκίνησε μια περιοδεία ανά τον κόσμο, συναντώντας ηγέτες, προκειμένου να συζητήσει τις προοπτικές της ΤΝ. Η ταχύτητα των εξελίξεων τους τελευταίους μήνες ήταν μνημειώδης. Ο Λευκός Οίκος δημοσίευσε ένα δεσμευτικό κείμενο για την ασφάλεια της ΤΝ, ενώ η Μεγάλη Βρετανία κατόρθωσε να συγκεντρώσει στο τραπέζι όλες τις μεγάλες δυνάμεις, ακόμα και την Κίνα, για να υπογράψουν την κοινή «διακήρυξη του Μπλέτσλεϊ».
Μέσα σ’ αυτό το κλίμα της αναταραχής, στις 17 Νοεμβρίου, ανακοινώνεται αιφνιδιαστικά η εκπαραθύρωση του Σαμ Αλτμαν από τη θέση του διευθύνοντος συμβούλου της OpenAI και ξεκινάει μια περίοδος έντονης αστάθειας και παρασκηνιακών διαβουλεύσεων. Η Microsoft, ως κύριος επενδυτής στην εταιρεία, παρακολουθεί από κοντά τις εξελίξεις και σπεύδει αμέσως να ανακοινώσει την πρόσληψη τόσο του Αλτμαν όσο και του Γκρεγκ Μπρόκμαν, πρώην προέδρου της OpenAI, για να δημιουργήσουν ένα νέο τμήμα ΤΝ εντός του κολοσσού με την ίδια αποστολή: την επιδίωξη της ΤΓΝ. Στη συνέχεια, μετά την απειλή της μαζικής παραίτησης των εργαζομένων της OpenAI, η Microsoft συμμετέχει ενεργά διά του CEO της, Σάτια Ναντέλα, στις διαπραγματεύσεις για την επαναπρόσληψη του Αλτμαν στην OpenAI. Η απειλή του κλονισμού μιας εταιρείας με κεφαλαιοποίηση πολλών δισ., σε μια τόσο κρίσιμη φάση της ανάπτυξής της, δεν μπορεί να αφεθεί στην τύχη.
Το πραξικόπημα εναντίον του Αλτμαν μπορεί να διαβαστεί σαν μια προσπάθεια των πιο ανήσυχων μελών του συμβουλίου, με πρωτοστάτη τον ερευνητή Ιλια Σουτσκέβερ (ο οποίος εμφανίστηκε μετανοημένος όταν είδε τις αντιδράσεις των εργαζομένων), να επιβραδύνουν την ανάπτυξη της ΤΓΝ. Αλλωστε ο Εμετ Σίαρ, ο διευθύνων σύμβουλος που κάθισε στη θέση του Αλτμαν για δύο μόνο ημέρες, είχε εκφραστεί ρητά υπέρ της επιβράδυνσης των ερευνών. Η επαναπρόσληψη του Αλτμαν και η τοποθέτηση νέου, τριμελούς Δ.Σ., που θα απαρτίζεται από το μέλος του προηγούμενου συμβουλίου Ανταμ Ντ’ Αντζελο και δύο νέων «ουδέτερων» προσώπων, όπως ο πρώην υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Λάρι Σάμερς, και ο συνδημιουργός των Google Maps, Μπρετ Τέιλορ, δείχνει ότι η πλευρά των σκεπτικιστών έχασε.
Αλμα στο άγνωστο
Οι παλινωδίες των τελευταίων ημερών στην OpenAI αντανακλούν όμως έναν μεγάλο και βαθύτερο διχασμό που υφέρπει στον κόσμο της ΤΝ για χρόνια. Τώρα, υπό το φως της μεγάλης προόδου των ΜΓΜ, το δράμα κορυφώνεται. Απ’ τη μια πλευρά είναι εκείνοι που φοβούνται ότι μια γρήγορη πτήση προς την υπερ-νοημοσύνη χωρίς να ληφθούν έγκαιρα και σοβαρά μέτρα, διακινδυνεύει ακόμα και το μέλλον του είδους μας στον πλανήτη, και υπάρχουν εκείνοι που ανησυχούν περισσότερο για τους βραχυπρόθεσμους κινδύνους της ΤΝ, την απώλεια θέσεων εργασίας, την αυτοματοποίηση της παραπληροφόρησης, τις αλγοριθμικές προκαταλήψεις και την παραβίαση της ιδιωτικότητας, θεωρώντας ότι οι φόβοι για τα ρομπότ που θα μας αφανίσουν είναι περισπασμός.
Αλλά όλα αυτά αφορούν το πεδίο των ιδεών. Στην πράξη, άνθρωποι όπως ο Σαμ Αλτμαν τολμούν το άλμα προς το άγνωστο, με τη βοήθεια ισχυρών παραγόντων και πιστών που ποντάρουν σε αμύθητα κέρδη, δικαίωση κι εξουσία, ακόμα και χωρίς να έχουν στα χέρια τους εγγυήσεις ασφαλείας. Οι πρόσφατοι κλυδωνισμοί στην OpenAI έδειξαν σ’ όλο τον κόσμο ότι ο Ικαρος, όπως λέει και ο Μαξ Τέγκμαρκ, πλησιάζει επικίνδυνα τον ήλιο με τα κέρινα φτερά του.
