Η μέλισσα πηγαίνει από λουλούδι σε λουλούδι για να πάρει νέκταρ. Αθελά της μεταφέρει και γύρη, η οποία βοηθάει τα λουλούδια και άλλα φυτά να γονιμοποιηθούν. Η ιστορία λίγο-πολύ γνωστή και συμβολικά διδακτική. Ομως, μια νέα μελέτη δείχνει πως αυτή η ιεροτελεστία της άνοιξης αλλάζει με γοργούς ρυθμούς εξαιτίας της ανθρωπογενούς παρέμβασης.
Καθώς τα τοξικά παρασιτοκτόνα αυξάνονται και τα φυσικά περιβάλλοντα των εντόμων καταστρέφονται, κάποια είδη λουλουδιών φαίνεται ήδη να εξελίσσονται με τρόπο τέτοιο ώστε να γονιμοποιούν μόνα τους σπόρους τους χωρίς να χρειάζονται τη γύρη από άλλα, γειτονικά.
Συγκεκριμένα, οι επιστήμονες παρατήρησαν πως η αλλαγή αυτή προέκυψε σε ορισμένα είδη σε ένα βάθος μόλις 20 γενεών. «Είναι μια ταχύτατη εξέλιξη», σχολιάζει ο Πιερ Ολιβιέ Σεπτού, εξελικτικός βιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Μονπελιέ και επικεφαλής της έρευνας. Η ιδέα για τη μελέτη του φαινομένου τού ήρθε όταν παρατήρησε πως ο πληθυσμός στις μέλισσες και άλλα είδη απαραίτητα για τη γονιμοποίηση των λουλουδιών έχει μειωθεί σημαντικά. «Αραγε, τα λουλούδια, που χρειάζονται κάποιον επικονιαστή για να κάνουν σεξ, θα βρουν κάποιον άλλον τρόπο να αναπαραχθούν;» αναρωτήθηκε.
Η έρευνα βασίστηκε κυρίως σε πανσέδες, πολύ κοινούς στην Ευρώπη. Αν και η σεξουαλική ζωή των πανσέδων τυπικά περιλαμβάνει τις μέλισσες (εντομογαμική επικονίαση), είναι γνωστό πως υπάρχει και η δυνατότητα αυτογονιμοποίησης. Αυτή η μέθοδος είναι μεν πιο βολική από το σεξ, μια και το λουλούδι δεν πρέπει να περιμένει τη μέλισσα, έχει όμως το αρνητικό ότι απλώς αντιγράφει το DNA του κι έτσι δεν δημιουργεί απογόνους με καλύτερες αντιστάσεις σε ασθένειες, ξηρασία και άλλα δεινά που θα κληθούν οι νέες γενιές να αντιμετωπίσουν.
Οι επιπτώσεις
Μεγαλώνοντας φυτά από σπόρους της δεκαετίας του ’90 παράλληλα με σημερινούς, διαπίστωσαν ότι η μέθοδος της αυτογονιμοποίησης έχει αυξηθεί κατά 27%. Και οι επιπτώσεις αυτού: τα λουλούδια των σημερινών πανσέδων έχουν μειωθεί κατά 10% και παράγουν 20% λιγότερο νέκταρ.
Αυτό ωστόσο δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο. Για εξοικονόμηση ενέργειας τα φυτά παράγουν λιγότερο νέκταρ. Τα έντομα που τρέφονται με νέκταρ δυσκολεύονται να τραφούν. Ο δρ Σεπτού προειδοποιεί πως έντομα και φυτά είναι σε πολλά οικοσυστήματα παγιδευμένα σε ένα σπιράλ, όπου το ένα συμβάλλει στη μείωση του πληθυσμού του άλλου. Και η εξαφάνιση των εντόμων δεν είναι το μεγάλο πρόβλημα. Εάν τα φυτά εγκαταλείψουν τελείως την αναπαραγωγή μέσω του σεξ, δεν θα έχουν ποτέ ξανά τη δυνατότητα να την ανακτήσουν στο μέλλον. Αυτό θα θέσει τα λουλούδια υπό τον κίνδυνο της εξαφάνισης. «Θα χάσουν σταδιακά τη δυνατότητα προσαρμογής στο φυσικό περιβάλλον», εξηγεί ο καθηγητής.
Για τη Σούζαν Μέιζερ, βοτανολόγο στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στη Σάντα Μπάρμπαρα, τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα. Δεν είναι μόνο η μείωση στον πληθυσμό των γονιμοποιητικών εντόμων που κάνει τα λουλούδια να έχουν λιγότερη «διάθεση για σεξ». Η υπερθέρμανση του πλανήτη, για παράδειγμα, επιταχύνει την ανάπτυξή τους μικραίνοντας το περιθώριο που έχουν για να παράγουν νέκταρ.
Σε μια πιο αισιόδοξη πρόβλεψη, εξάλλου, η Σάσα Μπίσοπ, εξελικτική βιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, δήλωσε ότι ορισμένα λουλούδια μπορούν να ανταποκρίνονται στη μείωση πληθυσμών με τον αντίθετο τρόπο. Δεν επιλέγουν πάντοτε τη λύση της αυτοαναπαραγωγής που μακροπρόθεσμα τα θέτει υπό κίνδυνο. Σε μελέτη στις νότιες Ηνωμένες Πολιτείες, ερευνητική ομάδα διαπίστωσε ότι μεταξύ 2003 και 2012, τα λουλούδια έγιναν μεγαλύτερα, όχι μικρότερα. Οι επιστήμονες θεωρούν αυτή τη μετατόπιση σαν μια στρατηγική για να συνεχίσουν να προσελκύουν τις μέλισσες, αφού αυτές εξαφανίζονται.
«Θα μπορούσαν να επενδύσουν στην αυτογονιμοποίηση ή θα μπορούσαν να επενδύσουν στην προσέλκυση επικονιαστών», επισήμανε η δρ Μπίσοπ. «Και οι δύο επιλογές είναι απολύτως λογικές».