Οι εμπειρίες του ναζισμού, του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και του Ολοκαυτώματος οδήγησαν σε δραματικές επανεκτιμήσεις της μεταπολεμικής παγκόσμιας τάξης. Υπό τη σκιά της αποτυχίας της Κοινωνίας των Εθνών, η ευρύτερη τάση που σύντομα διαμορφώθηκε σχετίστηκε με την επάνοδο του λεγόμενου φιλελεύθερου μήπως διεθνισμού, ο οποίος είχε αναδυθεί μετά τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου υπό τις πρωτοβουλίες του Αμερικανού προέδρου Γούντροου Ουίλσον. Οι δύο πυλώνες του φιλελεύθερου διεθνισμού, το ελεύθερο εμπόριο και η δημιουργία ενός συστήματος συλλογικής ασφάλειας μέσω της συγκρότησης διεθνών θεσμών και οργανισμών βρέθηκαν στο επίκεντρο των διεθνών διαβουλεύσεων και πολιτικών πρακτικών, ως κύρια αιτήματα έναντι του προβλήματος της κρατικής κυριαρχίας και της ισορροπίας των δυνάμεων. Ως συνέπεια, ήδη από τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια ξεκίνησε η συγκρότηση και ταχεία εξάπλωση διακυβερνητικών οργανισμών, στο παράδειγμα και υπό την αιγίδα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Επρόκειτο για επίπονη και περίπλοκη διπλωματική διαδικασία, καθώς εγείρονταν ζητήματα που είχαν να κάνουν με εμπεδωμένες κοινωνικοπολιτικές νοοτροπίες, αντιλήψεις και πολιτισμικές και πολιτικές αξίες.
Στο πλαίσιο αυτό, η παγκόσμια ναυτιλιακή τάξη, η ραχοκοκαλιά του παγκόσμιου εμπορίου, που βρισκόταν στο επίκεντρο του φιλελεύθερου προτάγματος, αποτελούσε διαχρονικά πεδίο ισχυρών κρατικών ανταγωνισμών και ιδιωτικών συμφερόντων. Συνεπώς, η συγκρότηση κανονιστικού πλαισίου και η ευρύτερη ρύθμιση της εμπορικής ναυτιλίας θα αποτελούσαν σκληρή και επίπονη διαδικασία μεταξύ ποικίλων δρώντων και συμφερόντων (κρατικές και διακρατικές αντιπαλότητες, εσωτερικοί γραφειοκρατικοί ανταγωνισμοί, συγκρούσεις συμφερόντων εφοπλιστών – κράτους κτλ.). Δεν είναι τυχαίο ότι η δημιουργία του Διεθνούς Ναυτιλιακού Συμβουλευτικού Οργανισμού (International Maritime Consultative Organization) αποφασίστηκε το 1948, αλλά η επικύρωση της σχετικής διεθνούς πράξης έλαβε χώρα μόλις δέκα χρόνια αργότερα, το 1958. Τον Μάιο του 1982, ο IMCO έλαβε τη σύγχρονη μορφή του και το όνομα Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (International Maritime Organization).
Η διακρατική συνεργασία ήταν επίπονη. Οι πρώιμες προσπάθειες συμβιβασμού επικεντρώθηκαν στη συγκρότηση ενός ναυτιλιακού οργανισμού «συμβουλευτικού» χαρακτήρα.
Προτεραιότητες Βρετανίας και ΗΠΑ
Η σύσταση διακυβερνητικών οργανισμών αποτέλεσε προτεραιότητα της βρετανικής και της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής με στόχο τη συγκρότηση μιας νέας, φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης ως αντίβαρο στην, όπως προσλαμβανόταν την εποχή εκείνη, επιθετικότητα του σοβιετικού κομμουνισμού. Στον ναυτιλιακό τομέα, οι βρετανικές και οι αμερικανικές διπλωματικές υπηρεσίες πίεσαν εξαρχής για τη δημιουργία ενός διεθνούς οργανισμού που θα έβαζε τάξη στις, εν πολλοίς, αρρύθμιστες ναυτιλιακές δραστηριότητες που λάμβαναν χώρα παγκοσμίως. Παρά τις κοινές στοχεύσεις τους, Βρετανοί και Αμερικανοί διαφωνούσαν σε διάφορα ζητήματα σε αυτό το πρώιμο στάδιο. Για παράδειγμα, τα βρετανικά αρχεία καταδεικνύουν ότι οι Βρετανοί αξιωματούχοι επιθυμούσαν την ύψιστη δυνατή φιλελευθεροποίηση του ναυτιλιακού εμπορίου και ασκούσαν δριμεία κριτική σε αυτό που ονόμαζαν «τάσεις κρατικού ελέγχου και διακρίσεων» (discrimination) από την πλευρά των Αμερικανών. Επιπροσθέτως, οι ΗΠΑ αρχικά στόχευσαν σε μια όλο και ευρύτερη «δημοκρατικοποίηση» του υπό εκκόλαψη διεθνούς ναυτιλιακού οργανισμού, ενώ, αντίθετα, οι Βρετανοί επιζητούσαν μια ιεραρχική δομή που θα βασιζόταν στα ναυτιλιακά συμφέροντα και στη ναυτιλιακή δραστηριότητα του κάθε κράτους-μέλους του οργανισμού.
Πρέπει, στο πλαίσιο αυτό, να υπογραμμιστεί και ο θεμελιώδης ρόλος της Ολλανδίας, σημαντικής ναυτιλιακής δύναμης, η οποία στήριξε και αυτή με όλες της τις δυνάμεις το εγχείρημα της συγκρότησης του νέου οργανισμού. Από την άλλη μεριά, εξαρχής υπήρξαν ισχυρές αντιδράσεις ως προς τον ρόλο, ακόμη και τη σημασία ενός διεθνούς ναυτιλιακού οργανισμού, σε μια δραστηριότητα που παραδοσιακά είχε αφεθεί, σε τεράστιο βαθμό, στα χέρια της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Οι πιο ενδεικτικές και σημαντικές, λόγω της ναυτιλιακής τους ισχύος, ήταν οι αντιδράσεις των σκανδιναβικών κρατών, της Νορβηγίας, της Σουηδίας και της Δανίας. Γι’ αυτό και οι πρώιμες προσπάθειες συμβιβασμού επικεντρώθηκαν στη συγκρότηση ενός ναυτιλιακού οργανισμού «συμβουλευτικού» χαρακτήρα, που θα ασχολείτο κυρίως με ζητήματα ασφάλειας στη θάλασσα και δεν θα εμπλεκόταν στις οικονομικές και εμπορικές πτυχές της ναυτιλιακής δραστηριότητας. Η σύμβαση του Διεθνούς Ναυτιλιακού Συμβουλευτικού Οργανισμού (International Maritime Consultative Council Convention) υπεγράφη στις 6 Μαρτίου 1948.
Επιμέλεια: Ευάνθης Χατζηβασιλείου