Για πρώτη φορά από την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, πριν από ακριβώς δύο χρόνια, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν προχώρησε σε μια εξαιρετικά τολμηρή κίνηση την περασμένη Δευτέρα, όταν δήλωσε ότι η Ευρώπη εξετάζει την αποστολή χερσαίων στρατιωτικών δυνάμεων στην Ουκρανία. Φαίνεται πως ο Μακρόν θέλησε να διαβεί την κόκκινη γραμμή που έχει θέσει η πλειοψηφία των νατοϊκών δυνάμεων για μη άμεση εμπλοκή στη σύγκρουση του Κιέβου με τη Μόσχα. Και αυτό φάνηκε λίγες ώρες αργότερα, όταν με τη σειρά τους οι ηγέτες της Γερμανίας, του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ έπαιρναν σαφείς αποστάσεις από τη δήλωση αυτή. «Δεν θα υπάρξουν χερσαία στρατεύματα, ούτε στρατιώτες σε ουκρανικό έδαφος, που θα σταλούν από ευρωπαϊκές χώρες ή μέλη του ΝΑΤΟ», έσπευσε να ξεκαθαρίσει ο Γερμανός καγκελάριος Ολαφ Σολτς.
Στη Μόσχα, η δήλωση Μακρόν έγινε βούτυρο στο ψωμί διαφόρων αξιωματούχων, οι οποίοι ειρωνεύτηκαν τον Γάλλο πρόεδρο ότι επιχειρεί να αναβιώσει ναπολεόντειες φαντασιώσεις. «Οι θλιβεροί και τραγικοί κληρονόμοι του Βοναπάρτη ελπίζουν σε εκδίκηση ναπολεόντειου μεγέθους με οξείς βερμπαλισμούς και εξαιρετικά επικίνδυνες ανοησίες», σχολίασε ο πρώην πρόεδρος της Ρωσίας Ντμίτρι Μεντβέντεφ.
Με τον συνήθη ωμό τρόπο απάντησε στον Γάλλο πρόεδρο –και κατ’ επέκταση στην Ευρώπη– και ο Βλαντιμίρ Πούτιν, απειλώντας ευθέως με πυρηνική σύγκρουση σε περίπτωση αποστολής στρατευμάτων στην Ουκρανία. «Αρκετός λόγος έγινε για αποστολή δυνάμεων του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία. Αλλά όλοι θυμόμαστε τη μοίρα εκείνων που έστειλαν ομάδες (κατά το παρελθόν). Σήμερα, για όσους επιχειρήσουν να παρέμβουν, οι συνέπειες θα είναι πολύ πιο τραγικές», τόνισε ο Πούτιν στο ετήσιο διάγγελμά του, την Πέμπτη, σημειώνοντας παράλληλα ότι «και εμείς έχουμε όπλα, που μπορούν να χτυπήσουν στόχους στα εδάφη τους. Αυτό αποτελεί πραγματική απειλή σύγκρουσης με πυρηνικά όπλα, και επομένως την καταστροφή του πολιτισμού», προσέθεσε.
Κίνδυνος από το μέλλον
Γι’ αυτήν, όμως, ακριβώς την απειλή κρούουν των κώδωνα του κινδύνου Ευρωπαίοι αξιωματούχοι εδώ και καιρό, ιδίως κατά την πρόσφατη Διάσκεψη του Μονάχου για την Ασφάλεια. «Εχουν υπάρξει, πράγματι, αρκετές προειδοποιήσεις περί πολέμου από Ευρωπαίους ηγέτες και στρατιωτικούς διοικητές τις τελευταίες εβδομάδες», παραδέχεται μιλώντας στην «Κ» ο Τζέιμι Σι, πρώην αξιωματούχος του ΝΑΤΟ. «Ολοι επισημαίνουν την ότι ένας ανασυντεταγμένος, εκσυγχρονισμένος ρωσικός στρατός θα είναι έτοιμος για πόλεμο εναντίον του ΝΑΤΟ σε πέντε χρόνια, ενώ το ΝΑΤΟ με τον τρέχοντα σχεδιασμό, όχι. Η Ρωσία έχει ήδη μετατρέψει την οικονομία της σε πολεμική και αυξάνει ταυτόχρονα τα αποθέματα και την παραγωγή όπλων», προσθέτει. «Οι προειδοποιήσεις, λοιπόν, των Ευρωπαίων αξιωματούχων αντανακλούν την ανησυχία πως η Ρωσία θα μπορούσε να επιβληθεί της Ουκρανίας, την ώρα που οι αμερικανικές εγγυήσεις ίσως γίνουν λιγότερο αξιόπιστες σε περίπτωση νίκης του Τραμπ», υπογραμμίζει ο πρώην αξιωματούχος του ΝΑΤΟ.
Ο πρόεδρος της Γαλλίας έστειλε ξεκάθαρο μήνυμα στο Κρεμλίνο και ταυτόχρονα ανάγκασε ορισμένα κράτη-μέλη της Ε.Ε. να δουν πιο αποφασιστικά την ενίσχυση του Κιέβου.
Εφόσον όλα αυτά είναι γνωστά, για ποιο λόγο προκλήθηκαν τόσες αντιδράσεις από τη δήλωση Μακρόν και γιατί τον «άδειασαν» σχεδόν όλοι όσοι παρευρέθησαν στη διάσκεψη που συγκάλεσε στο Παρίσι; «Στον πρόεδρο Μακρόν αρέσει να προκαλεί. Θυμηθείτε την περίφημη δήλωση ότι “το ΝΑΤΟ είναι εγκεφαλικό νεκρό”, το 2019. Ξεκίνησε τότε μια συζήτηση, την οποία επιδίωξε ο Γάλλος πρόεδρος. Εκτιμώ πως κι αυτή τη φορά κάνει το ίδιο», σχολιάζει ο Τζέιμι Σι. «Ο Μακρόν γνωρίζει ότι οι ΗΠΑ και οι Ευρωπαίοι εταίροι δεν πρόκειται να πολεμήσουν στα χαρακώματα της Ουκρανίας. Ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ και αρκετοί Ευρωπαίοι ηγέτες επιβεβαίωσαν ότι δεν σχεδιάζουν κάτι τέτοιο», αναφέρει, για να προσθέσει ότι «αυτό στο οποίο δίνει έμφαση, ωστόσο, ο Γάλλος πρόεδρος είναι η ανάγκη άμεσης στρατιωτικής ενίσχυσης της Ουκρανίας. Ηττα της Ρωσίας σημαίνει ελαχιστοποίηση ενός πιθανού πολέμου μεταξύ ΝΑΤΟ και Μόσχας».
Διευκρινίσεις ως προς το τι εννοούσε στην πραγματικότητα ο Γάλλος πρόεδρος δίνει ο Πιερ Βιμόντ, κύριος αναλυτής του Carnergie Europe στις Βρυξέλλες και πρώτος εκτελεστικός γενικός γραμματέας της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης (2010-15). «Η διάσκεψη που πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι για τον πόλεμο στην Ουκρανία είχε διττό στόχο: να γίνει πιο αποτελεσματική η αποστολή στρατιωτικής βοήθειας και να συζητηθούν νέοι τρόποι ενίσχυσης του Κιέβου. Για το δεύτερο σκέλος, ο Γάλλος πρόεδρος ανέφερε ότι όλες οι επιλογές είναι ανοιχτές, καθώς η συζήτηση συνεχίζεται», σημειώνει ο Βιμόντ και διευκρινίζει ότι «σε δημοσιογραφική ερώτηση ο Μακρόν αναφέρθηκε στη δυνατότητα αποστολής στρατιωτικού προσωπικού στην Ουκρανία, αλλά για συγκεκριμένους σκοπούς, που έχουν να κάνουν με την εκπαίδευση των Ουκρανών στρατιωτών ή την αποναρκοθέτηση. Δεν έγινε κάποια αναφορά σε νατοϊκά στρατεύματα ή στρατεύματα μάχης».
Ηγετική κίνηση
Υπάρχει βέβαια και τρίτη «ανάγνωση» για τις δηλώσεις του Γάλλου προέδρου. «Ο Μακρόν ήθελε να δείξει ότι έχει ηγετικό ρόλο σε ευρωπαϊκό επίπεδο, την ώρα που πιέζεται πολιτικά, στο εσωτερικό. Ηθελε, εξάλλου, να στείλει σαφές μήνυμα στον Βλαντιμίρ Πούτιν και να αυξήσει την πίεση σε ορισμένα κράτη-μέλη της Ε.Ε. –περιλαμβανομένου του Βερολίνου– για μεγαλύτερη εμπλοκή σε σύγκριση με ό,τι έχουμε έως τώρα δει», σχολιάζει ο Γιάννης Εμμανουηλίδης, διευθυντής Μελετών στο European Policy Center στις Βρυξέλλες.
Με αυτή τη διαπίστωση συμφωνεί και ο Πιερ Βιμόντ, ο οποίος αναφέρει πως το πραγματικό ζήτημα είναι «ξεκάθαρα πολιτικό». «Αφορά, κυρίως, το πώς οι Ευρωπαίοι μπορούν να στηρίξουν περαιτέρω την Ουκρανία σε έναν πόλεμο, που οι ίδιοι περιγράφουν ότι στοχεύει την ασφάλειά τους. Εάν επιμένουν ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι επίσης δικός τους, χρειάζεται να επιδείξουν μεγαλύτερη αποφασιστικότητα», επισημαίνει ο Γάλλος αναλυτής.
Πίεση στη Γερμανία για τα αμυντικά ομόλογα
Η Ευρώπη δεν είναι έτοιμη αυτή τη στιγμή να διεξαγάγει έναν πόλεμο με τη Ρωσία χωρίς ολοκληρωμένη αμυντική πολιτική και τη σύμπραξη των ΗΠΑ και αυτό είναι κάτι που «ζυγίζει» το Βερολίνο και ο Ολαφ Σολτς, ο οποίος εμφανίζεται επιφυλακτικός και ως προς την αποστολή πυραύλων Taurus στην Ουκρανία. «Ο Σολτς θέλει να αποφύγει περαιτέρω κλιμάκωση, που θα μπορούσε να παρασύρει το ΝΑΤΟ στη σύγκρουση. Είναι κάτι που παρατηρούμε από την έναρξη του πολέμου. Τελικά, αλλάζει γνώμη όταν συνειδητοποιεί πόσο αναγκαία είναι η στήριξη προς την Ουκρανία. Επομένως, δεν προκαλεί έκπληξη ότι δεν θέλει να στείλει τους Taurus, αλλά αυτό φυσικά συνδέεται και με την τρέχουσα κατάσταση στις ΗΠΑ. Θέλει να είναι σίγουρος για το μέγεθος της στήριξης της Ουάσιγκτον σε περίπτωση κλιμάκωσης», εξηγεί ο Γιάννης Εμμανουηλίδης.
Ομως, ο Γάλλος πρόεδρος επέκρινε ανοιχτά τον Γερμανό καγκελάριο και για την απόρριψη έκδοσης αμυντικών ομολόγων (EU defence bonds) –ως προς την αμυντική ενίσχυση της Ευρώπης για την αντιμετώπιση του πολέμου στην Ουκρανία– καταδεικνύοντας περίτρανα τη «διάσπαση» του πάλαι ποτέ γαλλογερμανικού άξονα.
«Σε επίπεδο δηλώσεων η Γερμανία εμφανίζεται πάντα απρόθυμη», σχολιάζει η Νάταλι Τότσι, διευθύντρια του Instituto Affari Internazionali (ΙΑΙ), «ωστόσο όταν η κατάσταση φτάσει στο απροχώρητο, τότε ενεργεί. Η αλήθεια είναι πάντως ότι η Γερμανία έχει διανύσει αρκετό δρόμο από την έναρξη του πολέμου, περισσότερο από ό,τι η Γαλλία και παρά το γεγονός ότι θεωρητικά το Παρίσι έχει μεγαλύτερη αμυντική ικανότητα από ό,τι το Βερολίνο. Η αντιπαράθεση, βέβαια, μεταξύ των δύο επί της ουσίας καταδεικνύει τη θλιβερή κατάσταση στην οποία βρίσκεται η Ευρώπη», τονίζει. Με τη διαπίστωση αυτή συμφωνεί και ο Γιάννης Εμμανουηλίδης, που επισημαίνει παράλληλα ότι «είναι βασικά διαρθρωτικό το ζήτημα της εξαιρετικά κακής σχέσης μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας εδώ και καιρό και είναι ανησυχητικό σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς στέλνει λάθος μήνυμα και μεταξύ εταίρων αλλά και στη Μόσχα. Είναι δείγμα αδυναμίας, θα έλεγα».
Κοινή αμυντική πολιτική
Απέναντι σ’ αυτή τη δυστοπική προοπτική υπάρχει ανάγκη, λοιπόν, αφύπνισης εκ μέρους της Ευρώπης των πραγματικών προτεραιοτήτων και μιας περαιτέρω ενοποίησης της Ενωσης –πέρα από το όραμα μιας κοινής αμυντικής ή εξωτερικής πολιτικής–, καθώς και συγκρότησης «συμμαχίας προθύμων». Αυτό ήθελε να πετύχει επί της ουσίας ο Εμανουέλ Μακρόν, υπογραμμίζει η Νάταλι Τότσι. «Πολλές φορές ο Μακρόν εκφράζει αυτό που και άλλοι σκέφτονται, αλλά δεν το λένε. Αρκετές φορές δεν ακολουθεί τα όσα λέει ή κάνει λάθος σε προβλέψεις, ωστόσο κατορθώνει να αφυπνίζει τους ηγέτες. Και αυτή τη φορά το πέτυχε», λέει χαρακτηριστικά. «Στη δύσκολη εξίσωση που αντιμετωπίζει η Ευρώπη μεταξύ αύξησης της στήριξης στο Κίεβο και στην αποφυγή μιας περαιτέρω κλιμάκωσης, το μήνυμα που έδωσε ο Μακρόν είναι σαφές», προσθέτει. «Δεν πρέπει να αφήσουμε τη Ρωσία να κερδίσει με κανέναν τρόπο», είπε άλλωστε ο Γάλλος πρόεδρος, «γιατί διακυβεύεται η ίδια η Ευρώπη».
Οι αντιδράσεις των άκρων
Oχι τυχαία, η Ακροδεξιά αλλά και η άκρα Αριστερά στη Γαλλία επέκριναν τον Γάλλο πρόεδρο ότι θέτει σε «κίνδυνο τις ζωές των παιδιών μας» και πως είναι ένοχος για «την αδιανόητη πολεμοχαρή κλιμάκωση ρητορικής». Δεν υπήρξαν, φυσικά, ίδιες αντιδράσεις στις ευθείες απειλές του Βλαντιμίρ Πούτιν από τις πολιτικές δυνάμεις των δύο άκρων. Στόχος τους, άλλωστε, είναι να βάλουν «φρένο» και κατ’ επέκταση να ηττηθεί η βαθύτερη ενοποίηση που οραματίζεται ο Εμανουέλ Μακρόν, ιδιαίτερα τώρα που η Μόσχα απειλεί ευθέως με πολεμική σύγκρουση εναντίον της Ευρώπης και «αντίποινα» για την επέκταση του ΝΑΤΟ και στη Σουηδία.