Ηταν άνοιξη του 1974 όταν το ακροδεξιό «Εστάντου Νόβου» («Νέο Κράτος»), όπως ήταν γνωστό το καθεστώς που ασκούσε την εξουσία στην Πορτογαλία ήδη από τη δεκαετία του 1920 υπό την πολυδεκαετή ηγεσία του Αντόνιο ντε Ολιβέιρα Σαλαζάρ, τελικώς ανετράπη μέσα σε λίγες ώρες με τη σχεδόν αναίμακτη «Επανάσταση των Γαριφάλων».
Ακριβώς 50 χρόνια μετά (1974 – 2024) ωστόσο, οι νοσταλγοί του Σαλαζάρ και του Καετάνο επιστρέφουν πια στο προσκήνιο πολιτικά ενισχυμένοι, όχι ως κυβέρνηση αλλά ως o αδιαφιλονίκητος ρυθμιστής των πολιτικών εξελίξεων.
Νικητές και ηττημένοι
Οι Πορτογάλοι πήγαν στις κάλπες πρόωρα, την περασμένη Κυριακή, 10 Μαρτίου.
Μεγάλος ηττημένος της εκλογικής βραδιάς: το κεντροαριστερό Σοσιαλιστικό Κόμμα (Partido Socialista – PS), του παραιτηθέντος απερχόμενου πρωθυπουργού Αντόνιο Κόστα, που είδε το ποσοστό του να υποχωρεί κατά σχεδόν 13% (από 41,4% σε 28,6%) και τις έδρες του να μειώνονται κατά 43 (από 120 σε 77).
Μεγάλος κερδισμένος, από την άλλη πλευρά του πολιτικού φάσματος: το ακροδεξιό Chega του Αντρέ Βεντούρα, που είδε το ποσοστό του να ανεβαίνει κατά 11 ποσοστιαίες μονάδες (από 7,2% σε 18,1%) και τις έδρες του να αυξάνονται κατά 36 (από 12 σε 48).
Προς το παρόν τουλάχιστον, τα λοιπά κοινοβουλευτικά κόμματα, μικρά και μεγάλα, διαμηνύουν ότι δεν πρόκειται να συνεργαστούν με το Chega του 41χρονου Βεντούρα. Ο άλλοτε μαθητευόμενος ιερέας είχε εργαστεί, μεταξύ άλλων, και ως σχολιαστής ποδοσφαιρικών αγώνων προτού αποφασίσει να μπει ο ίδιος στο «γήπεδο» της πολιτικής…
Η εκτόξευση της ακροδεξιάς
Χωρίς τις έδρες της εν λόγω παράταξης ωστόσο, κυβέρνηση πλειοψηφίας δεν μπορεί να σχηματιστεί στην Πορτογαλία καθώς τα νούμερα δεν βγαίνουν.
Το κεντροδεξιό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (Partido Social – PSD) του Λουίς Μοντενέγκρο ήρθε μεν πρώτο την περασμένη Κυριακή υπό την ομπρέλα της τρικομματικής Δημοκρατικής Συμμαχίας (AD), αλλά με τις 79 έδρες που συγκέντρωσε, απέχει πολύ από την κοινοβουλευτική πλειοψηφία των τουλάχιστον 115-116 εδρών (επί των συνολικά 230 του πορτογαλικού κοινοβουλίου).
Οσο για τα μικρά κόμματα, είναι πια πολύ μικρά από άποψη εδρών για να μπορούν να επηρεάσουν τις εξελίξεις. Πέντε παρατάξεις συγκέντρωσαν όλες μαζί μόλις 22 έδρες, ενώ οι υπόλοιπες περίπου 210 μοιράζονται μεταξύ τριών κομμάτων: 79 στο PSD, 77 στο PS και 48 στο Chega. Με αυτά τα δεδομένα, σε μια άλλη χώρα, όπως για παράδειγμα στη Γερμανία, θα μπορούσαμε ενδεχομένως να δούμε ως προοπτική έναν «μεγάλο συνασπισμό». Στην Πορτογαλία ωστόσο, ο μόνος «μεγάλος συνασπισμός» που φαίνεται ότι μπορεί να υπάρξει επί του παρόντος είναι εκείνος όσων εναντιώνονται στο ακροδεξιό Chega… χωρίς όμως να μπορούν οι ίδιοι να ενωθούν την ίδια ώρα υπό τη σημαία ενός πλειοψηφικού κυβερνητικού συνασπισμού.
Δυσοίωνες προοπτικές
«Η προοπτική ενός μεγάλου συνασπισμού μεταξύ τους είναι μηδενική», γράφουν χαρακτηριστικά οι FT, αναφερόμενοι στα δύο μεγαλύτερα κομματικά μπλοκ: της κεντροδεξιάς Δημοκρατικής Συμμαχίας (AD) από τη μία πλευρά και των Σοσιαλιστών (PS) από την άλλη του 46χρονου Πέντρο Νούνο Σάντος που έχει πια διαδεχθεί τον Κόστα στην κομματική ηγεσία.
Ως έχουν σήμερα τα πράγματα, η κεντροδεξιά του Λουίς Μοντενέγκρο, που ήρθε πρώτη στις κάλπες της Κυριακής, το πιο πιθανό είναι ότι θα καταφέρει να σχηματίσει κυβέρνηση μειοψηφίας. Αυτή μπορεί όμως να καταρρεύσει όταν έρθει, σε λίγους μήνες –προς τα τέλη του τρέχοντος έτους– η ώρα να ψηφιστεί ο προϋπολογισμός του 2025.
Ο Μοντενέγκρο θα μπορούσε, ενδεχομένως, να ξαναπάει πρόωρα σε εκλογές το 2025 με την ελπίδα να ενισχύσει τα ποσοστά του, όπως είχαν κάνει άλλωστε και οι Σοσιαλιστές υπό τον Αντόνιο Κόστα την περίοδο 2019-2022.
Υπενθυμίζεται ότι η Πορτογαλία έχει πάει σε πρόωρες εκλογές δύο φορές τα τελευταία χρόνια: τον Ιανουάριο του 2022 και ξανά την περασμένη Κυριακή (10 Μαρτίου του 2024).
Τα δύο μεγάλα κόμματα ενδεχομένως να ελπίζουν σε ανατροπές των συσχετισμών που θα μπορούσαν να έρθουν μέσα από κυρίως διαδικαστικού τύπου διεργασίες.
Ο ελέφαντας στο δωμάτιο είναι όμως η ακροδεξιά, η οποία παγιώνει πια τη θέση της ως τρίτου πόλου εντός της Πορτογαλίας με 48 έδρες σε σύνολο 230 και συνθήματα βγαλμένα από το σαλαζαρικό παρελθόν, τύπου «πατρίς, θρησκεία, οικογένεια, εργασία» («Deus, pátria, família e trabalho»), μόλις λίγους μήνες πριν από τις ευρωεκλογές του Ιουνίου.
Το Chega, ένα κόμμα το οποίο έχει κατηγορηθεί για ρατσισμό και ξενοφοβία, πήρε για πρώτη φορά μέρος σε εθνικές εκλογές το 2019, εξασφαλίζοντας μόλις 1,3% και μία έδρα. Πέντε χρόνια μετά, το ποσοστό του έχει πια ξεπεράσει το 18% και οι έδρες του προσεγγίζουν τις 50, ενώ εκείνο συνεχίζει να ενισχύεται εκλογικά «επενδύοντας» επικοινωνιακά στην καταπολέμηση της διαφθοράς, της γραφειοκρατίας, της εγκληματικότητας, του παλαιού δικομματισμού και της παράτυπης μετανάστευσης.
Ειδικά στο μέτωπο της καταγγελλόμενης διαφθοράς ωστόσο, η παράταξη του 41χρονου Αντρέ Βεντούρα θα αντλούσε «δικαίωση» από το γεγονός ότι ο ίδιος ο Αντόνιο Κόστα παραιτήθηκε από την πρωθυπουργία τον Νοέμβριο του 2023 υπό το βάρος ενός σκανδάλου διαφθοράς…
Το Chega έχει πια, εκ των πραγμάτων, βγει από την απομόνωση. Με το 18,1% που έλαβε την περασμένη Κυριακή, τοποθετείται στο επίκεντρο των πολιτικών εξελίξεων και, εάν η Πορτογαλία ξαναπάει σε πρόωρες εκλογές το προσεχές διάστημα, υπάρχει περίπτωση να ανεβάσει ακόμη περισσότερο τα ποσοστά του, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, εν είδει προειδοποίησης, η Μαρίνα Κόστα Λόμπο, διευθύντρια του Ινστιτούτου Κοινωνικών Επιστημών της Λισαβόνας.
Τα ζητήματα
Την περασμένη Κυριακή, το Chega πήρε ψήφους από τους Σοσιαλιστές, την Κεντροδεξιά αλλά και από τις τάξεις των νέων που πήγαν για πρώτη φορά στις κάλπες: από μια μάλλον ευρεία δηλαδή δεξαμενή ψηφοφόρων που παρουσιάζονται όμως όλοι να ανησυχούν για ζητήματα όπως είναι οι χαμηλοί μισθοί που παραμένουν χαμηλοί, το κόστος της στέγασης που αντιθέτως αυξάνεται, η διαφθορά, η μετανάστευση αλλά και η εγκληματικότητα την οποία πολλοί στην Πορτογαλία συνδέουν με τις κοινότητες των Ρομά και άλλων μειονοτήτων.
«Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ένα πράγμα. Αυτοί δεν είναι φασίστες. Δεν είναι ακροδεξιοί. Είναι θυμωμένοι ψηφοφόροι που έχουν πειστεί ότι στη χώρα τους επικρατεί πια χάος», σχολιάζει χαρακτηριστικά, μιλώντας στους FT, ο συνταξιούχος Πορτογάλος διπλωμάτης Φρανσίσκο Σέισας ντα Κόστα.
Με το βλέμμα στραμμένο στις ευρωεκλογές του Ιουνίου, η ευρωπαϊκή ακροδεξιά πάντως δεν θα μπορούσε παρά να πανηγυρίζει για τα ποσοστά του Chega (το οποίο ανήκει στην ευρω-ομάδα Ταυτότητας και Δημοκρατίας ID μαζί με την ιταλική Λέγκα, τον γαλλικό Εθνικό Συναγερμό της Μαρίν Λεπέν, το γερμανικό AfD κ.ά.). Για την ιστορία, στις προηγούμενες ευρωεκλογές του 2019, ο Αντρέ Βεντούρα και το Chega είχαν λάβει μόλις 1,5% και μηδέν έδρες… Φέτος;