Η μητέρα του Μάικ Ντέιβις πέθανε από τη νόσο Αλτσχάιμερ το 2008. Eτσι, όταν ο Ντέιβις στην ηλικία των 76 ετών άρχισε να παρατηρεί ότι ξεχνούσε όλο και πιο συχνά –όπως το να ποτίσει τα φυτά του– αποφάσισε να υποβληθεί σε εξετάσεις γνωστικής λειτουργίας. Ο γιατρός του Ντέιβις, αφού έκανε την αξιολόγηση, του είπε ότι είχε ήπια γνωστική διαταραχή (ΗΓΔ).
Εκτιμάται ότι εκατομμύρια Αμερικανοί πάσχουν από ΗΓΔ, αν και ο ακριβής αριθμός είναι δύσκολο να προσδιοριστεί, διότι, όπως λένε οι ειδικοί, υποδιαγιγνώσκεται ως πάθηση για πολλούς λόγους. Κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης στην πρωτοβάθμια περίθαλψη, η ΗΓΔ μπορεί να μην ανιχνευθεί, καθώς οι γιατροί διαθέτουν συνήθως περίπου μόνο 15 λεπτά για κάθε ασθενή. Επίσης, μπορεί κάποιοι να φοβούνται να αποκαλύψουν τις ανησυχίες τους στον γιατρό ή ακόμη και να μην αντιλαμβάνονται ότι έχουν πρόβλημα.
Η ΗΓΔ οφείλεται συνήθως σε μια νευροεκφυλιστική διαταραχή, όπως η νόσος Αλτσχάιμερ, ωστόσο γνωστικές διαταραχές θα μπορούσαν επίσης να προκληθούν από αναστρέψιμες καταστάσεις, όπως η ανεπάρκεια κάποιας βιταμίνης, η διαταραχή ύπνου ή οι παρενέργειες κάποιου φαρμάκου. Εάν η ΗΓΔ οφείλεται σε νευροεκφυλιστική ασθένεια, μπορεί να εξελιχθεί σε άνοια, ωστόσο ο χρόνος ανάπτυξης της νόσου ποικίλλει πολύ. Σύμφωνα με την Εταιρεία Νόσου Αλτσχάιμερ, περίπου 10% έως 15% των ατόμων με ΗΓΔ αναπτύσσουν άνοια κάθε χρόνο.
«Η ήπια γνωστική διαταραχή αποτελεί το στάδιο πριν από την άνοια όπου εμφανίζονται περισσότερα προβλήματα νοητικής λειτουργίας απ’ ότι θα αντιστοιχούσαν στην ηλικία σας», λέει ο Αντριου Κισέλικα, νευροψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Μιζούρι, ο οποίος ειδικεύεται στη διάγνωση της άνοιας. «Υπάρχει όμως ακόμη κάποιος βαθμός ανεξαρτησίας, καθώς ο ασθενής δεν βασίζεται σε άλλους για τις καθημερινές δραστηριότητες».
Είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς τι είναι φυσιολογική φθορά της μνήμης λόγω ηλικίας και τι αποτελεί σημάδι ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά. Ο Κισέλικα λέει ότι μια ένδειξη πιθανής ΗΓΔ είναι όταν κάποιος αναγκάζεται να εφαρμόζει στρατηγικές για να μπορέσει να αντεπεξέλθει σε βασικές δραστηριότητες. «Θυμούνται τα φάρμακά τους ή τι πρέπει να ψωνίσουν», εξηγεί, «αλλά πρέπει να κάνουν περισσότερες λίστες για να βεβαιωθούν ότι πραγματοποιούν αυτές τις δουλειές».
Ή μπορεί να υπάρχουν «ενδεικτικά περιστατικά» που υποδηλώνουν προβλήματα μνήμης, λέει η δρ Χαλιμά Αμτζάντ, επίκουρη καθηγήτρια Ιατρικής, με ειδίκευση στη Γηριατρική, στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς. Δεν μιλάμε για ένα απλό «ωχ, ξέχασα το τηλέφωνό μου ή ξέχασα για ποιο λόγο ήρθα σ’ αυτό το δωμάτιο», που όλοι βιώνουμε κατά καιρούς, αλλά περισσότερα για ένα «ωχ, χρειάστηκε να καλέσω κάποιον γιατί δεν μπορούσα να βρω το αυτοκίνητό μου στο πάρκινγκ».
Οι περισσότεροι ελέγχονται για πρώτη φορά για ΗΓΔ και άνοια κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης στον γιατρό τους. Στο πλαίσιο του Medicare, του ομοσπονδιακού συστήματος υγειονομικής ασφάλισης στις ΗΠΑ για άτομα άνω των 65 ετών, οι γιατροί είναι υποχρεωμένοι να αξιολογούν την κατάσταση της γνωστικής υγείας. Ωστόσο, αυτή η αξιολόγηση μπορεί να σημαίνει απλώς να ρωτήσουν τον ασθενή εάν έχει παρατηρήσει προβλήματα με τη μνήμη του. Ενας γιατρός προχωράει σε εκτενέστερη εξέταση μόνο εάν ο ασθενής ή ένα μέλος της οικογένειάς του εκφράσει ανησυχία.
Τα πρώτα βήματα
Αν ανησυχείτε ότι ένα αγαπημένο πρόσωπο μπορεί να αντιμετωπίζει απώλεια μνήμης, ο Κισέλικα συνιστά να του τονίσετε ότι αν εξεταστεί, μπορεί να αποδειχθεί ότι εσείς είχατε άδικο. Εάν το άτομο αντιστέκεται, μπορείτε επίσης να δοκιμάσετε να τηλεφωνήσετε στον γιατρό του πριν από ένα ραντεβού, ώστε να κάνει κάποιες ερωτήσεις ή εξετάσεις για θέματα νοητικής, λέει η Αμτζάντ.
Δύο ευρέως διαδεδομένες δοκιμασίες γνωστικής αξιολόγησης για τη διάγνωση της ΗΓΔ και της άνοιας είναι η δοκιμασία Mini-Mental State Exam (σύντομη εξέταση της νοητικής κατάστασης) και η κλίμακα γνωστικής αξιολόγησης Μόντρεαλ (MoCA). Και οι δύο διαρκούν περίπου 10 λεπτά και περιλαμβάνουν ερωτήσεις αξιολόγησης της μνήμης, της προσοχής, της λεκτικής ικανότητας και της γενικής επίγνωσης. Για παράδειγμα, ο γιατρός μπορεί να ζητήσει από τον ασθενή να θυμηθεί μερικές λέξεις και να τις επαναλάβει αρκετά λεπτά αργότερα, να κατονομάσει όσο περισσότερα ζώα μπορεί ή να μετρήσει ανάποδα κατά ομάδες των επτά.
Τα αποτελέσματα κάτω από ένα ορισμένο όριο αντιστοιχούν σε ΗΓΔ, μετά ακολουθούν η ήπια, μέτρια και σοβαρή άνοια. Ωστόσο, τα οριακά αποτελέσματα ενδέχεται να μην παρέχουν ακριβείς αξιολογήσεις για το σύνολο του πληθυσμού. Συνεπώς, ορισμένοι ειδικοί συνιστούν διαφορετικά όρια με βάση τη φυλή και την εθνότητα.
Για την Αμτζάντ, οι δοκιμασίες αυτές αποτελούν μόνο μια πληροφορία, ενώ σημαντική είναι η αντίληψη του ασθενούς για τις ικανότητές του και η μαρτυρία ενός μέλους της οικογένειας.
Εάν κάποιος διαγνωστεί με ΗΓΔ, μπορεί να παραπεμφθεί για πιο εκτεταμένες δοκιμασίες γνωστικής λειτουργίας από νευροψυχολόγο και να υποβληθεί σε άλλες εξετάσεις, όπως εγκεφαλογράφημα και αιματολογικές, για να προσδιοριστεί η υποκείμενη αιτία του προβλήματός του.
Ωστόσο, το πρώτο βήμα είναι η αξιολόγηση της γνωστικής σας υγείας. Αν ανησυχείτε για τη μνήμη σας, «πηγαίνετε στον γιατρό», λέει ο Ντέιβις, ο οποίος αντιμετωπίζει την ΗΓΔ του εδώ και πέντε χρόνια, παραμένοντας σωματικά και πνευματικά δραστήριος.
«Αρχίστε να το σκέφτεστε ως μέρος των ιατρικών σας εξετάσεων», λέει η Αμτζάντ.