Το θερμόμετρο αυτές τις ημέρες στις Φιλιππίνες δείχνει περίπου 35 βαθμούς Κελσίου, πράγμα όχι ασυνήθιστο. Ο Απρίλιος και ο Μάιος ξεχωρίζουν, άλλωστε, ως οι θερμότεροι μήνες του έτους σε αυτήν τη γωνιά της γης.
Βόρεια της Μανίλα ωστόσο, στη νήσο Λουζόν, και ακόμη βορειότερα, στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, το «γεωπολιτικό θερμόμετρο» έχει εκτοξευθεί σε ασυνήθιστα υψηλά επίπεδα τα τελευταία 24ωρα.
Αρχής γενομένης από τη Δευτέρα, 8 Απριλίου, περίπου 3.500 Αμερικανοί και Φιλιππινέζοι στρατιώτες πραγματοποιούν κοινά γυμνάσια («Salaknib 2024») στη νήσο Λουζόν: τα μεγαλύτερα που έχουν λάβει ποτέ χώρα εκεί με τη συμμετοχή δυνάμεων από τις εν λόγω δύο χώρες.
Στρατιωτικές «προετοιμασίες»
Μόλις μια ημέρα νωρίτερα, την περασμένη Κυριακή, δυνάμεις από τις ΗΠΑ, τις Φιλιππίνες, την Ιαπωνία και την Αυστραλία είχαν πάρει μέρος σε κοινές ναυτικές ασκήσεις (Multilateral Maritime Cooperative Activity), μεταξύ άλλων και ανθυποβρυχιακού πολέμου, στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας: τις πρώτες που πραγματοποιήθηκαν εκεί με τη συμμετοχή δυνάμεων από τις εν λόγω τέσσερις χώρες.
Αυτήν την εβδομάδα, την Πέμπτη 11 Απριλίου, είναι προγραμματισμένο όμως να πραγματοποιηθεί και η πρώτη Σύνοδος Κορυφής ΗΠΑ – Φιλιππίνων – Ιαπωνίας στον Λευκό Οίκο, ενώ μετά τις 22 Απριλίου αναμένονται και νέα στρατιωτικά γυμνάσια ΗΠΑ – Φιλιππίνων («Balikatan Exercise 2024») τα οποία πρόκειται να ολοκληρωθούν την τρίτη εβδομάδα του Μαΐου.
Η AUKUS και η… JAUKUS
Σύμφωνα με όσα γράφουν οι Financial Times (και παρουσιάζεται να επιβεβαιώνει ο πρέσβης των ΗΠΑ στο Τόκιο, Ραμ Εμάνουελ, με άρθρο του στη Wall Street Journal), οι χώρες που συναπαρτίζουν τη συμμαχία AUKUS (Αυστραλία, Ηνωμένο Βασίλειο, ΗΠΑ), ετοιμάζονται τώρα να προσκαλέσουν και την Ιαπωνία, ως σύμμαχο όχι πρώτης (Pillar One) αλλά δεύτερης γραμμής (Pillar Two). Σε αυτό το σχήμα το ακρωνύμιο μπορεί έτσι να γίνει από AUKUS… JAUKUS με την προσθήκη του πρώτου γράμματος της λέξης Japan.
Κι όλα αυτά… με το βλέμμα προφανώς στραμμένο στην Κίνα, οι κινήσεις της οποίας καταγγέλλονται ως αναθεωρητικά επεκτατικές και έχουν ανεβάσει κατακόρυφα το θερμόμετρο στις θάλασσες της Ασίας, προκαλώντας την αντίδραση όχι μόνο των γειτόνων (των Φιλιππίνων, της Ιαπωνίας, της Ταϊβάν κ.ά.) αλλά και των συμμάχων τους (βλ. ΗΠΑ).
Οι γραμμές και το παρελθόν των αντικρουόμενων διεκδικήσεων
Οι αντικρουόμενες εδαφικές διεκδικήσεις δεν αποτελούν, βέβαια, νέο φαινόμενο στις θάλασσες της Ασίας. Κάθε άλλο.
Το μακροσκελές χρονολόγιο με τις «διενέξεις της Κίνας στη θάλασσα» («China’s Maritime Disputes») που εκπόνησε το αμερικανικό Συμβούλιο Διεθνών Σχέσεων (Council on Foreign Relations – CFR), ξεκινά για παράδειγμα να μετρά από το… 1895 και τον Πρώτο Σινοϊαπωνικό Πόλεμο. Οσο για την επονομαζόμενη «γραμμή των εννέα σημείων» ή «γραμμή με τις εννέα παύλες» («nine-dash line»), πάνω στην οποία βασίζονται «ιστορικά» οι σημερινές κινεζικές εδαφικές διεκδικήσεις, εκείνη χρονολογείται από τις αρχές της δεκαετίας του 1950.
Σημειώνεται ότι τα εν λόγω εννέα σημεία (που έχουν κατά καιρούς γίνει και δέκα ή έντεκα) παρουσιάζονται να σχηματίζουν πάνω στον χάρτη της Ασίας ένα πλαίσιο με σχήμα «U» εντός του οποίου βρίσκονται διαφιλονικούμενες περιοχές όπως είναι εκείνες του ύφαλου Σκάρμπορο και των νήσων Σπράτλι και Πάρασελ. Στα δε βορειοανατολικά αυτής της περιοχής βρίσκονται και τα επίσης διαφιλονικούμενα νησιά Σενκάκου/Ντιαογιού.
Στην περιοχή των νήσων Σπράτλι βρίσκεται, ωστόσο, και ο ύφαλος Second Thomas ή Ayungin, πάνω στον οποίο έχει –σκοπίμως, όχι από ατύχημα– προσαράξει ένα αποβατικό πλοίο του πολεμικού ναυτικού των Φιλιππίνων, το Sierra Madre, ήδη από το 1999. Η κίνηση αυτή ήταν η «απάντηση» στις εγκαταστάσεις που είχε αρχίσει να στήνει η Κίνα σε γειτονικό ύφαλο (Mischief Reef) ήδη από το 1995, υποτίθεται για την εξυπηρέτηση αλιέων.
Η Μανίλα διεκδικεί τον εν λόγω ύφαλο (Second Thomas/Ayungin) ως προέκταση της δικής της υφαλοκρηπίδας, θεωρώντας ότι αποτελεί κομμάτι της δικής της ΑΟΖ. Διατηρεί δε εκεί, ως ιδιότυπη «βάση» έναντι των εχθρικών διεκδικήσεων της Κίνας, μια ομάδα πεζοναυτών πάνω στο ακινητοποιημένο Sierra Madre την οποία εναλλάσσει και ανατροφοδοτεί με προμήθειες.
Στις ίδιες περιοχές εγείρει ωστόσο διεκδικήσεις και η Κίνα, όχι μόνο λόγω αλλά και έργω.
Οταν οι Φιλιππίνες επιχείρησαν για παράδειγμα τον περασμένο μήνα να στείλουν το φορτωμένο με προμήθειες σκάφος Unaizah May 4 (UM4) στο Sierra Madre, η κινεζική ακτοφυλακή… μπήκε στη μέση ανακόπτοντας βίαια την πορεία του. Η Μανίλα μάλιστα καταγγέλλει ότι η κινεζική ακτοφυλακή αυτήν τη φορά ανέβασε τον πήχη των προκλήσεων καθώς επιτέθηκε στο UM4 με αντλίες νερού τραυματίζοντας το πλήρωμα και προκαλώντας φθορές, αλλά και ότι παρενόχλησε άλλα συνοδευτικά πλοία της ακτοφυλακής των Φιλιππίνων όπως για παράδειγμα το BRP Cabra. Ανάλογα επεισόδια, όπως καταγγέλλεται, είχαν λάβει χώρα και παλαιότερα στις ίδιες περιοχές, για παράδειγμα το 2014, όταν κινεζικό σκάφος είχε επιτεθεί με αντλίες νερού σε Φιλιππινέζους ψαράδες στον ύφαλο Σκάρμπορο.
Η δικαστική απόφαση του 2016 που αγνοήθηκε
Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι το Μόνιμο Διαιτητικό Δικαστήριο με έδρα τη Χάγη στο οποίο προσέφυγε μονομερώς η Μανίλα το 2013, έχει δικαιώσει τις Φιλιππίνες ήδη από το 2016 στην κόντρα τους με την Κίνα για τη Νότια Σινική Θάλασσα απορρίπτοντας ως νομικά αβάσιμες τις κινεζικές διεκδικήσεις εντός της «γραμμής με τις εννέα παύλες». «Το Δικαστήριο έκρινε ότι η Κίνα δεν διαθέτει νομική βάση για να διεκδικήσει ιστορικά δικαιώματα στους πόρους που βρίσκονται σε θαλάσσιες περιοχές εντός της λεγόμενης “γραμμής με τις εννέα παύλες” η οποία οριοθετεί τις παραδοσιακές κινεζικές διεκδικήσεις. Επιπλέον, απεφάνθη ότι η Κίνα παραβίασε κυριαρχικά δικαιώματα των Φιλιππίνων στην αποκλειστική οικονομική τους ζώνη», έγραφε τότε, τον Ιούλιο του 2016, η «Κ».
Σχεδόν οκτώ χρόνια μετά ωστόσο, επί της ουσίας δεν έχει αλλάξει τίποτα γύρω από τις αντικρουόμενες διεκδικήσεις των γειτόνων που δείχνουν, αντιθέτως, να μπαίνουν πια σε νέες φάσεις κλιμάκωσης.
Είναι πιο πιθανό μια σύγκρουση να ξεκινήσει για τις Φιλιππίνες, παρά για την Ταϊβάν ή την Ιαπωνία
«Πέρα από την Κίνα και τις Φιλιππίνες, στις μακροχρόνιες διαμάχες στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, που αποτελεί οδό-κλειδί για το παγκόσμιο εμπόριο, εμπλέκονται επίσης το Βιετνάμ, η Μαλαισία, το Μπρουνέι και η Ταϊβάν. Ωστόσο οι αψιμαχίες μεταξύ Πεκίνου και Μανίλα έχουν φουντώσει, ειδικά από πέρυσι», γράφει ο Τζιμ Γκόμεζ στο AP.
«Είναι πιο πιθανό μια σύγκρουση να ξεκινήσει για τις Φιλιππίνες, παρά για την Ταϊβάν ή την Ιαπωνία», σχολιάζει ο κινεζικής καταγωγής Αμερικανός δημοσιογράφος Γκόρντον Τσανγκ, μιλώντας στο αμερικανικό Fox News.
Τον κώδωνα του κινδύνου κρούει όμως παράλληλα και ο Τζέρεμι Τσαν, αναλυτής του Eurasia Group, υποστηρίζοντας ότι εάν το Πεκίνο κλιμακώσει τις επιθέσεις του κατά των Φιλιππίνων με βάση όσα προσεγγίζει ως δικές του κόκκινες γραμμές στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, τότε οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να πολεμήσουν στο πλευρό της Μανίλα επικαλούμενες τη Συνθήκη Αμοιβαίας Αμυνας (Mutual Defense Treaty) που έχουν υπογράψει με τις Φιλιππίνες ήδη από τη δεκαετία του 1950. Η Νότια Σινική Θάλασσα αποτελεί για το Πεκίνο γραμμή το ίδιο «κόκκινη» με την Ταϊβάν, σημειώνει ο Τσαν.
Οσο για την κινεζική πλευρά, εκείνη κρατά ψηλά τους τόνους, απειλώντας τις Φιλιππίνες ακόμη και με πόλεμο. «Η Μανίλα πρέπει να λάβει προειδοποιήσεις για τη φρίκη του πολέμου», ήταν ο τίτλος άρθρου που δημοσιεύτηκε στην κρατική κινεζική China Daily. Στο πλαίσιο του εν λόγω άρθρου, ο συντάκτης έκανε μάλιστα παραλληλισμούς και… με τα γεγονότα που οδήγησαν στην έναρξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, στέλνοντας έτσι το δικό του μήνυμα αναφορικά με όσα θα μπορούσαν να ακολουθήσουν στις θάλασσες της Ασίας…
Η Ουάσιγκτον έχει πάντως, από την πλευρά της, κατ’ επανάληψη προειδοποιήσει ότι θα είναι υποχρεωμένη να υπερασπιστεί τις Φιλιππίνες εάν εκείνες δεχθούν ένοπλη επίθεση ακόμη και στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας.
Η Κίνα έχει, στον αντίποδα, προειδοποιήσει τους Αμερικανούς να μην ανακατεύονται…
Και το θερμόμετρο στην Ασία συνεχίζει να ανεβαίνει, μέσα σε ένα τοπίο από: επιθέσεις που δεν είναι επιθέσεις (επειδή δεν περιλαμβάνουν πραγματικά πυρά αλλά αντλίες νερού), απειλές που θα μπορούσαν να θεωρηθούν συγκεκαλυμμένες και ιδιότυπες βάσεις εδαφικών διεκδικήσεων που δεν θυμίζουν όμως στρατιωτικά φυλάκια (καθώς αποτελούνται από ακινητοποιημένα στην άμμο πλοία, καταφύγια για ψαράδες, τεχνητά νησιά κ.ά.).