«Η απόσταση από την πρώτη γραμμή είναι τώρα μικρότερη», αναφωνεί Ουκρανός στρατιώτης κοιτάζοντας ένα drone να πετάει ψηλά πάνω από το κεφάλι του. Η επιλογή του Πούτιν να εισβάλει στην Ουκρανία είναι παλαιάς κοπής, εμπνευσμένη από τον προηγούμενο αιώνα. Ομως οι μάχες στο πεδίο φέρουν νέες μεθόδους, κι ας υπηρετούν παλαιούς σκοπούς. Η σύγκρουση στην Ουκρανία δεν είναι ένας παλιομοδίτικος πόλεμος χαρακωμάτων. Τουλάχιστον δεν είναι μόνο αυτό.
Λογισμικά, τεχνητή νοημοσύνη, drones, διαστημικές εφαρμογές, κυβερνοπόλεμος. Πολλά από τα τεχνολογικά επιτεύγματα εφαρμόζονται στη σύγκρουση της Ουκρανίας, η οποία θεωρείται ορόσημο ως ο πρώτος υβριδικός πόλεμος. Ορισμένα νούμερα μιλούν από μόνα τους. Περισσότερα από τα 2/3 των ρωσικών αρμάτων μάχης που κατέστρεψε ο ουκρανικός στρατός τους τελευταίους μήνες χτυπήθηκαν από drones –FPV– προβολής σε πρώτο πρόσωπο, σύμφωνα με πηγές του ΝΑΤΟ. Το γεγονός σχετίζεται και με τις ελλείψεις της Ουκρανίας σε πυρομαχικά πυροβολικού, εν αναμονή περαιτέρω προμηθειών από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Ομως δεν παύει να καταδεικνύει τη συμβολή των μη επανδρωμένων ιπτάμενων μέσων στη σύγχρονη παλέτα του πολέμου.
Η ονομασία FPV αναφέρεται στα γυαλιά που χρησιμοποιούνται για την πλοήγηση μιας πτήσης εξ αποστάσεως και τα οποία επιτρέπουν την προβολή μέσω κάμερας σε πραγματικό χρόνο. Η βασική καινοτομία του εξοπλισμού δεν είναι άλλη από τον υποτυπώδη σχεδιασμό των μονάδων του, καθώς είναι μικρότερα και ελαφρύτερα από τα εμπορικά drones. Είναι όμως και ταχύτερα, όπως και πιο ευέλικτα. Αποτελούνται, δε, από φθηνότερα εξαρτήματα, ορισμένα από τα οποία μπορούν να παραχθούν απλά με εκτυπωτή 3D. Πολλά από τα drones που χρησιμοποιούνται στο μέτωπο της Ουκρανίας λειτουργούν με θερμικές κάμερες, οι οποίες μπορούν να ανιχνεύουν ανθρώπινα σώματα στο σκοτάδι.
Ενας ειδικά εκπαιδευμένος Ουκρανός στρατιώτης είναι σε θέση να χρησιμοποιεί drones – καμικάζι μέσω χειριστηρίου, με το οποίο μπορεί και παρακολουθεί σε μορφή βίντεο τις «επιθέσεις αυτοκτονίας» τους εις βάρος οχημάτων του ρωσικού στρατού. Κάποια από αυτά φέρουν περισσότερα από 10 κιλά εκρηκτικών και διανύουν αποστάσεις έως και 10 χιλιομέτρων. Συνήθως δεν αρκεί βέβαια ένα drone για να αχρηστέψει ένα ρωσικό τανκ. Μπορεί να χρειαστούν 10 από αυτά –ή και περισσότερα– για να το βγάλουν εκτός μάχης.
Μικρόφωνα
Ταυτόχρονα, η Ουκρανία χρησιμοποιεί ένα δίκτυο μικροφώνων –παρόμοια με το μικρόφωνο ενός iPhone– για να ανιχνεύει τους εισερχόμενους στόχους. Παρότι εξοπλισμός απλός και για την εποχή συνηθισμένος, είναι αρκετός για να ταξινομεί τους τύπους των διερχόμενων ρωσικών εξοπλισμών εντοπίζοντας την κατεύθυνσή τους.
«Πληροφορικάριοι» βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της ουκρανικής άμυνας στο πλευρό των συμβατικών στρατιωτών, σε ένα είδος σύγκρουσης που συνδυάζει τα προσόντα των ειδικών δυνάμεων με τις δεξιότητες των χάκερ. Αποστολή τους είναι να εισέρχονται στα ρωσικά συστήματα, δουλεύοντας μαζί με ομάδες όπως οι ελεύθεροι σκοπευτές. Χρησιμοποιούν εφαρμογές οπτικής αναγνώρισης με τεχνητή νοημοσύνη, για την ανάλυση πληροφοριών που συλλέγονται από drones και συνδυάζονται με δεδομένα από δορυφόρους και άλλες πηγές. Υποδεικνύουν έτσι ρωσικούς στόχους για τον ουκρανικό στρατό.
Μεγάλο μέρος των επιχειρήσεων στη σύγκρουση Ρωσίας – Ουκρανίας διεξάγεται ή τουλάχιστον κατευθύνεται από τον κυβερνοχώρο.
Μια άλλη μορφή πολέμου είναι η μάχη της κάμερας. Ουκρανοί στρατιώτες με εξειδίκευση παραβιάζουν κάμερες παρακολούθησης σε κατεχόμενα εδάφη για να παρακολουθήσουν τις κινήσεις των ρωσικών στρατευμάτων. Ή κατευθύνουν drones – καμικάζι για την αφαίρεση ρωσικών καμερών που κατασκοπεύουν τις κινήσεις των ουκρανικών στρατευμάτων.
Αντίστοιχα συστήματα διαθέτει βεβαίως και η αντίπαλη πλευρά. Εξ ου και μια άλλη μέθοδος της ουκρανικής άμυνας είναι η ανάπτυξη αισθητήρων για την ανίχνευση ρωσικών drones. Από τη στιγμή του εντοπισμού ξεκινάει μια προσπάθεια ανάληψης του ελέγχου, με τους Ουκρανούς χειριστές να στέλνουν εντολές για την προσγείωση των ρωσικών μηχανημάτων. Από την πλευρά τους, ρωσικές κυβερνο-ομάδες βρίσκονται επίσης κοντά στην πρώτη γραμμή για ταχύτερη επικοινωνία με τον στρατό και άμεση πρόσβαση σε κατειλημμένες συσκευές, ώστε να χρησιμοποιηθούν για άντληση τακτικών πληροφοριών προτού οι Ουκρανοί διαπιστώσουν ότι βρίσκονται στα χέρια της ρωσικής πλευράς.
Οπλο το ChatGPT
Η Ρωσία είχε δώσει τα πρώτα δείγματα γραφής, σε όρους υβριδικού πολέμου, ήδη πριν από την εισβολή στην Ουκρανία. Χαρακτηριστική ήταν η ψηφιακή επίθεση που εξαπέλυσε εις βάρος ουκρανικών κρατικών ιστοσελίδων σχεδόν ένα μήνα πριν από την έναρξη της στρατιωτικής επιχείρησης. Με τη σειρά της, η ουκρανική κυβέρνηση –υπό την καθοδήγηση δυτικών εταιρειών τεχνολογίας, όπως η Microsoft– μετέφερε σε δίκτυα cloud δεδομένα που είναι ζωτικά για τη λειτουργία των υποδομών της. Η άμυνα των ψηφιακών συστημάτων της Ουκρανίας αποτελεί μια συνεχή διαδικασία που εκτυλίσσεται μέχρι και σήμερα παράλληλα με τη στρατιωτική άμυνα της χώρας.
Περισσότερα από τα 2/3 των ρωσικών αρμάτων μάχης που κατέστρεψε ο ουκρανικός στρατός τους τελευταίους μήνες χτυπήθηκαν από drones.
Ουκρανικές πηγές δεν έχουν κρύψει ότι τομείς της ουκρανικής άμυνας συχνά χρησιμοποιούν το ChatGPT ως σημείο εκκίνησης για τις ιδέες τους, στοχεύοντας σε τεχνικές οι οποίες –για παράδειγμα– καθιστούν τα ουκρανικά drones λιγότερο ευάλωτα στις ρωσικές παρεμβολές. Ετερη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης αφορά την επεξεργασία εικόνας και κειμένου. Μοντέλα ΑΙ εντοπίζουν στοιχεία – ενδείξεις, τα οποία συρράπτουν για να καταλήξουν σε πιθανές θέσεις οπλικών συστημάτων ή σχηματισμών στρατευμάτων. Αφού συμπληρώνεται το παζλ, η πληροφορία μεταβιβάζεται άμεσα στον ουκρανικό στρατό, ο οποίος μέσω αυτής της οδού έχει καταφέρει μετρήσιμα πλήγματα εις βάρος των ρωσικών δυνάμεων.
Εξυπνη αποτροπή
«Ο πόλεμος στην Ουκρανία έδειξε ότι μια νέα –ψηφιακή– αποτροπή είναι στην πραγματικότητα πιο προσιτή σε χώρες πέρα από αυτές που παραδοσιακά θεωρούνται οι κύριοι στρατιωτικοί παίκτες», εξηγεί σε συνομιλία με την «Κ» ο Λούις Μόσλεϊ, εκτελεστικός αντιπρόεδρος της Palantir για το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ευρώπη.
Η αμερικανική εταιρεία, με έδρα το Ντένβερ του Κολοράντο, υποστηρίζει την ουκρανική άμυνα από το καλοκαίρι του 2022. Ειδικεύεται σε πλατφόρμες λογισμικού για ανάλυση μεγάλων δεδομένων και τα στελέχη της ήταν από τα πρώτα που επισκέφθηκαν την Ουκρανία μετά την εισβολή της Ρωσίας. Η δραστηριότητα της Palantir στην Ουκρανία δεν περιορίζεται στο στρατιωτικό σκέλος. Με τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης επεκτείνεται σε τομείς όπως η έρευνα για εγκλήματα πολέμου, η προστασία των σχολείων και η αποναρκοθέτηση. «Ωστόσο, ο πυρήνας της δουλειάς μας παραμένει στο στρατιωτικό μέτωπο, καθώς η νίκη είναι προϋπόθεση για τη δικαιοσύνη, την ανοικοδόμηση και οτιδήποτε άλλο», καταλήγει ο αντιπρόεδρος της Palantir.
Γίνεται πλέον σαφές ότι ο πόλεμος της Ουκρανίας διαμορφώνει μια νέα αντίληψη για την έννοια της μάχης τις δεκαετίες που θα ακολουθήσουν. Δημόσιες και ιδιωτικές εταιρείες, ακόμη και απλοί πολίτες με τεχνολογικές δεξιότητες, συμμετέχουν όλο και πιο ενεργά στον σχεδιασμό μιας στρατιωτικής επιχείρησης. Όμως η διείσδυση της τεχνολογίας, τουλάχιστον στην πρώιμη φάση της, δεν αναιρεί τον ρόλο που διαδραματίζει η ποσότητα και ποιότητα των συμβατικών όπλων. Οι τεχνολογίες αιχμής συνδυάζονται με την κατανάλωση πυρομαχικών επιφέροντας θανατηφόρα πλήγματα, μη ξεχνάμε, σε βάρος ανθρώπινων ζωών. Το πεδίο της μάχης γίνεται όλο και πιο ανιχνεύσιμο από τον αντίπαλο, προσφέροντας τη δυνατότητα για χτυπήματα υψηλότερης ακρίβειας.
Αισθητήρες, αλγόριθμοι, δορυφόροι και στόλοι από drones επιστρατεύονται σε ένα ακόμη πιο αναβαθμισμένο παιχνίδι της γάτας με το ποντίκι. Επί της ουσίας, η τεχνητή νοημοσύνη ενισχύει τις δυνατότητες της μάχης στα χαρακώματα του παραδοσιακού πολέμου. Υπ’ αυτήν την έννοια, διαμορφώνει πάντως μια νέα πραγματικότητα στο πεδίο της σύγχρονης άμυνας