Eντονη απαισιοδοξία για τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή εκφράζει ο Μεχράν Καμράβα, καθηγητής Διακυβέρνησης στο παράρτημα του Κατάρ του Πανεπιστημίου Georgetown, σε τηλεφωνική συνέντευξη που παραχώρησε στην «Κ».
Ο Καμράβα, ειδικός στην ιστορία και στην πολιτική του Περσικού Κόλπου και του Ιράν, εκτιμά ότι η απειλή της Τεχεράνης να πλήξει αμερικανικά στρατεύματα σε αραβικές χώρες του Περσικού έπαιξε κρίσιμο ρόλο στην αποτροπή της περαιτέρω κλιμάκωσης μετά το ισραηλινό χτύπημα στο ιρανικό προξενείο στη Δαμασκό και την πυραυλική επίθεση του Ιράν κατά του Ισραήλ.
Ο ιρανικής καταγωγής καθηγητής θεωρεί την κυβέρνηση Μπάιντεν «συνένοχη» στη γενοκτονία –όπως τη χαρακτηρίζει– των Παλαιστινίων. Προσθέτει, δε, ότι δεν βλέπει καμία ελπίδα για κάποια θετική εξέλιξη στην περιοχή αν δεν υποχρεωθεί ο Μπέντζαμιν Νετανιάχου να τερματίσει τις επιχειρήσεις στη Γάζα – ή να αποχωρήσει από την εξουσία.
– Πιστεύετε ότι η ευθεία σύγκρουση μεταξύ Ιράν και Ισραήλ έχει –τουλάχιστον προσωρινά– τερματιστεί; Θα επιστρέψουν οι δύο χώρες στον σκιώδη πόλεμο τον οποίο διεξάγουν εδώ και κάποιες δεκαετίες;
– Απολύτως. Το Ιράν και το Ισραήλ είχαν μια συνεννόηση μεταξύ τους έως το ξέσπασμα του πολέμου στη Γάζα. Η συνεννόηση έγκειτο στο ότι δεν θα έπλητταν ευθέως η μία χώρα την άλλη και ότι το Ισραήλ θα χτυπούσε μεν ιρανικούς στόχους στη Συρία, αλλά δεν θα δολοφονούσε σκοπίμως Ιρανούς αξιωματούχους. Οταν ξεκίνησε ο πόλεμος στη Γάζα, το Ισραήλ έδρασε βάσει της υπόθεσης ότι βρίσκεται σε πόλεμο με το Ιράν, καθώς, στα μάτια του Ισραήλ, η Χαμάς υποστηρίζεται από το Ιράν.
– Αρα η επίθεση της 1ης Απριλίου στο ιρανικό προξενείο στη Δαμασκό αποτελούσε παραβίαση αυτής της συνεννόησης…
– Σωστά. Ηταν το προϊόν μιας σειράς εξελίξεων. Ο [Ισραηλινός πρωθυπουργός] Νετανιάχου βρισκόταν στα πρόθυρα της πολιτικής απελπισίας, καθώς απειλείτο ευθέως η παραμονή του στην εξουσία. Εδρασε λοιπόν με την προσδοκία ότι η έναρξη των εχθροπραξιών με το Ιράν θα οδηγούσε σε εμπλοκή και των Ηνωμένων Πολιτειών, δεδομένης της «ακλόνητης» [σ.σ. λέξη που χρησιμοποίησε ο Τζο Μπάιντεν] υποστήριξής τους προς το Ισραήλ. Η επίθεση της 1ης Απριλίου, συνεπώς, έγινε εσκεμμένα, με σκοπό να προκαλέσει την αντίδραση του Ιράν.
Και το Ιράν όντως αντέδρασε, αλλά με τους δικούς του όρους. Εκανε μάλιστα κάτι πριν αντιδράσει: προειδοποίησε τα κράτη της περιοχής του Περσικού Κόλπου ότι αν οι αμερικανικές βάσεις στα εδάφη τους χρησιμοποιούνταν για μια επίθεση κατά του Ιράν, τότε εκείνο θα έπληττε τις βάσεις αυτές. Την ίδια προειδοποίηση έλαβε και το Κατάρ, παρά τις μακροχρόνιες σχέσεις του με την Τεχεράνη. Οι Ιρανοί είπαν στους Καταριανούς ότι αν η βάση Al-Udeid χρησιμοποιείτο από τους Αμερικανούς [για να χτυπήσουν το Ιράν], θα χτυπούσαν τη βάση. Οι Αμερικανοί έχουν 45.000 στρατιώτες διεσπαρμένους ανά τη Μέση Ανατολή, που θα μπορούσαν εύκολα να γίνουν στόχοι. Το αποτέλεσμα ήταν οι Αμερικανοί να τονίσουν χωρίς περιστροφές στους Ισραηλινούς ότι δεν θα συμμετείχαν σε οποιαδήποτε ισραηλινή επιχείρηση κατά του Ιράν. Το κατέστησαν αυτό σαφές σε όλους. Αρα δεν συνέβη αυτό που υπολόγιζε ο Νετανιάχου – και παράλληλα συνεχίστηκαν οι διαδηλώσεις εναντίον του, άρα ούτε η πολιτική του θέση βελτιώθηκε.
Η επίθεση κατά του Ισραήλ, στη συνέχεια, ήταν στρατηγικά σχεδιασμένη να στείλει ένα μήνυμα, ότι το Ιράν μπορεί να πλήξει ισραηλινούς στόχους με τους πυραύλους του και ότι δεν φοβάται να το κάνει. Αυτό το στρατηγικό μήνυμα μεταφέρθηκε επιτυχώς.
– Εντέλει, πώς κρίνετε τον ρόλο των ΗΠΑ στην αποτροπή ενός ευρύτερου πολέμου κατά τις τελευταίες δύο εβδομάδες; Κάνει πλέον αρκετά η κυβέρνηση Μπάιντεν, έστω με καθυστέρηση, ώστε να πιέσει το Τελ Αβίβ να αμβλύνει τη σφοδρότητα της διαχείρισης της Γάζας;
– Οσον αφορά την πρώτη ερώτηση, ισχύει απολύτως ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες έπαιξαν ζωτικό ρόλο στο να αποτραπεί η κλιμάκωση της έντασης και το ξέσπασμα ενός πολέμου ευρείας κλίμακας. Η κυβέρνηση Μπάιντεν καταβάλλει σχεδόν απεγνωσμένες προσπάθειες να συγκρατήσει το Ισραήλ. Αυτή τη φορά τα κατάφερε – αν και έχει μάθει πλέον, με επώδυνο τρόπο, ότι δεν μπορεί να ελέγξει τον Νετανιάχου. Αλλά τα αμερικανικά αμυντικά συστήματα έπαιξαν κρίσιμο ρόλο στην άμυνα του Ισραήλ κατά των ιρανικών πυραύλων – και αυτό είναι πολύ σημαντικό να το θυμόμαστε.
Oσον αφορά τη δεύτερη ερώτηση: εδώ ο Μπάιντεν δεν έχει υπάρξει εξίσου αποτελεσματικός. Η κυβέρνησή του είναι συνένοχη στη γενοκτονία των Παλαιστινίων από το Ισραήλ. Από τη μία, οι ΗΠΑ επιβάλλουν κυρώσεις σε μονάδα των IDF [των ισραηλινών ενόπλων δυνάμεων] για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων· από την άλλη, εγκρίνουν νέα στρατιωτική βοήθεια αξίας δισεκατομμυρίων προς το Ισραήλ. Αρα μιλάμε για μια πολιτική μπερδεμένη, αντιφατική, μη αποφασιστική.
Αυτό συμβαίνει για δύο λόγους. Πρώτον, συνδέεται με την παραδοσιακή γεωπολιτική οπτική του Μπάιντεν και τη θέση του Ισραήλ σε αυτή, βάσει της οποίας το Ισραήλ πρέπει να υποστηρίζεται ό,τι και να κάνει. Αυτό δεν ίσχυε πάντα. Επί κυβέρνησης του πατρός Τζορτζ Μπους [σ.σ. 1989-93], οι ΗΠΑ είχαν τηρήσει μια αρκετά αυστηρή γραμμή απέναντι στο Ισραήλ, υποχρεώνοντάς το να προσέλθει σε διαπραγματεύσεις με τους Παλαιστινίους στη Μαδρίτη.
Ο δεύτερος λόγος είναι ότι διανύουμε μια προεκλογική χρονιά στις Ηνωμένες Πολιτείες. Και αυτό σημαίνει ότι η εξωτερική πολιτική γενικότερα και η πολιτική απέναντι στο Ισραήλ ειδικότερα διαμορφώνονται με το βλέμμα στην επανεκλογή του Μπάιντεν. Κι αυτό είναι επίσης σημαντικό να το θυμόμαστε.
–Θεωρείτε ότι οι στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ισραήλ στη Γάζα μπορούν να χαρακτηριστούν ως γενοκτονία;
– Κοιτάξτε, δεν το λέω εγώ – το λέει το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης [σ.σ. το Δικαστήριο τον Ιανουάριο διέταξε το Ισραήλ να δράσει για την αποτροπή της γενοκτονίας, αλλά η τελική ετυμηγορία για το αν διαπράττεται ή όχι δεν έχει εκδοθεί ακόμη]. Και αυτό συμβαίνει με την άνευ όρων στήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών, με περισσότερους από 34.000 Παλαιστινίους να έχουν σκοτωθεί.
Ο αντίκτυπος της σύγκρουσης μέσα στο Ιράν
–Επιστρέφοντας στη σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν: πώς έχει εκληφθεί στο εσωτερικό του Ιράν; Εχει ενισχυθεί το καθεστώς από την αντιπαράθεση ή έχει αποδυναμωθεί;
– Υπάρχει ανησυχία. Το κράτος είναι αρκετά ισχυρό. Το κρίσιμο ερώτημα όμως αφορά τη νομιμότητα και τη δημοφιλία της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Είναι τέτοιος ο βαθμός της απονομιμοποίησής της που ελάχιστες από τις ενέργειές της μοιάζουν λογικές, δικαιολογημένες ή ουσιώδεις στο εσωτερικό ακροατήριο. Ο πληθυσμός διακατέχεται μεν από εθνικιστικά αισθήματα και υποστηρίζει την άμυνα κατά του εχθρού, αλλά υπήρχαν και αναφορές σε ιστολόγια και στο Twitter για το ενδεχόμενο το Ισραήλ να προσπαθήσει να κάνει στο Ιράν ό,τι έκανε στη Γάζα. Και διεξάγεται παγίως ένας έντονος δημόσιος διάλογος για το πόσο σώφρον είναι το Ιράν να ασκεί μια τόσο ασυμβίβαστη και παρεμβατική εξωτερική πολιτική.
–Παράλληλα με την επίθεση στο Ισραήλ, εν τω μεταξύ, έχει εξαπολυθεί μια εκστρατεία καταστολής στο εσωτερικό, ενεργοποιήθηκε εκ νέου η Αστυνομία Ηθικής, που υποτίθεται πως είχε καταργηθεί μετά τις διαδηλώσεις του 2022…
– Τα δύο αυτά δεν συνδέονται αναγκαστικά. Oντως ξεκίνησε μια εκστρατεία καταστολής κατά τη μη χρήση του χιτζάμπ, η οποία θα μπορούσε να είναι μια απόπειρα περισπασμού [από τα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής]. Αλλά το ιρανικό κράτος δεν δρα πάντα ενιαία ή εντελώς ορθολογικά. Κάποιοι κληρικοί με επιρροή είχαν ασκήσει κριτική για το γεγονός ότι οι Αρχές επέτρεπαν την ευρεία αθέτηση του ισλαμικού ενδυματολογικού κώδικα. Δεν είναι σαφές γιατί συνέβη τώρα αυτό.
– Τι συμβαίνει με τις διαπραγματεύσεις μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς για τους ομήρους; Υπάρχει προοπτική για κάποια συμφωνία;
– Πρέπει να λάβουμε υπόψη το ευρύτερο πλαίσιο εντός του οποίου λαμβάνουν χώρα αυτές οι διαπραγματεύσεις. Με 34.000 νεκρούς Παλαιστινίους, αριθμός που καθημερινά μεγαλώνει, τι μοχλό πίεσης έχει κανείς απέναντι στη Χαμάς; Η Χαμάς δεν έχει κίνητρο να απελευθερώσει τους ομήρους και το Κατάρ δεν διαθέτει πραγματικό μοχλό πίεσης για να το επιτύχει αυτό.
Εν τω μεταξύ, το Κατάρ δέχεται τρομακτική πίεση διεθνώς, ειδικά από τις Ηνωμένες Πολιτείες, για την αποτυχία θετικής έκβασης στις διαπραγματεύσεις, και έχει υποστεί τεράστιο πλήγμα στη φήμη του. Αρα και το Κατάρ πλέον δεν έχει ιδιαίτερο κίνητρο να συνεχίσει να λειτουργεί ως διαμεσολαβητής. Πριν από μερικές ημέρες, ο υπουργός Εξωτερικών του Κατάρ δήλωσε ότι η χώρα του επαναξιολογεί τον ρόλο της ως διαμεσολαβητή. Η δήλωση αυτή έγινε μετά την παρέμβαση ενός υψηλόβαθμου Αμερικανού βουλευτή, που άσκησε οξεία κριτική στο Κατάρ, κατηγορώντας το ότι παρέχει καταφύγιο σε τρομοκράτες κ.ο.κ. Το ευρύτερο πλαίσιο, συνεπώς, δεν συμβάλλει σε χειροπιαστή πρόοδο επί της ουσίας στο μέτωπο αυτό.
–Βλέπετε, έστω αχνά, πώς θα τερματιστεί αυτός ο πόλεμος; Ποια είναι η στρατηγική εξόδου του Ισραήλ; Εχετε έστω και ισχνή ελπίδα ότι μπορεί να λήξει με μια συμφωνία που θα φέρει μακροχρόνια ειρήνη και σταθερότητα στην περιοχή;
– Μακάρι να είχα μια ξεκάθαρη απάντηση σε αυτό. Οι πόλεμοι, από τη φύση τους, είναι σχετικά εύκολο να ξεκινήσουν και πολύ δύσκολο να τελειώσουν. Αυτός ο πόλεμος, δε, είναι ιδιαίτερα δύσκολο να τεθεί υπό έλεγχο. [Ο τερματισμός του] απαιτεί την ενεργό εμπλοκή τρίτων μερών. Η Ε.Ε. είναι εμφανώς απούσα, οι Αμερικανοί έχουν τα δικά τους προβλήματα –έναν αδύναμο πρόεδρο που δίνει μια πολύ δύσκολη μάχη για την επανεκλογή του– και οι Γερμανοί αντιμετωπίζουν προσφυγή εναντίον τους στη Χάγη για τη συνενοχή τους στη γενοκτονία των Παλαιστινίων. Αρα δεν βλέπω κάποιο τέλος στον ορίζοντα. Από τη φύση μου είμαι αισιόδοξος, αλλά εδώ δεν βλέπω καμία θετική πλευρά στην παρούσα συγκυρία, εκτός αν ο Νετανιάχου αναγκαστεί να σταματήσει τον πόλεμο – ή αναγκαστεί επιτέλους να αποχωρήσει από τη σκηνή.
