Το 1996, όταν γίνονταν οι μεγάλες έρευνες για τον χρυσό των ναζί, που ήταν καταχωνιασμένος στις ελβετικές τράπεζες, ο Frank A. Mayer -επιφανής αρθρογράφος και γενικός διευθυντής του ομίλου που εκδίδει τη μεγαλύτερη ελβετική εφημερίδα- δεν μάσησε τα λόγια του: «Η Ελβετία απαγόρευσε την είσοδο στους Εβραίους που έφευγαν μπροστά στην επέλαση των ναζί και τους έστελνε έτσι στον θάνατο. Αλλά τον χρυσό που οι ναζί αποσπούσαν από τις οδοντοστοιχίες των νεκρών Εβραίων, η Ελβετία ευχαρίστως τον δεχόταν και τον “ξέπλενε”».
Σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά. Δεν υπάρχουν διωκόμενοι Εβραίοι τους οποίους οι ελβετικές αρχές απελαύνουν ή εμποδίζουν να εισέλθουν στα σύνορά τους, στέλνοντας -σύμφωνα με υπολογισμούς- 100.000 από αυτούς σε βέβαιο θάνατο (Jean Ziegler, «Η Ελβετία, ο χρυσός και οι ναζί» εκδ. Παπαζήση). Οι μετανάστες για τους οποίους έγινε η φασαρία του δημοψηφίσματος είναι κυρίως Ευρωπαίοι εργαζόμενοι από σχετικά πλούσιες χώρες. Οι περισσότεροι (291.000) είναι Ιταλοί. Ακολουθούν οι Γερμανοί (284.000) και μετά έρχονται οι Πορτογάλοι (223.000) και Σέρβοι, Γάλλοι, Ισπανοί, Βρετανοί κ.ά. Οι μη Ελβετοί που ζουν νομίμως και μονίμως στη χώρα είναι 1,7 εκατ. δηλαδή 22% του πληθυσμού, αλλά μόνο 140.000 Τούρκοι και Κοσοβάροι (1,75% του πληθυσμού) κατάγονται από χώρες όπου κυριαρχεί το Ισλάμ.
Με τρεις γλώσσες
Δεν είναι η εισαγόμενη από την παγκοσμιοποίηση πολυπολιτισμικότητα που έκανε τους Ελβετούς να νιώθουν ότι απειλούνται και να ψηφίσουν με ποσοστό 50,3% περιορισμούς στη μετανάστευση. Κι αυτό διότι επί αιώνες η χώρα ήταν πολυπολιτισμική. Σε μια έκταση 42.000 τ. χλμ. συνυπάρχουν τέσσερις κουλτούρες. Τρεις είναι οι επίσημες γλώσσες του κράτους: 67% των κατοίκων μιλούν γερμανικά, 20% γαλλικά, 6,5% ιταλικά, ενώ σε κάποια καντόνια μιλούν ρομάνς. Το αστείο είναι ότι παρά το γεγονός ότι οι Ιταλοί είναι η μεγαλύτερη ομάδα μεταναστών, οι ιταλόφωνοι του Νότου έδωσαν τα υψηλότερα ποσοστά υπέρ της πρότασης του ακροδεξιού κόμματος για περιορισμούς στη μετανάστευση.
Από την άλλη, η ανεργία είναι μόλις 3,2%. Συνεπώς οι κάτοικοί της δεν απειλούνται από κάποιον «Ιταλό ή Γερμανό υδραυλικό». Δεν ήταν επίσης οι βδελυροί καπιταλιστές πίσω από την απόφαση για περιορισμό της ελεύθερης διακίνησης των εργαζομένων. Αντιθέτως, και οι ενώσεις εργοδοτών και οι ενώσεις τραπεζών προπαγάνδισαν ανοιχτά το «όχι» επειδή ξέρουν ότι η ανάπτυξη της οικονομίας και των επιχειρήσεών τους περνά από τους μετανάστες εργαζομένους. Τα καντόνια με τα μεγάλα αστικά κέντρα (Ζυρίχη, Γενεύη, Βασιλεία), όπου υπάρχουν τράπεζες και επιχειρήσεις και συνεπώς συγκεντρώνουν τον μεγαλύτερο αριθμό μεταναστών, ψήφισαν κατά των περιορισμών. Οι μη αστικές περιοχές έδωσαν τη διαφορά των 20.000 ψήφων υπέρ των φραγμών στα σύνορα. Κάποια χωριά έδωσαν ποσοστό άνω του 90%…
Από τα παραπάνω συνάγεται ότι λογικά η πλειονότητα των Ελβετών έπρεπε να ταχθεί κατά των περιορισμών. Η χώρα ζει από τους περίπλοκους δεσμούς που έχει με τον υπόλοιπο κόσμο· ακόμη κι αν εξαιρέσουμε το «μαύρο χρήμα» που ιστορικά κρύβεται ή «ξεπλένεται» εκεί. Οι δεσμοί αυτοί είναι πολύ πιο ισχυροί με την Ευρωπαϊκή Ενωση, η οποία απορροφά το 60% των εξαγωγών της Ελβετίας και βασίζεται σε επτά διμερείς συμφωνίες, μία εκ των οποίων ήταν η ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων. Εξ ου και οι οργισμένες αντιδράσεις των Ευρωπαίων αξιωματούχων. Η αντιπρόεδρος της Κομισιόν Βίβιαν Ρέντινγκ ήταν σαφής μιλώντας στους Financial Times: «Η ενιαία αγορά δεν είναι ελβετικό τυρί – δεν μπορείς να έχεις κοινή αγορά με τρύπες».
Αφού λοιπόν η Ελβετία α) δεν έχει ανεργία και συνεπώς «οι ξένοι δεν παίρνουν τις δουλειές», β) η ρήξη με την Ε.Ε. θα της κοστίσει πολλά, γ) είναι ήδη πολυπολιτισμική και οι μετανάστες στη γερμανόφωνη και ιταλόφωνη αυτή χώρα είναι κυρίως Γερμανοί και Ιταλοί, γιατί οι Ελβετοί ψήφισαν έστω με αυτή τη μικρή διαφορά υπέρ των περιορισμών στη μετανάστευση;
Στην τηλεόραση η απειλή
Σίγουρα ισχύει αυτό που έγραψε ο Ελβετός συγγραφέας Denis de Rougemont: «Η Ελβετία δεν είναι κράτος, είναι μια αμυντική κοινότητα». Πάνω σ’ αυτήν την παράδοση πάτησε το ακροδεξιό «Κόμμα των Ελβετών» με επιχειρήματα του στυλ ότι οι μετανάστες ανεβάζουν το… κόστος των κατοικιών, δημιουργούν συνωστισμό στα Μέσα Μεταφοράς, ανταγωνίζονται για τις παροχές του κράτους πρόνοιας. Καλός αγωγός του μηνύματός τους υπήρξαν άθελά τους τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ, που από τη φύση τους είναι ρηχά και ενισχύουν τον λαϊκισμό. Δεν έκαναν αντιμεταναστευτικά κηρύγματα, αλλά προέβαλαν τα προβλήματα που έχουν άλλες χώρες με τη μαζική εισροή οικονομικών μεταναστών. Ετσι λειτούργησε αυτό που θα λέγαμε «σύνδρομο της τηλεοπτικά παραγόμενης απειλής».
Στα μέσα της δεκαετίας του ’90, όταν η Ελλάδα είχε τα πρώτα κύματα Αλβανών μεταναστών, οι Αρχές ενός χωριού της Μακεδονίας απαγόρευσαν την κυκλοφορία των μεταναστών μετά τη δύση του ηλίου. Σε ερώτηση δημοσιογράφου αν έχουν κλοπές ή άλλα αδικήματα, κάποιος απάντησε «όχι, οι δικοί μας Αλβανοί είναι μια χαρά παιδιά. Αλλά δεν βλέπετε στην τηλεόραση τι γίνεται;».
Ισως γι’ αυτό στα αστικά κέντρα ψήφισαν -σε αντίθεση με τις αγροτικές περιοχές- κατά των περιορισμών. Στις πόλεις έχουν μετανάστες και ξέρουν τα οφέλη στην οικονομία. Στα χωριά βλέπουν τις απειλές της μετανάστευσης. Στην τηλεόραση…
Ακροδεξιά απειλή στην ευρωένωση
Δεν είναι μόνο η δική μας «Χρυσή Αυγή» που δεν έχει ούτε οικονομικό ούτε πολιτικό πρόγραμμα. Στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια ξεπήδησαν πολλά ακροδεξιά λαϊκίστικα κόμματα τα οποία –όπως θα έλεγε και ο Αλγερινός συγγραφέας Ααμίν Μαλούφ– για κάθε πρόβλημα δεν προτείνουν μια λύση, αλλά κάποιον ένοχο. Φυσικά στη λίστα πρώτοι είναι οι μετανάστες. Τώρα γίνεται της μόδας και η Ευρωπαϊκή Ενωση. Γι’ αυτό και πολλοί ακροδεξιοί στην Ευρώπη χαμογέλασαν με το αποτέλεσμα του ελβετικού δημοψηφίσματος και κάποιοι προτείνουν να επαναληφθεί στη χώρα τους. «Πηγή έμπνευσης» χαρακτήρισε το ελβετικό δημοψήφισμα ο Γερμανός λαϊκιστής πολιτικός, που τάσσεται κατά των προγραμμάτων διάσωσης των υπερχρεωμένων του Νότου, Μπερντ Λούκε, παρά το γεγονός ότι αυτό στρέφεται κατά των συμπατριωτών του.
Οι ξενοφοβικές και ευρωσκεπτικιστικές τάσεις δεν αναπτύσσονται μόνο σε χώρες που πλήττονται από τη λιτότητα. Ενας στους τρεις Γάλλους ασπάζεται το πρόγραμμα του ακροδεξιού μετώπου της Μαρίν Λεπέν, σύμφωνα με τη μελέτη του ινστιτούτου TNS Sofres. Ο Ολλανδός ευρωσκεπτικιστής Γκέερτ Γουίλντερς ζήτησε δημοψήφισμα για έξοδο της χώρας του από την Ε.Ε. με το επιχείρημα ότι «δεν θα πρέπει να πληρώνουμε δισεκατομμύρια στις Βρυξέλλες και τις αδύναμες ευρωπαϊκές χώρες του Νότου, ότι θα μπορούμε να εξοικονομούμε δισεκατομμύρια απελευθερώνοντας τους εαυτούς μας από τους κανόνες της Ε.Ε., ότι θα μπορούμε να τερματίσουμε τη μαζική μετανάστευση και να σταματήσουμε να πληρώνουμε επιδόματα κοινωνικής πρόνοιας…».
Το ελβετικό δημοψήφισμα δεν δημιούργησε αυτές τις τάσεις, αλλά θα είναι ένα μεγάλο όπλο όλων των λαϊκιστών στις επόμενες ευρωεκλογές.