Οταν έπεσε το Τείχος του Βερολίνου το 1989, ο Τομά Πικετί ήταν δεκαοκτώ ετών, με αποτέλεσμα να αποφύγει τη βασανιστική συζήτηση δεκαετιών της γαλλικής διανόησης σχετικά με τα προτερήματα και τα ελαττώματα του κομμουνισμού. Καθοριστικό, θυμάται, ήταν το ταξίδι του στη Ρουμανία με έναν κοντινό φίλο στις αρχές του 1990, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης. «Αυτό κατά κάποιο τρόπο με “εμβολίασε” ενάντια στην οκνηρή, αντικαπιταλιστική ρητορική, επειδή βλέποντας τα άδεια καταστήματα, και όλους αυτούς τους ανθρώπους να κάνουν ουρές για το τίποτα στους δρόμους, μου έγινε ξεκάθαρο ότι χρειαζόμαστε την ιδιωτική ιδιοκτησία και τους θεσμούς της αγοράς, όχι μόνο με στόχο την οικονομική αποδοτικότητα, αλλά για τη διατήρηση της προσωπικής ελευθερίας», σχολιάζει ο ίδιος.
Η απογοήτευσή του με τον κομμουνισμό, ωστόσο, δεν οδήγησε τον Πικετί στο να γυρίσει την πλάτη του στην κληρονομιά του Καρλ Μαρξ, ο οποίος προσπάθησε να εξηγήσει τους «σιδηρένιους νόμους» του καπιταλισμού. «Ανήκω σε μια γενιά που ποτέ δεν βίωσε τον πειρασμό του κομμουνιστικού κόμματος, ήμουν πολύ νέος γι’ αυτό», δηλώνει ο Πικετί. «Είναι ευκολότερο να ανοίγει κανείς το ζήτημα του καπιταλισμού και των ανισοτήτων με μια φρέσκια ματιά, δεν χρειάζεται να δηλώσω υποστηρικτής του καπιταλισμού ή του κομμουνισμού», προσθέτει.
Αντίκτυπος στους θεσμούς
Στο νέο του βιβλίο «Το κεφάλαιο στον 21ο αιώνα», ο Πικετί απομυθοποιεί την υπόθεση περί αγαθοεργίας του προχωρημένου καπιταλισμού και προβλέπει την αύξηση της ανισότητας του πλούτου στις βιομηχανικές χώρες με βαθύ και επιβλαβή αντίκτυπο στη δημοκρατική αξία της δικαιοσύνης. Ο νομπελίστας οικονομολόγος Πολ Κρούγκμαν έγραψε ότι «θα είναι το πιο σημαντικό βιβλίο οικονομικών της χρονιάς και ίσως της δεκαετίας». Ο συγγραφέας υπογραμμίζει τις προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι δημοκρατικές κυβερνήσεις, καθώς το χάσμα ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς μεγαλώνει.
Ο Πικετί αποφάσισε να γράψει ένα βιβλίο, που πιστεύει ότι αφορά τόσο την ιστορία όσο και τα οικονομικά, και είναι δομημένο με τέτοιο τρόπο, ώστε να «παίρνει τον αναγνώστη από το χέρι και να τον καθοδηγεί».
Τα ευρήματά του βασίζονται σε στατιστικά δεδομένα ενός αιώνα σχετικά με τη συσσώρευση του πλούτου και την οικονομική ανάπτυξη στις ανεπτυγμένες βιομηχανικές χώρες. Ο λόγος που οι μεταπολεμικές οικονομίες έμοιαζαν διαφορετικές –και η ανισότητα μειώθηκε– ήταν οι ιστορικές καταστροφές. Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, η ύφεση, ο Β΄ Παγκόσμιος κατέστρεψαν τη συσσώρευση ιδιωτικού κεφαλαίου, ιδιαίτερα στην Ευρώπη. Τα τριάντα χρόνια ταχύτατης οικονομικής ανάπτυξης που γνώρισε μεταπολεμικά η Γαλλία ήταν απλώς η ανάκαμψη. Η αύξηση του πληθυσμού και η ανάπτυξη συνέβαλαν στη μείωση των ανισοτήτων σε συνδυασμό με την υψηλότερη φορολόγηση των πλουσίων.
Το έργο του Πικετί είναι μια πρόκληση τόσο προς τον μαρξισμό όσο και προς τα οικονομικά του laissez-faire. Ο ίδιος δεν ανήκει σε κανένα πολιτικό κόμμα και θεωρεί τον εαυτό του πραγματιστή, που ακολουθεί τα δεδομένα. Η ανισότητα από μόνη της είναι αποδεκτή, υποστηρίζει, στον βαθμό που ενισχύει την ατομική πρωτοβουλία και τη δημιουργία πλούτου, που, με τη βοήθεια της προοδευτικής φορολόγησης και άλλων μέτρων, θα δημιουργήσουν συνθήκες που θα βελτιώνουν τις ζωές όλων. Υπογραμμίζει, ωστόσο, ότι η υπερβολική ανισότητα «απειλεί τους δημοκρατικούς θεσμούς».