Οσοι εμμένουν στη σημασία της μέτρησης των πολιτικών και κοινωνικών φαινομένων χρησιμοποιούν συνήθως ως κριτήρια αξιολόγησης μιας δημοκρατίας αφενός την πολιτική ικανοποίηση των μαζών, αφετέρου την αποτελεσματικότητα της λειτουργίας της. Καθώς η μεγιστοποίηση της ικανοποίησης συνεπάγεται τη διάχυση της πολιτικής ισχύος στο μεγαλύτερο δυνατό αριθμό πόλων εξουσίας, ώστε να καθίσταται εφικτός ο έλεγχος της μιας ομάδας από την άλλη και να αποφεύγεται η συγκέντρωση δυνάμεων σε μία από αυτές, η λειτουργικότητα του σχήματος τίθεται σε αμφιβολία. Οι δημοκρατίες της Βόρειας και Κεντρικής Ευρώπης, οι λεγόμενες «δημοκρατίες της συναίνεσης» παρατίθενται συχνά ως καλές πρακτικές αντιμετώπισης της ασυμβατότητας μεταξύ των δύο κριτηρίων. Θεσμικές διαρρυθμίσεις με βασικό χαρακτηριστικό την ευρεία κατανομή εξουσίας (ενισχυμένα κοινοβούλια, αναλογικά εκλογικά συστήματα, γεωγραφική αποκέντρωση κ.ά.) και καλός συντονισμός των διαφορετικών αποκλίσεων δρώντων υπό την υπηρετούσα το γενικό συμφέρον δημόσια διοίκηση φαίνεται να εγγυώνται στις χώρες αυτές τον υψηλό βαθμό πολιτικής ικανοποίησης και αποτελεσματικότητας.
Αντιθέτως, η Ευρωπαϊκή Ενωση δίνεται συνήθως ως το αντι-παράδειγμα ενός συστήματος στο οποίο δεν υπηρετείται κανένα από τα δύο κριτήρια. Το αίσθημα αποξένωσης των Ευρωπαίων πολιτών από τους εκλεγμένους αντιπροσώπους τους στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε συνδυασμό με τον υπολειπόμενο ρόλο του Κοινοβουλίου έναντι άλλων μη άμεσα εκλεγμένων θεσμών της Ευρωπαϊκής Ενωσης κρατά τα επίπεδα πολιτικής ικανοποίησης χαμηλά. Η εμπλοκή της τεχνοκρατίας στη λήψη και εφαρμογή αποφάσεων επιτείνει τα αισθήματα μη ικανοποιητικής αντιπροσώπευσης και προσθέτει αμφιβολίες για τη νομιμοποίηση λήψης και εφαρμογής των αποφάσεων αυτών. Στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ενωσης, στα παραπάνω, στο λεγόμενο «δημοκρατικό έλλειμμα», προστίθεται –αντί να λειτουργεί αντισταθμιστικά σύμφωνα με τη θεωρητική πρόβλεψη– η χαμηλή αποτελεσματικότητα του συστήματος. Η αδυναμία διαχείρισης της κρίσης της Ευρωζώνης δεν αφήνει περιθώρια θετικής αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας του σημερινού ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Μειωμένη αντιπροσώπευση, έλλειψη νομιμοποίησης και χαμηλή αποτελεσματικότητα συνθέτουν τα στοιχεία της κρίσης της ευρωπαϊκής δημοκρατίας.
Εκ των τριών αυτών στοιχείων, η χαμηλή αποτελεσματικότητα είναι το καταλυτικό για τη δημιουργία έντονων αντι-ευρωπαϊκών συναισθημάτων στην κοινή γνώμη, καθώς διαταράσσει την αναμενόμενη ισορροπία μεταξύ ικανοποίησης και αποτελεσματικότητας. Θα πρέπει πάντως να επισημανθεί ότι, δεδομένων των χρονικών απαιτήσεων για τη μέτρηση της αποτελεσματικότητας ενός πολιτικού συστήματος, η πρόσφατη ενίσχυση του αντι-ευρωπαϊσμού στην Ελλάδα δεν θα πρέπει να ερμηνεύεται στη βάση της πρόσληψης της έκτασης της περιγραφείσας κρίσης της ευρωπαϊκής δημοκρατίας, αλλά περισσότερο ως παράπλευρη συνέπεια της ενίσχυσης στη χώρα κομμάτων με ασαφή ή με εχθρική τοποθέτηση έναντι του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Με άλλα λόγια, η οφειλόμενη σε εθνικούς παράγοντες εκτόξευση της απήχησης κομμάτων με εγγενείς ευρωσκεπτικιστικές ή αντι-ευρωπαϊκές διαθέσεις, αλλά και η απροθυμία των φιλοευρωπαϊκών κομμάτων του κέντρου να προτείνουν με καθαρότητα τις προτάσεις τους για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας του ευρωπαϊκού πολιτικού συστήματος, συμπαρασύρουν τους ψηφοφόρους σε ένα πρωτόγνωρο για τα ελληνικά δεδομένα σπιράλ αντι-ευρωπαϊσμού.
Κρίση στις δυτικές δημοκρατίες, και στην Ε.Ε.
* Ο κ. Γιάννης Κωνσταντινίδης είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Η ανάλυση εστιάζεται στην κρίση των ευρωπαϊκών θεσμών.