Τις εβδομάδες που ακολούθησαν μετά τη συντριβή του αεροσκάφους της Germanwings ακούστηκαν πολλά για την πλήρη αποτυχία των επανδρωμένων αεροσκαφών και το μέλλον της πολιτικής αεροπορίας. Πράγματι, τα αεροπλάνα είναι ήδη αυτοματοποιημένα σε πολύ μεγάλο βαθμό και είναι μόνο θέμα χρόνου μέχρι να βρεθεί ο τρόπος ώστε οι χειριστές να καταστούν περιττοί.
Αραγε, αυτός δεν είναι ο καλύτερος τρόπος προκειμένου να προλάβουμε την επόμενη περίπτωση Αντρέας Λούμπιτζ (όπως ονομαζόταν ο συγκυβερνήτης της πτήσης 4U9525 που προκάλεσε την τραγική κατάληξή της).
Αραγε, δεν είναι η πιο επωφελής λύση η αντικατάσταση των χειριστών από έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή ή από σύστημα τηλεχειρισμού από το έδαφος; Αυτό, τουλάχιστον, υποστηρίζουν πολλοί καθηγητές πανεπιστημίων και ειδικοί της αεροναυπηγικής, οι οποίοι ονειρεύονται ότι ήδη βρισκόμαστε στον δρόμο που θα καταλήξει σε αεροσκάφη χωρίς χειριστές.
Το πρόβλημα, ωστόσο, με αυτή την προσέγγιση είναι ότι ξεκινά από μία λανθασμένη παραδοχή: την ιδέα, δηλαδή, ότι τα σημερινά τζετ είναι υπερ-αυτοματοποιημένες μηχανές και ότι οι πιλότοι χρειάζονται μόνο σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης. Η αλήθεια είναι ότι η ιδέα ενός πλήρως αυτοματοποιημένου αεροσκάφους που «πετάει μόνο του» είναι ο πιο επίμονος μύθος σε ολόκληρη την ιστορία της πολιτικής αεροπορίας. Σύμφωνα με κάποια πρόσφατα δημοσιεύματα, οι πιλότοι, σε μία τυχαία πτήση, δαπανούν το πολύ μέχρι επτά λεπτά για να πετάξουν μόνοι τους -χωρίς τη βοήθεια των αυτόματων συστημάτων- το αεροσκάφος. Αλλα δημοσιεύματα κάνουν λόγο για μόλις τρία λεπτά. Ομως, αυτές οι πληροφορίες είναι εντελώς παραπλανητικές.
Η τεχνολογία δεν είναι πανάκεια σε κάθε πρόβλημα
Σήμερα, οι πιλότοι δαπανούν ελάχιστο χρόνο «με τα χέρια» πάνω στο πηδάλιο του αεροσκάφους. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι δεν ελέγχουν το αεροπλάνο καθ’ όλη τη διάρκεια της πτήσης. Τα χέρια μας μπορεί να μην κατευθύνουν απευθείας το αεροπλάνο, όπως συνέβαινε πριν από μερικές δεκαετίες, αλλά οτιδήποτε γίνεται στο αεροσκάφος, το ελέγχει κάποιος από τους χειριστές. Οι διάφοροι αυτοματισμοί, άλλωστε, δεν κάνουν τίποτε άλλο από αυτό ακριβώς που τους λέμε. Στο Boeing 767 με το οποίο πετάω, υπάρχουν πολλαπλοί τρόποι για να καθορίσεις και να ελέγξεις οποιαδήποτε πορεία, ανοδική ή καθοδική, όπως εξάλλου και κάθε μεταβολή της. Ταυτόχρονα, το 99% των προσγειώσεων και το 100% των απογειώσεων γίνεται «με το χέρι».
Πολλοί θα ένιωθαν έκπληξη αν ήξεραν πόσο πολλά πράγματα γίνονται στον θάλαμο διακυβερνήσεως κατά τη διάρκεια μιας συνηθισμένης πτήσης, ενώ υπάρχει πλήθος διαδικασιών που απαιτούν τη διαρκή προσοχή των χειριστών.
Ο αυτοματισμός
Ισως να μπορέσει να γίνει πιο κατανοητή η πραγματική κατάσταση αν τη συγκρίνουμε με τη σύγχρονη ιατρική. O αυτοματισμός του πιλοτηρίου γίνεται με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο τα ιατρικά ρομπότ και τα άλλα εξελιγμένα ιατρικά εργαλεία βοηθούν τους χειρουργούς. Προφανώς αυτές οι συσκευές έχουν βελτιώσει τις δυνατότητες των χειρουργών. Ομως το αεροπλάνο δεν πετάει μόνο του, αυτόματα, περισσότερο απ’ ό,τι ένα χειρουργικό τραπέζι πραγματοποιεί μόνο του επέμβαση αλλαγής ισχίου.
Τέτοιου είδους ευσεβείς πόθοι απλά υποδεικνύουν τη μεγάλη μαγεία που μας ασκεί η τεχνολογία και τα διάφορα σύγχρονα γκάτζετ και ταυτόχρονα αντικατοπτρίζουν τη βαθύτατη πίστη μας ότι μπορούμε να βρούμε τη λύση, με τη βοήθεια της τεχνολογίας, σε οποιοδήποτε πρόβλημα.
Ο πολλαπλασιασμός των τηλεχειριζόμενων, μη επανδρωμένων αεροσκαφών μάς διευκολύνει να φανταστούμε έναν κόσμο με τηλεχειριζόμενα επιβατικά αεροσκάφη. Στην πραγματικότητα, η Boeing διαθέτει το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για ένα τηλεχειριζόμενο σύστημα αυτόματου πιλότου (Uninterruptible autopilot system).
Ομως όλα αυτά είναι, επί του παρόντος, σε πειραματικό στάδιο. Κάποιες ελάχιστες επιτυχημένες πτήσεις δεν κατάφεραν να επιβεβαιώσουν τη βιωσιμότητα ενός συστήματος που θα μπορεί να μεταφέρει τέσσερα εκατομμύρια επιβάτες σε ολόκληρο τον κόσμο κάθε ημέρα. Και δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη χρησιμοποιούνται για απολύτως διαφορετικές αποστολές από αυτή των επιβατικών αεροσκαφών, ενώ συχνά έχει λίγη σημασία, αν τελικά συντριβούν σε κάποια βουνοπλαγιά.
Περισσότερα από 415 τέτοια μη επανδρωμένα αεροσκάφη, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν από τις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις, συνετρίβησαν σε διάφορα ατυχήματα από το 2001, ρεκόρ το οποίο καίτοι ακριβό είναι αποδεκτό για τέτοιου είδους πτητικά μέσα. Ωστόσο είναι προφανές ότι κάτι τέτοιο θα ήταν απολύτως καταστροφικό για την πολιτική αεροπορία.
Κατά τη διάρκεια μιας πτήσης μπορεί να εμφανιστούν πολλαπλά προβλήματα ή να παρουσιαστούν διάφορες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Ακόμα και μία ήσσονος σημασίας δυσλειτουργία μπορεί να είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη στην επίλυσή της. Η ιδέα να διαχειριστείς μία έκτακτη ανάγκη από ένα δωμάτιο πολλές χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά είναι ένα από τα πιο τρομακτικά πράγματα που θα μπορούσα να φανταστώ.
Τεράστιο κόστος
Πέρα, όμως, από τα θέματα ασφαλείας και τις τεχνολογικές προκλήσεις, η έλευση των τηλεχειριζόμενων επιβατικών αεροσκαφών σημαίνει, περισσότερο ή λιγότερο, την ανάγκη επανασχεδιασμού όλης της υποδομής της πολιτικής αεροπορίας: από την κατασκευή ενός στόλου εξαιρετικά ακριβών, και επί του παρόντος, ανύπαρκτων αεροσκαφών, μέχρι τη δημιουργία ενός νέου συστήματος εναέριας κυκλοφορίας. Κάθε τέτοια μεταβολή θα κοστίσει πολλά δισεκατομμύρια δολάρια και θα χρειαστεί πολλές δεκαετίες μέχρι να ολοκληρωθεί.
Πολλοί θα σκεφτούν: να ένας υποκριτής, ένας λουδίτης πιλότος που δεν μπορεί, δεν αντέχει να αντικρίσει ένα μέλλον στο οποίο το επάγγελμά του θα έχει τύχη όμοια με αυτή των χειριστών τηλετύπων. Σίγουρα είμαι προκατειλημμένος. Είναι, όμως, εξίσου αληθές ότι σε αντίθεση με πολλούς άλλους, έχω πλήρη γνώση και κατανόηση της πολύπλοκης φύσης των προβλημάτων της πολιτικής αεροπορίας και κυρίως των επιπλοκών που ενδέχεται να γεννήσουν οι μελλοντολογικές μας απόπειρες.
Η αλήθεια είναι ότι ανησυχώ λιγότερο για το μέλλον απ’ ό,τι για το παρόν. Αν τα αεροσκάφη άνευ χειριστών γίνουν πραγματικότητα, ας είναι. Μέχρι τότε, ωστόσο, θα εξακολουθήσουμε να ζούμε σε έναν κόσμο όπου οι πάντες κάνουν αεροπορικά ταξίδια. Αυτό το κοινό πρέπει να μάθει πώς ακριβώς πετάει ένα αεροσκάφος και τι επακριβώς κάνουμε εμείς οι πιλότοι.
* Ο κ. Πάτρικ Σμιθ είναι πιλότος αεροπορικής εταιρείας και συγγραφέας του βιβλίου «Κόκπιτ Εμπιστευτικό: Ολα όσα πρέπει να γνωρίζετε για το αεροπορικό ταξίδι».