Ο αριθμός των προσφύγων που μετακινούνται αυτή την εποχή είναι ο μεγαλύτερος στην καταγεγραμμένη ανθρώπινη Ιστορία. Αυτά τα 60 εκατομμύρια άνθρωποι δεν προέρχονται μόνο από τη Συρία, αλλά και από το Αφγανιστάν, το Ιράκ, τη Γάζα, ακόμη και την Αϊτή, καθώς και από τουλάχιστον μία δεκάδα χώρες της Αφρικής νότια και βόρεια της Σαχάρας. Οι άνθρωποι αυτοί είναι «ανεπίσημοι πρέσβεις» αποτυχημένων κρατών, ατελείωτων πολέμων και δυσεπίλυτων διενέξεων.
Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο της παρούσας προσφυγικής κρίσης, όμως, είναι ότι μπορεί να γιγαντωθεί.
Τι θα γίνει, για παράδειγμα, εάν το «Ισλαμικό Κράτος» συνεχίσει να επεκτείνει την κυριαρχία του στο Ιράκ και στη Συρία ή εάν οι Ταλιμπάν υποχρεώσουν ακόμη περισσότερους Αφγανούς σε φυγή; Ποσοστό 25% των Αφγανών επιθυμεί, σύμφωνα με το ινστιτούτο Gallup, να εγκαταλείψει τη χώρα, ενώ περισσότεροι από 100.000 αναμένεται να προσπαθήσουν να φθάσουν φέτος στην Ευρώπη.
Την ίδια στιγμή, 10 εκατ. Σύροι βρίσκονται μακριά από τα σπίτια τους, μέσα ή έξω από τη χώρα. Τα 5 εκατ. Κοπτών στην Αίγυπτο ανησυχούν για το μέλλον τους στην ασταθή και εχθρική προς αυτούς πατρίδα τους. Εκτοπισμό βιώνουν και άλλες αρχαίες θρησκευτικές μειονότητες, όπως οι Γιαζιντί, οι Ασσύριοι, οι Νεστοριανοί και οι Χαλδαίοι του Ιράκ.
Παρότι οι Υεμενίτες δεν έχουν εγκαταλείψει τη χώρα τους, τουλάχιστον μαζικά, η ζωή τους καθίσταται κάθε ημέρα και πιο δυσχερής, εν μέσω εμφυλίου πολέμου, ελλείψεων τροφίμων και επίμονων βομβαρδισμών από αεροσκάφη της Σαουδικής Αραβίας. Η Υεμένη και η Ερυθραία απέχουν άλλωστε το ίδιο από την Ευρώπη, ενώ η Ερυθραία των 25 εκατομμυρίων κατοίκων αποτελεί σήμερα τη μεγαλύτερη «πηγή» Αφρικανών προσφύγων. Η έρευνα του Gallup, που βασίσθηκε σε 450.000 συνεντεύξεις με κατοίκους 151 κρατών, μεταξύ 2009 και 2011, διαπίστωσε ότι στη Νιγηρία -με πληθυσμό διπλάσιο εκείνου της Γερμανίας- ποσοστό 40% των ερωτηθέντων δήλωσε πρόθυμο να μεταναστεύσει τη Δύση.
Η καταπίεση, η φτώχεια και ο πόλεμος, από τα οποία προσπαθούν να διαφύγουν, αποτελούν συμπτώματα της κατάρρευσης των αυθαίρετων συνόρων, σχεδιασμένων από Οθωμανούς δυνάστες και Ευρωπαίους αποικιοκράτες. Η ταυτόχρονη αποσάθρωση παραδοσιακών σχέσεων εξουσίας επιτρέπει σε εξτρεμιστικές οργανώσεις, όπως η Μπόκο Χαράμ στη Νιγηρία και το «Ισλαμικό Κράτος» στη Συρία και το Ιράκ, να αναπληρώσουν το κενό.
Την ίδια στιγμή, η κλιματική αλλαγή συμβάλλει και αυτή στην εκρίζωση κοινοτήτων στη Μέση Ανατολή και την Αφρική. Στη Συρία, ο εμφύλιος πόλεμος ξέσπασε καθώς η χώρα βρισκόταν εν μέσω παρατεταμένης ξηρασίας, ενώ μεγάλα τμήματα της Αφρικής, νότια της Σαχάρας, είναι πλέον ακατάλληλα για ανθρώπινη διαβίωση. Η άνοδος της στάθμης των θαλασσών θα επέτρεπε σε έναν και μόνο ισχυρό τυφώνα στον Κόλπο της Βεγγάλης να εκτοπίσει εκατομμύρια κατοίκων του Μπανγκλαντές.
Η Ευρώπη υπήρξε στο πρόσφατο παρελθόν πηγή μεγάλων προσφυγικών ροών. Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας εκτόπισε 700.000 ανθρώπους, ενώ 1,1 εκατομμύριο άνθρωποι εγκατέλειψαν την Ανατολική Ευρώπη μετά την κατάρρευση του Σιδηρού Παραπετάσματος το 1989.
Η καινοτομία του σημερινού προσφυγικού φαινομένου, όμως, δεν εντοπίζεται τόσο στους αριθμούς, αλλά στο γεωγραφικό εύρος των υπό κατάρρευση κρατών και στην αποτυχία της Δύσης να παρέμβει αποτελεσματικά σε αυτά, όπως φάνηκε στο Ιράκ και το Αφγανιστάν.
Παρότι η προσφυγική κρίση ενίσχυσε ακροδεξιά εθνικιστικά κόμματα στην Ευρώπη, οι Αρχές και οι ειδικοί επιμένουν ότι το πρόβλημα παραμένει διαχειρίσιμο. «Αν μια μικρή χώρα, όπως ο Λίβανος, μπορεί να φιλοξενήσει 1 εκατ. Σύρους πρόσφυγες, η Ε.Ε. πρέπει να είναι ικανή να απορροφήσει δεκάδες εκατομμύρια», λέει ο Αλεξάντερ Μπετς, καθηγητής στην Οξφόρδη.