Στα τέλη του 1958 οι Βρετανοί έθεσαν σε εφαρμογή στην Κύπρο το Σχέδιο Μακμίλαν. Μέσω αυτού η Τουρκία έφτανε πολύ κοντά στον επιδιωκόμενο στόχο της διχοτομήσεως του νησιού. Γι’ αυτό απετέλεσε έκπληξη όταν ζήτησε τον Δεκέμβριο του ιδίου έτους διαπραγματεύσεις με την Ελλάδα για την επίλυση του Κυπριακού. Η τουρκική απόφαση οφειλόταν στην αλλαγή των ισορροπιών στη Μέση Ανατολή. Η συγχώνευση της Συρίας με την Αίγυπτο τον Φεβρουάριο του 1958 και ο εξοπλισμός του νέου κράτους από τους Σοβιετικούς, η ιρακινή επανάσταση τον Ιούλιο και η διάλυση του Συμφώνου της Βαγδάτης και, τέλος, η αντιπαλότητα με την Ελλάδα οδηγούσαν σε απομόνωση της Τουρκίας σε μία θάλασσα από εχθρικές χώρες. Η Αγκυρα αναζητούσε περιφερειακή στήριξη.
Υστερα από 57 χρόνια η Τουρκία αισθάνεται εκ νέου απομονωμένη στην περιοχή. Η ενεργός αντιπαλότητα με τη Ρωσία, μετά την κατάρριψη του ρωσικού πολεμικού, την έχει παραλύσει στο συριακό μέτωπο. Οι ομάδες που υποστήριζε, εξοντώνονται συστηματικά από τη Ρωσία. Αντιθέτως, η συνεχιζόμενη ενδυνάμωση των Κούρδων μεταφέρει την κρίση στο εσωτερικό της Τουρκίας. Στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου ανακαλύπτονται νέα ενεργειακά κοιτάσματα, ενώ οι τριμερείς συνεργασίες Ελλάδος και Κύπρου με Αίγυπτο και Ισραήλ επιβεβαιώνουν την τουρκική απομόνωση. Μεγάλο αγκάθι παραμένει η επιλογή Ερντογάν να συγκρουσθεί το 2010 με το ισχυρότερο περιφερειακό κράτος, το Ισραήλ. Ενώ τα νεοθωμανικά οράματα θάβονται στα ερείπια των κρατών που αφήνει πίσω της η Αραβική Ανοιξη, το δίδυμο Ερντογάν-Νταβούτογλου παλεύει ακόμη να ξεφύγει από τις αντισημιτικές ιδεοληψίες του.
Είναι, όμως, σαφές ότι η Αγκυρα επείγεται πλέον να κλείσει άλλα μέτωπα για να ασχοληθεί με το Κουρδικό που αναδεικνύεται στο μείζον πρόβλημα της χώρας. Στον σχεδιασμό αυτό υπεισέρχεται η Κύπρος. Η Τουρκία θεωρεί ότι η «επίλυση» του Κυπριακού με μία παραλλαγή του Σχεδίου Ανάν θα της προσφέρει σοβαρά πλεονεκτήματα:
• Πιστεύει ότι το νέο κράτος θα λειτουργεί ως οιονεί δορυφόρος της. Αυτό θα διασφαλισθεί μέσα από τη συμμετοχή των Τουρκοκυπρίων στα όργανα διοικήσεως και την κατ’ ακολουθίαν δυνατότητά τους να παρεμποδίζουν τη λήψη των αποφάσεων μέσω της καταψηφίσεως ή της μη συμμετοχής τους. Αλλωστε, το Σχέδιο Ανάν περιελάμβανε ρητές συνταγματικές υποχρεώσεις του νέου κράτους (π.χ. υποστήριξη της εντάξεως της Τουρκίας στην Ε.Ε.) που το καθιστούσαν μακρά χείρα της Αγκυρας στους κόλπους της Ε.Ε.
Το ενεργειακό
Η Τουρκία θέλει να περιληφθεί στον ενεργειακό σχεδιασμό της Ανατολικής Μεσογείου. Η στρατηγική αυτή έχει δύο σκέλη.
Αφ’ ενός περιλαμβάνει την άμεση εμπλοκή της στον έλεγχο των ενεργειακών αποθεμάτων που έχουν βρεθεί νοτίως της Κύπρου.
Αφ’ ετέρου στοχεύει στη μεταφορά του αερίου της ευρύτερης περιοχής μέσω του εδάφους της. Με αυτόν τον τρόπο η Τουρκία ευελπιστεί ότι θα βρεθεί λύση στην αντιπαλότητά της με το Ισραήλ. Σε αυτό το σημείο τα σχέδια της Τουρκίας ταυτίζονται με αυτά των ΗΠΑ που προσεγγίζουν το Κυπριακό ως τμήμα ενός ευρύτερου συστήματος ασφαλείας, που θα περιλαμβάνει Τουρκία, Ισραήλ, Αίγυπτο και Ελλάδα.
Η υποβολή ενός νέου σχεδίου, βεβαίως, δεν είναι κάτι απλό. Οι διαφορές που χωρίζουν τις δύο πλευρές είναι σε πολλά σημεία χαώδεις, ενώ η ισορροπία ισχύος μετά το 1974 παραμένει αρνητική εις βάρος του ελληνισμού. Το σημαντικό, όμως, είναι να αντιληφθούμε ότι ένα σχέδιο επιλύσεως του Κυπριακού δεν αποτελεί απλώς μία τοπική διευθέτηση ενός ελληνοτουρκικού προβλήματος. Θα σημάνει τον επανασχεδιασμό ασφαλείας της ευρύτερης περιοχής που θα συνοδεύει Ελλάδα και Κύπρο για πολλά χρόνια.
* Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.