Η ενεργειακή αγορά επιζητά αξιοπιστία, προβλεψιμότητα και δυνατόν μικρότερες επισφάλειες. Με την απεξάρτηση των ΗΠΑ από τους ενεργειακούς πόρους τρίτων κρατών, η Ευρώπη θα δεχτεί, ως προμηθευόμενη, ισχυρό ανταγωνισμό από Κίνα και Ινδία, με την αύξηση της ζήτησης της τελευταίας να εκτοξεύεται τα επόμενα 25 έτη κατά 300+%! Είναι, επίσης, χαρακτηριστικό ότι και στην πλουτοπαραγωγική Μέση Ανατολή οι ανάγκες θα πολλαπλασιαστούν λόγω δημογραφικής ώθησης.
Η Ευρώπη, προϊόντος του χρόνου, καθίσταται ολοένα και περισσότερο ευάλωτη. Στις επόμενες δύο δεκαετίες το ποσοστό εισαγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου θα ξεπεράσει το 80%, στοιχείο ανησυχητικό, που εντείνεται από το γεγονός ότι τα αποθέματα της Βόρειας Θάλασσας (προμηθευόμαστε το 1/3 σε φυσικό αέριο), και τα οποία τρόπον τινά θεωρούνται «εγχώρια», βαίνουν μειούμενα, με δυσοίωνες προοπτικές.
Σήμερα, κυρίαρχα ζητούμενα είναι η ασφάλεια εφοδιασμού, το κόστος και ο στρατηγικός έλεγχος επί των σημαντικότερων πηγών. H Ευρώπη, από την πλευρά της, πώς δύναται να διαφυλάξει την αδιάλειπτη ροή ενέργειας, διευρύνοντας προμηθευτές και ενεργειακές διόδους και με ποιους τρόπους θα καταφέρει να ανταγωνιστεί αποτελεσματικά μεγαλύτερους πληθυσμιακά εισαγωγείς, ενώ παράλληλα δεν θα απεμπολήσει συμφέροντα και επιρροή σε περιοχές ειδικού ενδιαφέροντος; Εν αντιθέσει με το πρόσφατο παρελθόν, η Ε.Ε. πρέπει έγκαιρα να σχεδιάσει τη συμμετοχή και την προώθηση projects πάνω σε ρεαλιστικές βάσεις με τεχνικοοικονομικά αλλά και γεωπολιτικά κριτήρια. Δεδομένων, μάλιστα, των συνεχών μεταβολών, που διαφοροποιούν τα επίπεδα ελέγχου επί ενεργειακά προσοδοφόρων περιοχών και της σχετικής ευχέρειας με την οποία συντελούνται οι αλλαγές σε συσχετισμούς και συμμαχίες, η ανάπτυξη διαφόρων εναλλακτικών σεναρίων με το βλέμμα προς το απώτερο μέλλον αποτελεί προϋπόθεση για να μην καταστούμε όμηροι κανενός.
Επί παραδείγματι, παρά τις παραγωγικές δυνατότητες του Ιράκ, μπορούμε να βασιστούμε σε αυτό, αθροίζοντας τις ποσότητές του, ενόσω μαίνονται συγκρούσεις στο εσωτερικό του; Το ίδιο ισχύει για τη Λιβύη, τη Νιγηρία, την Αίγυπτο και άλλα καθεστώτα εύθραυστα ή ασταθή. Επίσης, πόσο κατοχυρωμένοι αισθανόμαστε, όταν ο αστάθμητος παράγοντας Τουρκία εξελίσσεται σε καθοριστικής σημασίας κόμβο διαμετακόμισης αερίου στο πλαίσιο του Νότιου Ευρωπαϊκού Διαδρόμου, η σημασία του οποίου έγκειται στο ότι παρακάμπτει τη Ρωσία; Μήπως, δηλαδή, θέλοντας να περιορίσουμε μία εξάρτηση δημιουργήσουμε μία άλλη, ακόμη πιο δύσκολα διαχειρίσιμη; Παραμένοντας στον τομέα του φυσικού αερίου, μέχρι ποιο βαθμό μπορεί η επανάσταση του σχιστολιθικού στη Βόρεια Αμερική, η διαφαινόμενη επανάκαμψη του Ιράν, η εμπλοκή του Αζερμπαϊτζάν και ενδεχομένως της Ανατολικής Μεσογείου να συμβάλλουν στην ασφάλεια τροφοδοσίας; Θα αυξηθεί το μερίδιο του Κατάρ ή ανερχόμενων δυνάμεων, όπως η Μοζαμβίκη, στην ευρωπαϊκή αγορά και πώς θα ενσωματώσουμε το Τουρκμενιστάν στην εξίσωση; Θα καταφέρουμε έγκαιρα να δημιουργήσουμε επιπλέον hubs αερίου, ώστε η τιμή να διαπραγματεύεται σε ημερήσια βάση ανάλογα με την προσφορά και τη ζήτηση; Αραγε, πόσο θα διαρκέσει η ευνοϊκή συγκυρία της πτώσης του πετρελαίου σε χαμηλά δωδεκαετίας (επιδρά, πάντως, στην προσπάθεια της ΕΚΤ να «δημιουργήσει» πληθωρισμό), του συσχετισμού υπερπροσφοράς-περιορισμένης ζήτησης και των επακόλουθα χαμηλών τιμών υδρογονανθράκων; Ως προς τις Ανανεώσιμες Πηγές (ΑΠΕ), που συνάδουν και με τον στόχο της απεξάρτησης, είναι ο χρόνος που απαιτείται για την οικονομικότερη και αποδοτικότερη εξέλιξή τους ο μόνος αντίπαλος ή και τρίτα συμφέροντα;
Τέλος, αποτελούν οι θαλάσσιες οδοί κομμάτι της λύσης, εφόσον το LNG ακολουθεί την πτωτική τιμολογιακή πορεία του αερίου μέσω αγωγών; Δεδομένου ότι το τελευταίο περιπλέκεται και φορτίζεται πολιτικά, αποτελώντας συχνά μέρος ευρύτερων αντιπαραθέσεων καθώς και θύμα τους, η ελευθερία που προσφέρει η θάλασσα, το γεγονός πως δεν επηρεάζεται καθοριστικά από γεωπολιτικές κρίσεις, σε συνάρτηση με τη δυναμική ανάπτυξης νέων πεδίων, καθώς και την τάση προς βραχυχρόνια συμβόλαια, πιθανόν να μας υποχρεώσουν σε αναθεώρηση των σχεδιασμών μας προς την κατεύθυνση του υγροποιημένου αερίου.
Ειδικότερα το σκέλος των προβληματικών διόδων/οδεύσεων, αλλά και της ασφάλειάς τους, αντιμετωπίζεται με την αύξηση των εισαγωγών μέσω θαλάσσης, αρκεί αυτές να είναι συμφέρουσες τιμολογιακά και κατοχυρωμένες.
Η Ευρώπη οφείλει να κινηθεί με ταχύτητα και μεθοδικότητα, υπερβαίνοντας στερεότυπα, αποφεύγοντας νέες, δήθεν ασφαλέστερες, εξαρτήσεις αλλά και πειραματισμούς, προκειμένου να δώσει πειστικές απαντήσεις, που θα εγγυώνται εξίσου σε όλα τα κράτη-μέλη απρόσκοπτη πρόσβαση στα ενεργειακά αγαθά και ανταγωνιστικές τιμές μέσω μιας ουσιαστικής ενοποίησης της ευρωπαϊκής αγοράς. Ειδάλλως, οι ενεργειακές πολιτικές θα εξακολουθήσουν να χαράσσονται –εν πολλοίς– σε εθνικό επίπεδο, ακυρώνοντας εν τοις πράγμασι τις προσπάθειες ανάπτυξης ενιαίου μετώπου ισχυροποίησης της Ε.Ε. έναντι μελλοντικών κινδύνων/ προκλήσεων.
* Διευθυντής Ερευνών Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων.