Τα πρώτα χρόνια Ερντογάν η Τουρκία υιοθέτησε μία εξωστρεφή και επιτυχημένη εξωτερική πολιτική. Οπλα της ήσαν η ισχυρή οικονομία, που χτίσθηκε την πρώτη δεκαετία του 2000, η στρατιωτική δύναμη και η καλή γεωγραφική της θέση, που την κατέστησε βασικό διαμετακομιστικό παράγοντα ενέργειας. Κυρίως, όμως, ο Ερντογάν απέδειξε ότι έχει τη δυνατότητα και το σθένος να ασκεί επιρροή πέραν των συνόρων της χώρας του. Κατ’ επέκταση, κατέστη επιθυμητός ως σύμμαχος που δύναται να επηρεάσει τις περιφερειακές εξελίξεις. Παράλληλα η Τουρκία έδειξε ότι μπορεί να αντιστέκεται σε πιέσεις προερχόμενες από τις μεγάλες δυνάμεις. Ουσιαστικά κατετάγη στο ίδιο περίπου επίπεδο επιρροής με το Ιράν και το Ισραήλ.
Ο Ερντογάν μέθυσε από τις επιτυχίες. Θεώρησε ότι μπορούσε να μετατρέψει την Τουρκία σε γεωπολιτικό παίκτη που θα επηρέαζε τα πράγματα σε επίπεδο Ευρασίας. Το αποτέλεσμα είναι ότι σήμερα οι σχέσεις της Τουρκίας με όλα τα γειτονικά της κράτη είναι μέτριες ή κακές. Το χειρότερο όλων είναι ότι πλέον απειλείται η σταθερότητα στην ίδια την Τουρκία. Το μεγαλύτερο πρόβλημά της είναι η διαχείριση των κουρδικών πληθυσμών εντός και εκτός της χώρας.
Προκειμένου να διασώσει το μείζον, ο Ερντογάν αποφάσισε να κλείσει τα πολλά ανοιχτά μέτωπα για να επικεντρωθεί στο Κουρδικό. Οι υποχωρήσεις που κάνει είναι πρωτοφανείς για την αλαζονεία του.
Με τη Ρωσία τα πράγματα παραμένουν περίπλοκα. Το ρωσικό εμπάργκο χτύπησε άγρια τον τουρισμό και τις εξαγωγές της Τουρκίας. Παράλληλα, όμως, η Ρωσία παρέμεινε ο βασικός προμηθευτής φυσικού αερίου της Τουρκίας και η Τουρκία είναι η χώρα με τη δεύτερη μεγαλύτερη κατανάλωση ρωσικού φυσικού αερίου. Επίσης, Ρώσοι έχουν αναλάβει την κατασκευή δύο πυρηνικών εργοστασίων στην Τουρκία. Ο πραγματισμός επέβαλε την ανεύρεση ενός modus vivendi στις σχέσεις των δύο χωρών. Αμφίβολο, όμως, είναι εάν «θα τα βρουν» στα θέματα του μελλοντικού καθεστώτος στη Συρία και των Κούρδων.
Η επίλυση των προβλημάτων με το Ισραήλ δεν πρέπει να εκπλήσσει. Το Ισραήλ ουδέποτε επέλεξε να έχει απέναντί του την Τουρκία και η επιδείνωση των διμερών σχέσεων δεν υπήρξε δική του πρωτοβουλία. Ηταν θέμα χρόνου η αποκατάσταση των σχέσεων των δύο χωρών. Δεν αναμένεται ότι θα επανέλθουν στον στρατηγικό χαρακτήρα που είχαν προ του 2009. Το βασικό είναι ότι Τελ Αβίβ και Αγκυρα μοιράζονται την ίδια επιθυμία να αναχαιτισθεί το Ιράν, ενώ και οι ενεργειακές πηγές της Ανατολικής Μεσογείου διαδραματίζουν τον ρόλο τους.
Ειδικώς, οι εξελίξεις με το Ισραήλ δεν είναι ευνοϊκές για τα ελληνικά συμφέροντα. Μετά το 2010 όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις θεωρούν βασική παράμετρο της εξωτερικής πολιτικής την προσέγγιση με το Τελ Αβίβ.
Η Τουρκία θεωρεί παγίως πως Ελλάδα και Κύπρος παρεμβαίνουν στον «ζωτικό χώρο» της και προσπαθεί να περιορίσει τις δύο αυτές χώρες από την άσκηση των δικαιωμάτων τους. Μετά το γκριζάρισμα στο Αιγαίο, η Τουρκία επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στους ενεργειακούς πόρους που βρίσκονται εντός της κυπριακής ΑΟΖ. Κάτι που δεν πρέπει να ξεχνάμε είναι ότι επί Ερντογάν η Ελλάδα έπαψε να αποτελεί τη βασική προτεραιότητα στην τουρκική εξωτερική πολιτική. Μετά το 1923 Ελλάδα και Τουρκία προσδιόριζαν τη θέση τους στο διεθνές σύστημα κυρίως μέσα από τις διμερείς τους σχέσεις. Ο Ερντογάν αυτή τη στιγμή παίζει και σε άλλα πεδία. Αυτό σημαίνει ότι τα ελληνοτουρκικά κινδυνεύουν να καταστούν παράπλευρη απώλεια σε κάποια ευρύτερη συμφωνία της Τουρκίας για την περιοχή.
Τέλος, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η Ελλάδα άρχισε να αποκτά περιφερειακό ρόλο στην Ανατολική Μεσόγειο μόνον σε συνδυασμό με την Κύπρο: Ελλάδα – Κύπρος με Ισραήλ ή/και με Αίγυπτο (και πιθανώς με Ιορδανία). Η κοινή θεώρηση Ελλάδας – Κύπρου μάς βγάζει από τη λοιπή μιζέρια, στην οποία έχουμε περιπέσει τα τελευταία χρόνια. Είναι ένα στρατηγικό πλεονέκτημα που πρέπει παντοιοτρόπως να διατηρήσουμε.
*Ο κ. Αγγελος Συρίγος είναι επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.