Η απόφαση του Μόνιμου Διαιτητικού Δικαστηρίου της Χάγης, την περασμένη Τρίτη, σύμφωνα με την οποία οι αξιώσεις της Κίνας στη Νότια Σινική Θάλασσα –και πολλές από τις πρακτικές που τις συνοδεύουν– στερούνται νομικής βάσης, θέτει δύσκολες προκλήσεις σε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη.
Η εφαρμογή στην πράξη αυτής της απόφασης είναι πολύ δυσκολότερη υπόθεση από την έκδοση ανακοινώσεων υποστήριξής της. Το Διαιτητικό Δικαστήριο δεν διαθέτει ναυτικό, ούτε μπορεί να επιβάλει οικονομικές κυρώσεις. Παρότι η απόφαση είναι θεωρητικά δεσμευτική τόσο για τις Φιλιππίνες, που υπέβαλαν την προσφυγή, όσο και για την Κίνα, που θίγεται από αυτήν, γεγονός παραμένει ότι το Πεκίνο, που από την πρώτη στιγμή αμφισβήτησε την αρμοδιότητα του Δικαστηρίου, θεωρεί άκυρη την απόφαση και δεν εννοεί να την εφαρμόσει.
Ο,τι άποψη κι αν έχει κανείς για τη λεγόμενη «γραμμή με τις εννέα παύλες» που ορίζει τις κινεζικές διεκδικήσεις και για τα ιστορικά επιχειρήματα που τις στηρίζουν, γεγονός είναι ότι το Πεκίνο εκμεταλλεύθηκε επί σειρά ετών τη νομική ασάφεια για να ενισχύσει την κινεζική παρουσία σε νησιά και υφάλους της περιοχής – μια ανησυχητική και δυνάμει αποσταθεροποιητική τάση, που δημιούργησε ωστόσο καινούργια δεδομένα.
Ουδείς θα μπορούσε στα σοβαρά να προτείνει τη διά της βίας εκδίωξη της Κίνας από διαφιλονικούμενες νησίδες. Κι αν οι Φιλιππίνες δοκίμαζαν να εκμεταλλευθούν πετρελαϊκά αποθέματα στην επίμαχη ζώνη, είναι βέβαιο ότι η Κίνα θα τις εμπόδιζε. Η κινεζική κυβέρνηση μπορεί εύκολα να ανεχθεί τη διεθνή κριτική, εφόσον θα συνεχίζει να κάνει ό,τι θέλει στη Νότια Σινική Θάλασσα.
Τούτων δοθέντων, όλα τα βλέμματα στρέφονται στο Πεκίνο και τη Μανίλα. Οι πράξεις της μιας ή της άλλης πλευράς θα μπορούσαν να κλιμακώσουν την ένταση ή και να προκαλέσουν στρατιωτικά επεισόδια. Παρότι οι Φιλιππίνες θα είχαν νομική βάση να εκμεταλλευθούν κοιτάσματα φυσικού αερίου ή να κατασκευάσουν έργα σε διαφιλονικούμενες περιοχές, ίσως δεν θα ήταν συνετό να κάνουν κάτι τέτοιο εξαιτίας των πιθανών κινεζικών αντιδράσεων.
Δύο κίνητρα
Από την πλευρά της, η Κίνα έχει δύο κίνητρα για να περιορίσει, επί του παρόντος, τις αντιδράσεις της στο φραστικό επίπεδο. Κατ’ αρχάς, φιλοξενεί τη Σύνοδο Κορυφής της ομάδας G20 τον Σεπτέμβριο, επομένως έχει κάθε λόγο να αποφύγει θερμά επεισόδια που θα έριχναν τη σκιά τους σε αυτό το σημαντικό διεθνές γεγονός. Επειτα, όσο συνεχίζει να στηλιτεύει την απόφαση του Δικαστηρίου, τόσο θα εμπεδώνεται στην περιοχή η αίσθηση ότι δεν υπάρχει νομικός μηχανισμός επιβολής πάνω στην Κίνα.
Σε αυτό το φόντο, ο ρόλος των Ηνωμένων Πολιτειών διαγράφεται κρίσιμος. Μαζί με τις Φιλιππίνες, την Ιαπωνία, την Αυστραλία και πολλές χώρες της ηπειρωτικής Ασίας, οι ΗΠΑ οφείλουν να στηρίξουν την απόφαση του Διαιτητικού Δικαστηρίου και να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους. Βασικός άξονας των προσπαθειών της πρέπει να είναι η περιφρούρηση της ελεύθερης ναυσιπλοΐας.
Επιπλέον, οι Ηνωμένες Πολιτείες οφείλουν να διαδραματίσουν κεντρικό ρόλο, ενθαρρύνοντας τόσο την Κίνα όσο και τις Φιλιππίνες να απόσχουν από πράξεις που θα μπορούσαν να κλιμακώσουν την ένταση και ωθώντας όλα τα εμπλεκόμενα μέρη να δουν την απόφαση του Δικαστηρίου ως ευκαιρία για την έναρξη διαβουλεύσεων, με στόχο την ειρηνική επίλυση των υφιστάμενων εδαφικών διαφορών. Η Κίνα έχει τη δυνατότητα να διατυπώσει τις αξιώσεις της σε συμφωνία με το διεθνές δίκαιο και να εμπλακεί σε ουσιαστικές διαπραγματεύσεις με τις υπόλοιπες ενδιαφερόμενες χώρες της περιοχής.
Σε διαφορετική περίπτωση, αν δηλαδή η Κίνα δεν προσαρμόσει τις αξιώσεις της στα δεδομένα που έχουν διαμορφωθεί από τη διεθνή δικαιοσύνη, μόνο μια στρατηγική δύο αξόνων μπορεί να συμβάλει στη μείωση των εντάσεων στη Νότια Σινική Θάλασσα. Από τη μία πλευρά, θα χρειαστεί ένα πλαίσιο ασφαλείας, επεξεργασμένο από κοινού από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα, ώστε να διατηρηθεί η ασφάλεια στη Νότια Σινική Θάλασσα. Από την άλλη πλευρά, πρέπει να δρομολογηθεί μια πολυμερής διπλωματική διαδικασία, με την εμπλοκή όλων των χωρών που έχουν αξιώσεις κυριαρχικών δικαιωμάτων στην περιοχή.
Μια τέτοια διαδικασία θα μπορέσει να επιλύσει βασικές διαφωνίες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που σχετίζονται με την εκμετάλλευση φυσικών πόρων (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, αλιεύματα), τη στρατιωτικοποίηση της περιοχής και τους μηχανισμούς αποτροπής θερμών επεισοδίων και διαχείρισης κρίσεων.
Η απόφαση που έλαβε την περασμένη Τρίτη το Μόνιμο Διαιτητικό Δικαστήριο της Χάγης προσφέρει την πιο καθαρή βάση για την επίλυση των διαφορών στη Νότια Σινική Θάλασσα. Αρκεί μόνο η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας να αδράξει την ευκαιρία.