Οι τελευταίες επιθέσεις σε Γαλλία και Γερμανία επιβεβαιώνουν τον σημαντικό βαθμό έκθεσης της Γηραιάς Ηπείρου στην τρομοκρατία. Ανεξάρτητα από τα κίνητρα, η συχνότητα των χτυπημάτων έναντι «μαλακών» στόχων και η κλιμακούμενη δυναμική της βίας καλλιεργούν την ανασφάλεια, σε όφελος των ακραίων στοιχείων.
Η αίσθηση της ασύμμετρης απειλής διογκώνεται και μονιμοποιείται χάρη στους κάτωθι λόγους:
1. Η φύση των επιθέσεων δυσχεραίνει, αν δεν καθιστά αδύνατη, την πρόβλεψη και κυρίως την αποτροπή τους. Χτυπήματα από συνήθως ασταθή άτομα, που χρησιμοποιούν πρωτόγονα μέσα, αποδεδειγμένα αποτελεσματικά, δεν μπορούν να αποφευχθούν στην ολότητά τους. Ειδικότερα δε όταν πρόκειται για μοναχικούς λύκους ή μικρές ομάδες που τελούν υπό ένα ευέλικτο συντονιστικό κέντρο, επικοινωνώντας συχνά με κωδικοποιημένους τρόπους που δύσκολα μπορούν να «διαβάσουν» οι Αρχές.
2. Η τρομοκρατία είναι πλέον «εγχώρια» και δεν αρκεί ο καλύτερος έλεγχος των εξωτερικών συνόρων για να κρατηθεί το πρόβλημα σε απόσταση ασφαλείας. Γνωρίζουμε ότι τουλάχιστον 5.000 Ευρωπαίοι πολίτες έχουν ταξιδέψει στη Μέση Ανατολή για να πολεμήσουν στο πλευρό του ISIS, εκ των οποίων το 1/3 έχει επιστρέψει. Οι περισσότεροι εξ αυτών είναι μεν εντοπισμένοι, ωστόσο δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι οι αρχές ασφαλείας μπορούν να παρακολουθούν τις κινήσεις όλων. Αφενός λόγω αντικειμενικής αδυναμίας διάθεσης ανθρώπινου δυναμικού (δεν επαρκεί το προσωπικό) και απροθυμίας ανταλλαγής ευαίσθητων για την εθνική ασφάλεια πληροφοριών μεταξύ των κρατών-μελών, αφετέρου εξαιτίας της εδραίωσης γκετοποιημένων κοινωνιών στην περίπτωση πολλών μουσουλμάνων, που δεν επιτρέπει τη ζύμωση μαζί τους, πολλώ δε μάλλον τη διείσδυση σε αυτές μέσω πληροφοριοδοτών. Ετσι, μπορούν να κρύβονται ή και να τους παρέχεται κάλυψη. Αλλοι Ευρωπαίοι, που έχουν επισκεφθεί στρατόπεδα εκπαίδευσης εντός ή εκτός Γηραιάς Ηπείρου, επίσης παρακολουθούνται αλλά και πάλι δεν μπορούν να ελεγχθούν απόλυτα. Τέλος, στοιχεία που έχουν μεν επιδείξει παραβατική συμπεριφορά αλλά δεν σχετίζονται φανερά με την τρομοκρατία είναι τα πλέον επίφοβα, αφού καταφέρνουν να κινούνται κάτω από τα ραντάρ της αστυνομίας.
3. Το τρομοκρατικό δίκτυο, στις διάφορες εκφάνσεις του, έχει ριζώσει εδώ και καιρό σε μία διευρυμένη ακτίνα δράσης, πολύ πέρα της Ευρώπης, υπονομεύοντας καθεστώτα, ορίζοντας την πολιτική ατζέντα και εδραιώνοντας συνθήκες αστάθειας. Οργανώσεις άλλοτε συνεργάζονται, ενίοτε διαγκωνίζονται, προκειμένου να καταφέρουν μεγάλης εμβέλειας και σημειολογίας επιθέσεις. Παρέχουν, πάντως, ιδεολογική ομπρέλα σε μιμητές και ομάδες που δεν συνδέονται απαραίτητα μαζί τους επιχειρησιακά, εντούτοις εμπνέονται ή τους έχουν ως σημείο αναφοράς.
4. Η χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης και Διαδικτύου καθιστά ευκολότερη στρατολόγηση και καθοδήγηση. Αρα, παραδοσιακοί τρόποι παρακολούθησης, όπως ο έλεγχος της έκφρασης θρησκευτικής πίστης στα τεμένη, πιθανόν να λειτουργεί αντίστροφα, εφόσον εκλαμβάνεται ως μορφή καταπίεσης. Σε αραβικό και μουσουλμανικό κόσμο όσο και στη Δύση, μερίδα των μουσουλμανικών πληθυσμών προτάσσει τη θρησκευτική έναντι της εθνικής ταυτότητας, με επακόλουθο οι επιλογές της να καθορίζονται ανάλογα.
5. Η δραματική εδαφική υποχώρηση του αυτοαποκαλούμενου «Ισλαμικού Χαλιφάτου», το οποίο έχει απολέσει περίπου το 30% της επικράτειας του σε Ιράκ και Συρία, το υποχρεώνει να αντισταθμίσει τις απώλειές του. Προβαίνει, λοιπόν, τακτικά σε επίδειξη δύναμης μέσω πολύνεκρων επιθέσεων ή έναντι στόχων με έντονο συμβολισμό, ώστε να «σπάει» το ηθικό του αντιπάλου και να κινητοποιεί συνεχώς στον αγώνα νέα στελέχη. Ποντάρει, παράλληλα, στη διαίρεση των κοινωνιών (εξ ου και τα μηνύματα μίσους) και επιδιώκει τη στοχοποίηση συνολικά του μουσουλμανικού στοιχείου εντός της Ευρώπης, ώστε να δυσκολέψει τις συναναστροφές και την κοινωνικοποίηση και των πιο μετριοπαθών.
Συνεπώς, η τρομοκρατική απειλή θα συνεχίσει να πλανάται πάνω από την Ευρώπη και πολλές περιοχές του πλανήτη, εφόσον η προπαγάνδα και η απήχησή της δεν αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά με τεχνικά μόνο μέσα, τα επιχειρησιακά εμπόδια για τις αρχές ασφαλείας μοιάζουν ανυπέρβλητα, ο «εχθρός» είναι υβριδικός και διαμοιράζεται σε πολλαπλά δίκτυα, και κυριότερα επειδή υπάρχει το υπόβαθρο ώστε «εύθραυστα» άτομα να καταφεύγουν στη ριζοσπαστική βία ως λύση στα αδιέξοδά τους.
* Ο δρ Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής Ερευνών Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.