Τον Νοέμβριο του 2003 ο γενικός πρόξενος της Βρετανίας στην Κωνσταντινούπολη σκοτώθηκε όταν ένα φορτηγό με εκρηκτικά έπεσε πάνω στον τοίχο του βρετανικού προξενείου. Τότε είχε θεωρηθεί υπεύθυνη η Αλ-Κάιντα. Η δολοφονία του Ρώσου πρέσβη Αντρέι Καρλόφ πριν από μερικές ημέρες στην Αγκυρα είχε εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά. Τον φόνο διέπραξε με το υπηρεσιακό του όπλο ένας αστυνομικός που μπήκε στον χώρο όπου ήταν ο πρέσβης κάνοντας χρήση της αστυνομικής του ταυτότητας. Συγκριτικά με το 2003, οι ευθύνες για το καθεστώς Ερντογάν είναι πολύ βαρύτερες.
Επισήμως οι δύο χώρες καταδίκασαν το περιστατικό και συνομολόγησαν ότι δεν πρόκειται να διαταράξει τις σχέσεις τους. Ο Ερντογάν βρήκε ήδη και τον βολικό ηθικό αυτουργό. Χωρίς να παρουσιάσει περισσότερα στοιχεία, ανέφερε ότι το προφίλ του δράστη δείχνει ότι είχε ανδρωθεί μέσα στο κίνημα Γκιουλέν, το οποίο –προφανώς– διοργάνωσε την εκτέλεση. Αυτό είναι και το πρώτο άμεσο πρόβλημα του Ερντογάν. Το ίδιο προφίλ με τον δράστη έχουν χιλιάδες άτομα που υπηρετούν στις τουρκικές δυνάμεις ασφαλείας. Πόση είναι η διείσδυση ακραίων ισλαμιστών στην αστυνομία, η οποία μετά το πραξικόπημα είναι ο κύριος στυλοβάτης του Τούρκου προέδρου;
Το δεύτερο πρόβλημα του Ερντογάν σχετίζεται με το Συριακό. Πριν από μερικούς μήνες ο Τούρκος πρόεδρος είχε τιθασεύσει την αλαζονεία του και είχε προσπέσει στον Πούτιν ζητώντας βοήθεια ως προς τους Κούρδους της Συρίας. Η προσέγγιση δεν υπήρξε εύκολη. Δεν ήταν μόνον το γεγονός της καταρρίψεως του ρωσικού αεροσκάφους τον Νοέμβριο του 2015. Ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός μεταξύ Ρωσίας – Τουρκίας είναι ιστορικά δεδομένος. Από το 1568 οι δύο χώρες έχουν εμπλακεί σε 13 πολέμους μεταξύ τους, τους περισσότερους από τους οποίους έχει κερδίσει η Ρωσία.
Για να αποκατασταθούν οι σχέσεις ο Ερντογάν υποχρεώθηκε να δεχθεί τους όρους Πούτιν. Οι δύο χώρες συμφώνησαν ατύπως να επιτραπεί η είσοδος και παραμονή τουρκικών δυνάμεων στο έδαφος της Συρίας σε περιοχές κατά μήκος των συνόρων που ενδιαφέρουν και τους Κούρδους. Η τουρκική επιχείρηση «Ασπίδα του Ευφράτη» έχει αποδειχθεί, προς το παρόν, μικρής σημασίας για τα πράγματα στη Συρία. Χρησιμεύει στον Τούρκο πρόεδρο κυρίως για ψυχολογικό κατευνασμό της κοινής γνώμης της χώρας του. Σε αντάλλαγμα για την παρουσία της στη Συρία, η Τουρκία περιόρισε την υποστήριξη που παρείχε προς τους αντάρτες που αντιμάχονται το καθεστώς Ασαντ. Η είσοδος των φιλοκυβερνητικών δυνάμεων στο ανατολικό Χαλέπι τις τελευταίες ημέρες εκτιμάται ότι είναι συνέπεια αυτής της άτυπης συμφωνίας.
Με αυτά τα δεδομένα, η πιθανότητα ο δράστης να εκτελούσε εντολές κάποιας ακραίας ισλαμικής οργανώσεως που έχει ενοχληθεί από την κατάληψη του Χαλεπίου και ήθελε να δυναμιτίσει τις ρωσο-τουρκικές σχέσεις είναι ισχυρή. Εάν ισχύει κάτι τέτοιο, η χρονική επιλογή της δολοφονίας ενέχει τον συμβολισμό της. Την ώρα του δραματικού συμβάντος ο Τούρκος πρωθυπουργός ταξίδευε προς τη Μόσχα για συνομιλίες με τους Ρώσους και τους Ιρανούς για το Συριακό. Ακόμη και εάν θεωρηθεί, όμως, ότι ο δολοφόνος ήταν ένας «μοναχικός λύκος», είναι βέβαιον ότι ο Πούτιν θα εκμεταλλευθεί όσο μπορεί το γεγονός για να κάνει ακόμη πιο ετεροβαρή την κατάσταση για τον Ερντογάν.
Το τρίτο και χειρότερο πρόβλημα για την Τουρκία είναι άλλο. Οι κεμαλικοί προκάτοχοι του Ερντογάν ακολουθούσαν πάντα μία προσεκτική πορεία μη αναμείξεως στην περιοχή με την οποία γειτνιάζουν (με την εξαίρεση του Κουρδικού). Τους καθοδηγούσε η επιδίωξη του εξευρωπαϊσμού που ήθελαν να πετύχουν αλλά και η οδυνηρή οθωμανική εμπειρία με τους αραβικούς πληθυσμούς της αυτοκρατορίας ιδίως κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το όραμα του Ερντογάν για τη δημιουργία μίας μεταμοντέρνας Οθωμανίας με σουνιτικές αδελφότητες επικεφαλής των γειτονικών κρατών έχει οδηγήσει σε εκατόμβες νεκρών εντός της Τουρκίας. Η χώρα βουλιάζει για τα καλά στον παραλογισμό της βίας που ενδημεί στη Μέση Ανατολή.
* Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου & Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.