Η Καταλωνία προκαλεί γεμάτες πάθος συζητήσεις. Βρίθουν οι αναλύσεις υπό πρίσμα εξόχως ιδεολογικό. Για μία ακόμη φορά η επικαιρότητα χρησιμοποιείται για ιδεολογική αντιπαράθεση, όπως παλαιότερα με την Κούβα ή τη Βενεζουέλα. Πρόσωπα που όχι μόνο δεν έχουν ζήσει στην Καταλωνία, συχνά δεν την έχουν καν επισκεφθεί, εκφράζουν βεβαιότητες (όπως εξέφραζαν τότε). Οσοι ζήσαμε στην Καταλωνία και την επισκεπτόμαστε τακτικά αισθανόμαστε πως γύρω μας μιλούν για μια κοινωνία που δεν γνωρίσαμε.
Πρώτο μεγάλο παράδοξο η συνεχής και εμμονική αναφορά στο «φάντασμα του Φράνκο» και στον εμφύλιο. Η προσφυγή στην Ιστορία κρύβει την έλλειψη οικειότητας με το παρόν. Πόσες φορές δεν παραλληλίσθηκε η κατάσταση στην Καταλωνία με τους αγώνες αποαποικιοποίησης αλλά και… την Ελληνική Επανάσταση! Μαίνεται μια παπαγαλία που θέλει την κυβέρνηση της Μαδρίτης (αλλά και τους μισούς Καταλανούς) να είναι ο Φράνκο και τους εθνικιστές κάτι μεταξύ του Κανάρη και του Κάστρο.
Δεν είναι μπερδεμένοι μόνο οι εξωτερικοί παρατηρητές, αλλά και η καταλανική κοινωνία. Ο 37χρονος Ιβάν, καθηγητής στη μέση εκπαίδευση, ζει στη Figueres, προπύργιο των εθνικιστών. Θεωρεί βάση του προβλήματος τον καταλανικό εθνικισμό («καταλανισμό»). «Θεμελιώνεται σε ένα αφήγημα αντιπαράθεσης με την Καστίλλη. Oλοι οι υπόλοιποι Ισπανοί ταυτίζονται με τους Καστιλλιάνους και γίνονται “οι άλλοι”». Αισθάνεται Καταλανός («εδώ μεγάλωσα»), παρότι οι γονείς του ήλθαν, εργάτες, από την Ανδαλουσία. «Εμάς, τα παιδιά των ισπανόφωνων εργατών, μας κοιτούν με μισό μάτι. Λένε πως ο Φράνκο κουβάλησε εδώ τους γονείς μας για να διαλύσει την καταλανική ταυτότητα. Ο καταλανισμός κατέλαβε τον κρατικό μηχανισμό και τον Tύπο. Οι διαφωνούντες μείναμε σιωπηλοί. Ισχυρίζονται πως ο εθνικισμός τους είναι “προοδευτικός”, χωρίς στοιχεία υπεροψίας. Αν διαφωνήσεις σε αποκαλούν φασίστα».
Η «γλωσσική βύθιση»
Από τα πλέον αμφιλεγόμενα ζητήματα είναι η εκπαιδευτική πολιτική. Στα δημόσια σχολεία η εκπαίδευση παρέχεται στα καταλανικά, υπό το σύστημα της «γλωσσικής βύθισης». «Ο γιος μου ώς την τρίτη δημοτικού δεν διδάχθηκε ούτε μία ώρα ισπανικά. Αργότερα, τρεις ώρες την εβδομάδα, όσες αντιστοιχούν και στα αγγλικά. Το “γλωσσικό πρωτόκολλο” της Generalitat (καταλανικής κυβέρνησης) απαιτεί να επικοινωνούμε μεταξύ μας, με τα παιδιά και το προσωπικό καταλανικά, ακόμη και εκτός τάξης».
Η Βαρκελωνέζα Μάρτα Μονεδέρο-Ρίβας, δημοσιογράφος της El Punt – Avui, που στηρίζει την ανεξαρτησία, θεωρεί τη «γλωσσική βύθιση» ιδανικό μοντέλο για πολλές χώρες. «Δεν χρειάζονται τα ισπανικά στο σχολείο. Ολοι τα μαθαίνουν καθώς κυριαρχούν στον Τύπο και στην κοινωνική ζωή». Θεωρεί πως το ζήτημα των ημερών αφορά την ελευθερία μιας κοινωνίας να αποφασίσει για το μέλλον της, όχι τον εθνικισμό. «Εθνικισμός είναι οι κραυγές “φάτε τους!” που οι Ισπανοί φώναζαν στους αστυνομικούς που στέλλονταν εδώ».
Η Μονεδέρο εκτιμά πως όσοι αντιτίθενται στην απόσχιση είναι σιωπηλοί επειδή αποτελούν μικρή μειοψηφία, όχι λόγω εκφοβισμού. «Το κίνημα του καταλανισμού οφείλει την επιτυχία του στο ότι κυριαρχεί στον δρόμο και ξεσηκώνει τα πλήθη. Ενώνει πρόσωπα κάθε ηλικίας και τάξης». Η Καταλωνία παράγει το 25% του ισπανικού ΑΕΠ. «Αν φύγουμε μονομερώς, θα αρνηθούμε να αναλάβουμε το ποσοστό του ισπανικού χρέους που μας αντιστοιχεί και η Ισπανία θα καταρρεύσει. Μας θέλει μόνο για τα λεφτά μας». Συμφωνούν με τον συγγραφέα Καμπρέ, πως μία έξοδος από την Ε.Ε. θα είναι προσωρινή. «Ας είμαστε πρακτικοί. Η Καταλωνία έχει μεγαλύτερο ΑΕΠ από δώδεκα χώρες της Ε.Ε. Μπορεί η Ε.Ε. να μείνει χωρίς την Καταλωνία; Με τι θα την αντικαταστήσει, με την Αλβανία;» ρωτάει η Μονεδέρο. Ο Καμπρέ θεωρεί πως η Ε.Ε. πρέπει να οδεύσει προς μια Ευρώπη των περιφερειών.
Η πλέον χρεωμένη
Η Λάλι, 40χρονη οικονομολόγος, δηλώνει θορυβημένη. «Ο εθνικισμός έχει μεθύσει πολύ κόσμο. Οι καταλανιστές μιλούν συνεχώς για τον πλούτο της Καταλωνίας, κρύβουν όμως ότι η Generalitat είναι η πλέον χρεωμένη από τις 17 αυτόνομες κυβερνήσεις της Ισπανίας! Οι μεγάλες εταιρείες φεύγουν μαζικά, φοβούμενες την αβεβαιότητα. Κανείς στην Ε.Ε. δεν έχει εκφράσει στήριξη στην απόσχιση, εκτός από ευρωσκεπτικιστές των άκρων σαν τον Φάρατζ». Δηλώνει «100% Καταλάνα, καθόλου καταλανίστρια: με ενοχλεί το σύστημα που διδάσκει τα παιδιά μας περισσότερα για το αυτονομιστικό κίνημα του Κεμπέκ παρά για την ισπανική ιστορία. Με ενοχλεί που η δημόσια ΤV3 που πληρώνω δείχνει στο δελτίο καιρού ένα χάρτη των “καταλανικών χωρών”, που περιλαμβάνει την Ανδόρα, το Ρουσιγιόν, τη Βαλένθια και τις Βαλεαρίδες! Αν αυτό δεν είναι πλύση εγκεφάλου, τι είναι;».
Λάλι και Ιβάν μιλούν για πόλωση. «Οικογένειες χωρίστηκαν, φιλίες χάλασαν. Εκοψα την καλημέρα με πρόσωπα που γνώριζα μια ζωή», λέει ο Ιβάν. «Δεν είναι τυχαίο που δεν θέλουμε να γράψεις τα επίθετά μας», λέει η Λάλι.