Η απόφαση Τραμπ να αναγνωρίσει την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ είναι ιδιαίτερα προβληματική. Στην πραγματικότητα, επιδεικνύοντας αξιοθαύμαστη συνέπεια για κάποιον του οποίου οι προεκλογικές εξαγγελίες έμοιαζαν ανεφάρμοστες, προχωρεί σε ακόμη μία μονομερή πράξη, περιφρονώντας εταίρους και νόρμες που προσδιορίζουν εν πολλοίς τη διεθνή συμπεριφορά των κρατών του ανεπτυγμένου/προηγμένου κόσμου. Πέραν του λανθασμένου μηνύματος στους παρίες του διεθνούς συστήματος, εκ πρώτης όψεως, εκμηδενίζει τις (έτσι και αλλιώς) συρρικνωμένες πιθανότητες ειρήνευσης, ενώ φαίνεται να υποσκάπτει τα αμερικανικά και ισραηλινά συμφέροντα. Εχει ήδη πυροδοτήσει εντάσεις, με μια νέου τύπου ιντιφάντα να προετοιμάζεται (όχι πάντως άμεσα εν τη απουσία φυσικής ηγεσίας), αν και η Χεζμπολάχ (σύμμαχος του Ιράν) μάλλον θα αποφύγει την ένοπλη συμμετοχή της. Δεν αποκλείεται, καθότι ο Λευκός Οίκος έχει στοχοποιήσει την Τεχεράνη, εκ των στόχων να είναι η εμπλοκή Χαμάς (προσώρας αποδυναμωμένη) και Χεζμπολάχ, ώστε να νομιμοποιηθεί τυχόν σφοδρή στρατιωτική απάντηση εκ μέρους του Ισραήλ, κάτι που θα εξασθενούσε επιχειρησιακά ένα εκ των στενότερων εταίρων του Ιράν, που εσχάτως ενισχύεται πολιτικά εντός του Λιβάνου.
Αντιαμερικανισμός και αντισημιτισμός θα οξυνθούν, οι διαβουλεύσεις Ισραήλ – Παλαιστινίων θα μπουν στην κατάψυξη (αντιθέτως από την επιδίωξη Τραμπ να ορίσει μια νέα βάση της διαπραγμάτευσης) και η ριζοσπαστικοποίηση μερίδας των μουσουλμάνων μοιάζει δεδομένη. Εφόσον μέρος των κοινωνιών «βράζει», οι πιο μετριοπαθείς ηγέτες του μουσουλμανικού κόσμου είναι παγιδευμένοι και υποχρεωμένοι να ακολουθήσουν τους πιο ακραίους και να υψώσουν μαζί το λάβαρο της επανάστασης ενάντια σε Ουάσιγκτον και Τελ Αβίβ. Με πολιτικούς των πύρινων λόγων, όπως ο Ερντογάν, να έχουν την πρωτοβουλία των κινήσεων, δίνοντας το τέμπο των αντιδράσεων, όποιος διαφοροποιηθεί υπό τις παρούσες συνθήκες κατηγορείται για ενδοτισμό. Τώρα, πάντως, επιβεβαιώνονται και οι αντιθέσεις εντός μουσουλμανικού και αραβικού κόσμου, παγιώνοντας τον ενδοσουνιτικό διχασμό μεταξύ τουλάχιστον δύο στρατοπέδων, με Σαουδική Αραβία και Aίγυπτο στο ένα και Τουρκία, Κατάρ στο άλλο.
Ο Τούρκος πρόεδρος ορθώς εκτιμά την επιλογή Τραμπ ως δυνάμει αποσταθεροποιητική, αλλά συνάμα βλέπει ένα παράθυρο ευκαιρίας για τον ίδιο ώστε να ανακτήσει το χαμένο έδαφος σε μουσουλμάνους και Αραβες, ως το σημείο αναφοράς τους. Παράλληλα, απομακρυνόμενος περαιτέρω από τον άξονα ΗΠΑ – Σαουδική Αραβία – Ισραήλ έρχεται εκ των πραγμάτων εγγύτερα στο σιιτικό Ιράν αλλά και στη Ρωσία. Οπως ο Τραμπ έχει εσωτερικοποιήσει την εξωτερική του πολιτική, έτσι και ο Ερντογάν προτάσσει την ικανοποίηση του εγχώριου ακροατηρίου, χρησιμοποιώντας ένα κράμα εθνικιστικών κορωνών, αντιαμερικανικού και αντισιωνιστικού λόγου, με ολοένα και πιο εμφατική τη θρησκευτική διάσταση. Εξαιτίας αυτής, καθίσταται αυτόκλητος υπερασπιστής των Παλαιστινίων, προστάτης των καταπιεσμένων (και όχι μόνο) μουσουλμάνων του παγκόσμιου χωριού, ενώ ηθικολογεί με όρους μεταφυσικούς εναντίον της διεφθαρμένης Δύσης. Πέραν της εκλογικής σκοπιμότητας (προσεταιρισμός εθνικιστών), η τουρκική ηγεσία μπορεί με πολιτική μαεστρία να αποπροσανατολίζει την κοινή γνώμη και δη στρέφοντας την προσοχή της σε ζητήματα που απηχούν τις απόψεις της κοινωνικής πλειοψηφίας. Μα πάνω από όλα –και αυτό οφείλουμε να το λάβουμε σοβαρά υπόψη μας– η γειτονική μας χώρα έχει πλέον στον πυρήνα της εθνικής της συνείδησης τη θρησκεία, με αποτέλεσμα η φυσιογνωμία της να μεταλλάσσεται και οι θέσεις αλλά και τα συμφέροντά της να ορίζονται ανάλογα.
* Ο δρ Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.