Στις 9 Μαΐου γιορτάσαμε και φέτος την Ημέρα της Ευρώπης, 68 χρόνια μετά τη Διακήρυξη Σουμάν. Μιας Ευρώπης που τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζει πολλαπλές υπαρξιακές κρίσεις: της Ευρωζώνης, του προσφυγικού, το Brexit. Παράλληλα, οι ραγδαίες γεωπολιτικές ανακατατάξεις, η αμφίσημη στάση των ΗΠΑ, η ανάδειξη νέων περιφερειακών δυνάμεων όπως η Ρωσία και η Κίνα, η συριακή κρίση, επισφραγίζουν την κατάρρευση του παγκόσμιου μεταπολεμικού συστήματος. Στην Ευρώπη ο λαϊκισμός και ο εθνικισμός απειλούν τα δημοκρατικά πολιτεύματα. Η Ευρώπη αντιμετωπίζει στρατηγικά διλήμματα, που επιβάλλουν κρίσιμες επιλογές για την ασφάλεια, την οικονομία, τη δημοκρατία.
Ασφάλεια. Η Ευρώπη αντιλαμβάνεται ότι δεν μπορεί πλέον να επιβιώσει περιβαλλόμενη από ζώνες γεωπολιτικής αστάθειας έχοντας εναποθέσει την προστασία των ζωτικών της συμφερόντων σε μείζονες δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ. Είναι αναγκασμένη να καταστεί ένας γεωοικονομικός και γεωπολιτικός εταίρος, ικανός να προστατεύσει τα σύνορά της, την εσωτερική και εξωτερική ασφάλειά της, να αποκτήσει αξιόλογη κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας, να επιταχύνει τη δημιουργία της αμυντικής ένωσης σε συνεργασία με το ΝΑΤΟ και να συμβάλει σε μια νέα αρχιτεκτονική ευρωπαϊκής ασφάλειας διασφαλίζοντας ένα modus vivendi με τη Ρωσία. Θα πρέπει να δημιουργήσει μια αξιόπιστη μεταναστευτική πολιτική –με γνώμονα την αλληλεγγύη των κρατών-μελών– ικανή να αντιμετωπίσει τις αιτίες της μετανάστευσης και να επιμερίζει τα βάρη που κανένα κράτος-μέλος μόνο του δεν μπορεί να διαχειρισθεί. Οι πολλαπλές προκλήσεις την αναγκάζουν να προωθήσει συνέργειες μεταξύ των εσωτερικών και εξωτερικών πολιτικών, συμπεριλαμβανομένων και των θεμάτων εμπορικής, ενεργειακής και περιβαλλοντικής πολιτικής.
Οικονομία. Η Ε.Ε. ξεπέρασε την κρίση της Ευρωζώνης και τώρα επιτυγχάνει ρυθμούς ανάπτυξης δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας. Γνωρίζει ότι έχει περιορισμένο χρόνο για να ολοκληρώσει την Ευρωπαϊκή Τραπεζική Ενωση, να προωθήσει τη δημοσιονομική ένωση. Κυρίως όμως χρειάζεται μια επενδυτική ένωση που θα πολλαπλασιάζει τις συνέργειες ανάμεσα στην Τραπεζική Ενωση, την Ενωση των Κεφαλαιαγορών (Capital Markets Union) και των ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών οργάνων εστιάζοντας τους πόρους σε επενδυτικά σχήματα που ευνοούν νέες επιχειρήσεις και θέσεις εργασίας. Η Ε.Ε. θα πρέπει να υιοθετήσει τον νέο προϋπολογισμό (2021-2027) της πριν από τις επερχόμενες ευρωεκλογές απεικονίζοντας τις νέες πολιτικές προτεραιότητές της (άμυνα, προστασία συνόρων, μετανάστευση, καινοτομία, έρευνα και τεχνολογία, ψηφιακή οικονομία, νεότητα). Εναν προϋπολογισμό που θα πρέπει να συνδυάζει τους ευρωπαϊκούς με τους εθνικούς πόρους εστιάζοντάς τους σε τομείς αιχμής, τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και κυρίως τη σύγκλιση των περιφερειών.
Δημοκρατία. Η κρίση μάς θυμίζει ότι η δημοκρατία δεν είναι δεδομένη αλλά κερδίζεται καθημερινά. Γιατί ο λαϊκισμός, που υπονομεύει τους εθνικούς και τους νεοπαγείς ευρωπαϊκούς θεσμούς, μας υποχρεώνει να ξανασκεφτούμε τον ρόλο της δημοκρατίας σε εθνικό και σε υπερεθνικό – ευρωπαϊκό επίπεδο. Νέες εκδοχές αυταρχισμού δοκιμάζουν το κράτος δικαίου, κυρίως την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης, πεμπτουσία του δημοκρατικού βίου, και αποπειρώνται να χειραγωγήσουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης υπονομεύοντας έτσι τα θεμέλια του πολιτικού φιλελευθερισμού, τον πυρήνα της ανοιχτής κοινωνίας. Η μετανάστευση και το προσφυγικό δοκιμάζουν τις πολιτικές και κοινωνικές αντοχές των κρατών, την αλληλεγγύη της Ευρώπης. Οι κραδασμοί τους ενεργοποιούν την ταυτοτική κρίση (identity crisis) με τον φόβο μιας διευρυμένης, πολυπολιτισμικής κοινωνίας.
Ανανεωνόμενο αίτημα είναι η πολιτική νομιμοποίηση εθνικών και υπερεθνικών θεσμών τόσο με την ενεργό συμμετοχή των πολιτών όσο και την ικανότητά τους να προσφέρουν τα κοινά αγαθά της ασφάλειας, της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, της κοινωνικής αλληλεγγύης, της οικονομικής ανάπτυξης. Απάντηση στον τοξικό λαϊκισμό –που κάποτε φτάνει στην εξουσία– είναι η μαζική κινητοποίηση των ευρωπαϊκών δυνάμεων, οι οποίες πρέπει να δώσουν έγκαιρα ρεαλιστικές απαντήσεις στις κλονισμένες προσδοκίες των πολιτών που επλήγησαν από την οικονομική κρίση. Χρειάζονται καινοτόμες λύσεις που θα εδράζονται στα προτάγματα του κράτους δικαίου, της ελευθερίας, της ανεκτικότητας, της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς. Κυρίως επιβάλλεται ένας νέος κώδικας πολιτικής επικοινωνίας, γιατί στην τεχνοκρατική Ευρώπη κυριάρχησε η διαπραγμάτευση συμφερόντων, ενώ η πολιτική Ευρώπη εδράζεται στις αξίες της δημοκρατίας και της αλληλεγγύης.
Το ευρωπαϊκό εγχείρημα –που συχνά κινδύνεψε από τις κρίσεις– γίνεται μη αναστρέψιμο μόνο όταν η αναγκαιότητά του παγιωθεί στη συνείδηση των πολιτών ώστε να το υπερασπιστούν, όχι ως υπόθεση κάποιων πεφωτισμένων ελίτ, αλλά ως δική τους. Προϋποθέτει ενεργούς πολίτες στον διπλό ρόλο τους ως πολίτες κρατών και πολίτες μέλη της ευρωπαϊκής συμπολιτείας. Εκείνης που διασφαλίζει όχι μόνο την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, αλλά ενέχει και υποχρεώσεις. Μιας κοινωνίας πολιτών ικανής να αντισταθεί σε κάθε αυταρχισμό της πολιτικής εξουσίας, και να αναχαιτίσει την έξαρση του λαϊκισμού και αυτοχειριαστικού εθνικισμού.
Συνήθως οι βαθιές κρίσεις δημιουργούν ριζικά νέες συνθήκες, καθώς διαρρηγνύουν τις καθιερωμένες συμβάσεις και αναγκάζουν το κοινωνικό σώμα να ανασυνταχθεί και να θεσπισθεί εκ νέου, για να διασφαλίσει την επιβίωσή του. Αυτός είναι ο πρωτογενής ρόλος της πολιτικής στην πιο αυθεντική εκδοχής της. Ακριβώς γι’ αυτό η Ευρώπη, που βρίσκεται σήμερα σε αυτό το ιστορικό σταυροδρόμι, πρέπει να προωθήσει την πολιτική Ευρώπη ως την αναγκαία και απαραίτητη πολιτειακή βαθμίδα που μπορεί να συμβάλει στη διασφάλιση της κρίσιμης ισορροπίας ανάμεσα στην οικονομική ανάπτυξη, την κοινωνική συνοχή και την πολιτική ελευθερία. Μιας Ευρώπης με γεωπολιτικά αντανακλαστικά που αντιλαμβάνεται ότι στην περίοδο αυτή που ο πλανήτης συνομαδώνεται σε μείζονα περιφερειακά μπλοκ, πολιτικές ενώσεις όπως η Ε.Ε. πρέπει να μπορούν να προστατεύουν τα σύνορα και τις δημοκρατίες τους χωρίς να αγνοούν τον παγκόσμιο ρόλο τους.
* Ο κ. Elmar Brok είναι Γερμανός ευρωβουλευτής (CDU/ΕΛΚ) και τ. πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
** Ο κ. Γιώργος Ζαββός είναι σύμβουλος επί Ευρωπαϊκών Υποθέσεων του προέδρου της Ν.Δ., τ. ευρωβουλευτής (Ν.Δ.) και πρεσβευτής της Ε.Ε.