Πρέπει η γυνή «περικαλύπτεσθαι το πρόσωπον»…

Πρέπει η γυνή «περικαλύπτεσθαι το πρόσωπον»…

5' 3" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Ε​​να ταξίδι αστραπή στην αρχαιότητα, προχριστιανική και μεταχριστιανική, με οδηγό τον Φαίδωνα Κουκουλέ. Στον τρίτο τόμο του μνημειώδους έργου του «Βυζαντινών βίος και πολιτισμός» υπενθυμίζει τα εξής: «Η ΑΙΔΩΣ: Γνωστόν είναι ότι οι αρχαίοι Ελληνες αιδούμενοι εκάλυπτον διά του φορέματος το πρόσωπον. Το σχήμα τούτο ήτο εν χρήσει και κατά τους Βυζαντινούς χρόνους, των συγγραφέων εκφραζόντων αυτό διά του ρήματος εγκαλύπτεσθαι ή κατακαλύπτεσθαι το πρόσωπον ή συγκαλύπτεσθαι. […] Και οι σημερινοί δ’ Ελληνες, προς δήλωσιν εντροπής, ή καλύπτουσι διά των δύο χειρών το πρόσωπον ή και διά του καλύμματος της κεφαλής αι γυναίκες, του τοιούτου σχήματος, εν Ηπείρω τουλάχιστον, εκφραζομένου διά του ρήματος μπουλώνομαι».

Ο Κουκουλές επανέρχεται στο κάλυμμα του προσώπου στον έκτο τόμο, για να διαλύσει μια παρεξήγηση που αντέχει ακόμα: «Το να καλύπτωσιν αι χωρικαί ημών διά μανδηλίου την κεφαλήν και ούτω να περικαλύπτωσι το πρόσωπον, ώστε μόνον οι οφθαλμοί και η ρις να φαίνωνται, θεωρείται έθιμον Τουρκικόν. Απλή ανάγνωσις των μεσαιωνικών και παλαιοτέρων κειμένων πείθει ότι δεν είναι τούτο αληθές. Κατά τας Διατάξεις των αγίων Αποστόλων (P [atrologia] G [raeca], 1, 585 Α), πρέπει η γυνή: “περικαλύπτεσθαι το πρόσωπον την απ’ αλλοτρίων ανδρών όψιν κρύπτουσα”· κατά τον Θεολόγον Γρηγόριον (Επη ηθικά, PG, 37, 884 Α): “ουδέ γαρ ασκεπέα κεφαλήν θέμις ανδρί γυναίκα φαίνειν…”. Κατά τον Χρυσόστομον (PG, 47, 529· 62, 110), το να βλέπη τις έστω και τας θεραπαινίδας του “ακατακαλύπτους τη κεφαλή” ή το να “αποκαλύπτη την κεφαλήν αυτών” δέρουσα η δέσποινα εθεωρείτο ατοπώτατον. Ο αυτός (PG, 57, 426) ψέγει τας γυναίκας, διότι “γυμνή τη κεφαλή απηρυθριασμέναι προς δήμον εστήκασι διαλεγόμεναι”».

«Το περικάλυμμα του προσώπου», συνεχίζει ο ιστορικός, «το οποίον η Αννα η Κομνηνή χαρακτηρίζει ως “την επικαλύπτουσαν οθόνην το πρόσωπον” και το οποίον στομομάνικον ή προσωπίδιον ή προσωπίδα έλεγον οι Βυζαντινοί, δεν προεκάλυπτε το πρόσωπον, ως τέως το των Μουσουλμανίδων, αλλ’ ως σαφώς πολλά κείμενα μαρτυρούσι, περιεκάλυπτεν. Εκαλύπτοντο δήλα δη αι Βυζαντιναί καθ’ ον περίπου τρόπον και αι αρχαίαι Θηβαίαι, παρ’ αις, κατά τον Δικαίαρχον: “το των ιματίων επί της κεφαλής κάλυμμα τοιούτό εστιν, ώστε προσωπιδίω δοκείν παν το πρόσωπον κατειλήφθαι· οι γαρ οφθαλμοί διαφαίνονται μόνον”». Μπούρκα δηλαδή. Που σημαίνει ότι τα έθιμα, οι στάσεις, οι αντιλήψεις, δεν είναι διαιώνια, εξωιστορικά δηλαδή. Με βυζαντινά κριτήρια, σήμερα η ξετσιπωσιά είναι γενικευμένη.

Και κάτι ακόμα του Κουκουλέ: «Δεν πρέπει, ίσως, να παρασιωπηθή ότι καθ’ όλους τους αιώνας της Τουρκοκρατίας και σήμερον δ’ έτι θεωρείται ουχί έντιμον το να έχη γυνή ακάλυπτον την κεφαλήν. Η αναμαλλαρέα εθεωρείτο και θεωρείται ουχί αυστηρών ηθών, σεμνή δε τουναντίον εκείνη που έχει σκεπασμένο το κεφάλι».

Αναμαλλαρέα ήταν η γυναίκα που δεν τηρούσε τα κοινωνικά νόμιμα και κυκλοφορούσε με την κεφαλή ασκέπαστη, αλλά και κάθε διαπομπευόμενη, που της τραβούσαν βίαια την τσίπα, για να την παραδώσουν ακάλυπτη στη χλεύη του όχλου.

Αθροιζόμενη η αρχαιοελληνική παράδοση με τις χριστιανικές εντολές κάλυψε το πρόσωπο των γυναικών. Εμείς ωστόσο εξακολουθούμε να το θεωρούμε αυτό αποκλειστικό γνώρισμα του Ισλάμ, αποκαλυπτικό υποτίθεται της κατωτερότητας και του μισογυνισμού του. Μήπως όμως το Ισλάμ δανείστηκε από τον βυζαντινό χριστιανισμό το συγκεκριμένο έθος, κατά τη συνήθεια που έχουν οι θρησκείες και οι πολιτισμοί να εκτελωνίζουν ξένα προϊόντα, χωρίς να πληρώνουν φυσικά δασμούς;

Είναι πιθανό. Το βέβαιο είναι πως οι εντολές του Παύλου στην προς Κορινθίους Α΄ επιστολή του (11, 3-10) για την κάλυψη της κεφαλής ήταν σαφέστατες, και υποτιμητικότατες για τη γυναίκα, αφού θεμελιώνονται στη θεωρητικοποίηση της αρχέγονης υποτίθεται και φυσικοθρησκευτικής αναξιότητάς της. Στην επίσημη μετάφραση (Βιβλική Εταιρία, 1989): «Θέλω όμως επίσης να ξέρετε ότι η κεφαλή του κάθε άντρα είναι ο Χριστός, κεφαλή της γυναίκας είναι ο άντρας και κεφαλή του Χριστού είναι ο Θεός. Οι άντρες, όταν προσεύχονται ή προφητεύουν με κάλυμμα στο κεφάλι, ντροπιάζουν το Χριστό. Και κάθε γυναίκα που προσεύχεται ή προφητεύει χωρίς κάλυμμα στο κεφάλι, ντροπιάζει τον άντρα της, γιατί δε διαφέρει σε τίποτα από τη γυναίκα που έχει το κεφάλι της ξυρισμένο. Αν μια γυναίκα δε βάζει κάλυμμα στο κεφάλι της, τότε ας κουρευτεί κιόλας. Εφόσον όμως το κούρεμα ή το ξύρισμα της κεφαλής είναι ντροπή για τη γυναίκα, τότε ας φοράει κάλυμμα στο κεφάλι της. Ο άντρας δεν είναι υποχρεωμένος να σκεπάζει το κεφάλι του, γιατί είναι εικόνα και δόξα του Θεού, ενώ η γυναίκα είναι δόξα του άντρα. Δε δημιουργήθηκε ο άντρας από τη γυναίκα, αλλά η γυναίκα από τον άντρα. Γι’ αυτό, εξαιτίας των αγγέλων, η γυναίκα πρέπει να έχει στο κεφάλι της ένα σύμβολο της εξουσίας του άντρα της».

Ισως και με την εντολή του Παύλου κατά νουν, ο Κοσμάς ο Αιτωλός, όπως ξέρουμε από τον «Βίο» του (πόνημα Σαπφείρου Χριστοδουλίδου, Κεφαλληνία, 1894), μοίρασε στις χριστιανές πάνω από 40.000 μπόλιες, μαντίλες δηλαδή, φακιόλια: «Ομοίως κατέπεισε τους έχοντας τον τρόπον και ηγόραζον Βιβλία πατερικά, και χριστιανικαίς διδασκαλίαις, κομπολόγια, σταυρούδια μικρά, και μπόλιαις, και χτένια, από τα οποία τα μεν βιβλία τα εμοίραζε χάριν εις εκείνους οπού ήξευραν γράμματα, ή εις εκείνους οπού υπέσχοντο να μάθουν· τας δε μπόλιαις εμοίραζε (υπέρ τας τεσσαράκοντα χιλιάδας) εις τας γυναίκας, διά να σκεπάζουν την κεφαλήν των».

Καμία αντίρρηση. Ο χριστιανισμός εξελίχθηκε, προσαρμόστηκε, έκοψε αρκετά από τα δεσμά του, ανέχτηκε κάποιους συμβιβασμούς στη μάχη του με τον Διαφωτισμό – όχι παντού βέβαια. Και προσωπικά χαίρομαι να ζω σε μια χώρα όπου η διαφήμιση-σίριαλ ενός συνδρομητικού καναλιού με πρωταγωνιστή έναν λευκοντυμένο και λευκογενειοφόρο που υποκρίνεται τον Θεό δεν έχει προκαλέσει ταλιμπανικές αντιδράσεις και δεν αντιμετωπίστηκε σαν έγκλημα θείας καθοσιώσεως. Χαίρομαι όμως όσο ακριβώς λυπάμαι και ντρέπομαι με τις πολιορκίες θεάτρων ή κινηματογράφων όπου παίζονται «βλάσφημα» έργα, τους προπηλακισμούς ηθοποιών, ακόμα και τις δικαστικές διώξεις τους.

Σήμερα, η μαντίλα, και πολύ περισσότερο η μπούρκα, στη διεθνή σκηνή, ανατολική και δυτική, δεν είναι απλώς ένα σημείο αμυντικό, ένα πάνινο φρούριο προστασίας του γυναικείου προσώπου από τα αδιάκριτα βλέμματα. Είναι ένα σημείο επιθετικό, επιβεβλημένο ρητώς ή αρρήτως από μουλάδες και πολιτικούς ηγέτες τύπου Ερντογάν. Για να διαδηλώνει από μακριά τη διαφορά, όχι μόνο τη θρησκευτική.

Στα «Ληστρικά τραγούδια» του (Εστία, 2000), ο Δημήτρης Χαλατσάς γράφει πως η Μαρία Πενταγιώτισσα, στα χρόνια του Οθωνα, «έμπαινε στην εκκλησιά ξεμαντίλωτη, χωρίς μαντίλι στο κεφάλι της –μεγάλη καινοτομία και εκσυγχρονισμός για την εποχή εκείνη– και οι γυναίκες ψιθύριζαν “ήρθε η πριμαντόνα!”». Και θρύλος να είναι, κάτι έχει να μας πει για το όχι και τόσο μακρινό παρελθόν μας.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή