Στην ευλογημένη χώρα μας, που πορεύεται από εκσυγχρονισμό σε εκσυγχρονισμό, αλλά αποκλειστικά στο πεδίο της δημαγωγικής ρητορικής των ηγεμόνων της, όσων την κρατούν καθηλωμένη στον αρχαϊσμό της οικογενειοκρατίας, της ημετεροκρατίας, της ψευδεπίγραφης λογοδοσίας και της επιτηρούμενης δημοκρατίας, χρειάζονται και οι παροιμίες τον εκσυγχρονισμό τους. Οχι όλες, πάντως αρκετές απ’ όσες συναρτούν το νόημά τους με τον καιρό· με τις εναλλαγές, τους οιωνούς, τα παιχνιδίσματά του.
Ο παροιμιακός λόγος, που όντως ανακεφαλαιώνει πολύχρονη εμπειρία με ευθυβολία και άκρα οικονομία, γεννήθηκε όταν οι εποχές ήταν τέσσερις. Και πια δεν είναι, ή τέλος πάντων τα μεταξύ τους όρια κατάντησαν δυσδιάκριτα. Με αποτέλεσμα να εκκρεμούν αναντίστοιχες με τον πραγματικό καιρό οι περί καιρού παροιμίες, καθώς και όσες γιορτές μάς παραδόθηκαν για να πανηγυρίζουμε τη μετάβαση, το πέρασμα. Πώς να νιώσεις, λ.χ., τον ερχομό της άνοιξης στον Μάρτη της, όταν όλο και περισσότερα δεντρικά τρελαίνονται, απορρυθμίζονται και παίρνουν τα χούγια της αμυγδαλιάς; Δεν περιμένουν την ώρα τους αλλά ανθίζουν και αυτά Γενάρη μήνα;
Για τα χελιδόνια, τους περίφημους εαρινούς αγγελιοφόρους, τούτο μόνο: Τα παιδιά θα συνεχίζουν να τα ζωγραφίζουν στα τετράδιά τους, ξεπατικωτούρα όμως από κάποιο βιβλίο, χωρίς να τα έχουν δει ποτέ και να ‘χουν ακούσει το κελάηδημά τους· όπως δεν έχουν δει, στην πραγματική τους ζωή, ουράνιο τόξο ή πλούσια έναστρο ουρανό. Τα αποδημητικά πουλιά δεν αντιμετωπίζουν μόνο την έλλειψη χώματος στα τεράστια αττικά συγκροτήματα ή την καταστροφή της φωλιάς τους «κατόπιν εντολής» κοινοταρχών και δημάρχων, που τους πιάνει ξαφνικός πόνος για την καθαριότητα. Εχουν να πολεμήσουν και την εξαφάνιση των μεσοσταθμών που τα ανακούφιζαν στο δύσκολο ταξίδι τους. Λίμνες και ποτάμια ξεραίνονται ή «αξιοποιούνται» το ένα μετά το άλλο. Τα φτερωτά δεν έχουν πού να ξαποστάσουν, στους εναπομείναντες παραδοσιακούς σταθμούς τα περιμένουν ανελέητοι κυνηγοί, όπως τα έρμα τα αμπελοπούλια στην Κύπρο, και η μετανάστευσή τους ανταγωνίζεται σε ποσοστό θανάσιμης απώλειας τη μετανάστευση των ανθρώπων. Ούτε αυτούς τούς κλαίμε ούτε κι εκείνα.
Ποια παροιμία χρειάζεται αναθεώρηση και προσαρμογή; «Από Αύγουστο χειμώνα κι από Μάρτη καλοκαίρι», αυτή. Η Ελλάδα, η Ευρώπη, ο πλανήτης όλος, καταρρίπτουν κάθε λίγο και λιγάκι τα ρεκόρ άκαιρης υψηλής θερμοκρασίας. Κατά το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, που πιστοποιεί με αριθμούς ό,τι νιώθουμε ασφυκτιώντας, ο φετινός χειμώνας ήταν ο θερμότερος στα χρονικά της χώρας, η δε δεκαετία 2011-2020 η θερμότερη από τα μέσα του 19ου αιώνα. Επιπλέον, όπως έγραψε προ ημερών στη Lifo ο διευθυντής ερευνών του Αστεροσκοπείου Κώστας Λαγουβάρδος, «πέρυσι βιώσαμε τον μακροβιότερο καύσωνα στη χώρα μας, με αποτέλεσμα πολλοί να βρίσκονται σε θερμικό στρες όλο το 24ωρο, αφού η θερμοκρασία δεν έπεσε κάτω από 30 °C. Και αυτό είναι άκρως επιβαρυντικό για την υγεία».
Δεν πρόκειται φυσικά για μία επιπλέον «ελληνική ιδιαιτερότητα». Το κακό είναι παγκόσμιο. Επίσης παγκόσμια η αδιαφορία, που εξαλλάσσεται σε κυνισμό στις χώρες που, όπως η Ελλάδα, ζουν μονοκαλλιεργώντας τουρισμό. Το κυρίαρχο δόγμα; «Τι δηλαδή, θα χολοσκάσουμε που πληθαίνουν οι μέρες με καλοκαιρία και θα ‘ρχονται περισσότεροι τουρίστες; Βλάκες είμαστε;».
Πώς να νιώσεις τον ερχομό της άνοιξης, όταν όλο και περισσότερα δεντρικά τρελαίνονται, απορρυθμίζονται και παίρνουν τα χούγια της αμυγδαλιάς;
Για το τι συμβαίνει γενικά στον πλανήτη, μία μόνο πτυχή του τεράστιου προβλήματος περιγράφτηκε στην «Κ» (31.3.2024), βάσει των στοιχείων της Αμερικανικής Ατμοσφαιρικής και Ωκεανογραφικής Υπηρεσίας: «Από τις 13.3.2023, η μέση θερμοκρασία της επιφάνειας του νερού παγκοσμίως καταρρίπτει καθημερινά ρεκόρ. Στις 10.3.2024, η μέση θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας παγκοσμίως ήταν 21,2 °C, στην υψηλότερη τιμή τουλάχιστον από το 1979 οπότε ξεκίνησαν οι δορυφορικές μετρήσεις. Το Παρατηρητήριο Copernicus σημειώνει ότι η μέση θερμοκρασία της επιφάνειας του νερού τον Φεβρουάριο αυξήθηκε στους 21,06 °C. Επίπεδο υψηλότερο από το προηγούμενο μηνιαίο ρεκόρ (20,98 °C), που σημειώθηκε τον Αύγουστο του 2023». Ο Φλεβάρης σαν Αύγουστος.
Παροιμίες
Στο λαμπρό –και δυστυχώς ανολοκλήρωτο– έργο του για τις παροιμίες του ελληνικού λαού, στο λήμμα «Αύγουστος», ο Ν. Γ. Πολίτης καταγράφει συν τοις άλλοις έναν κοινό λόγο απ’ το Ζαγόρι, μια από τις πολλές περιοχές του τόπου, νησιωτικές και ορεινές, που τις αλλοιώνει και τις εξαντλεί ο τουρισμός, άλλες ραγδαία και άλλες αργόρρυθμα, νομότυπα ή και με κραυγαλέες τις παρανομίες «ισχυρών προσώπων», προστατευόμενων από την ιδιοτελέστατη πολιτεία: «Απ’ Αυγούστου κάπα, κι από Μαρτιού πουκάμισο». Ερμηνεύει ο συγγραφέας: «Επειδή πρωίμως ενίοτε αρχίζει το ψύχος ήδη από του Αυγούστου και ο καύσων από του Μαρτίου […] πρέπει εγκαίρως να φροντίζη έκαστος περί μεταβολής της ενδυμασίας […] και να έχη ετοίμην την χειμερινήν κάπαν κατ’ Αύγουστον, και το υποκάμισον κατά Μάρτιον». Τον ίδιο περίπου χρόνο όριζαν και οι αρχαίοι «προς μεταβολήν της ενδυμασίας», συνεχίζει ο Πολίτης, και παραπέμπει στους «Ορνιθες» του Αριστοφάνη, για να συμπεράνει ότι «ο τασσόμενος [από τους αρχαίους] προς προμήθειαν του ελαφρού και λεπτού ληδίου [ρούχου] χρόνος συμπίπτει προς τον εν τη ημετέρα παροιμία, διότι η χελιδών έρχεται κατά τας αρχάς Μαρτίου». Μεταφράζω τα λόγια του δικαίως καυχώμενου φτερωτού Χορού:
«Πότε η σπορά; Οταν περνάει κρώζοντας προς τη Λιβύη ο γερανός, / που λέει στον θαλασσινό να δέσει το καράβι του, να ξαποστάσει, / και στον περιπλανώμενο Oρέστη να υφάνει πανωφόρι, / μην τουρτουρίζει κι άλλους ξεγυμνώνει. […] Kαι τα χελιδονάκια, πως πρέπει να πουλήσουνε / τα μάλλινα τούς ορμηνεύουν, και ρούχα ν’ αγοράσουν ελαφριά».
Αύριο, 22 Απριλίου, είναι η Ημέρα της Γης. Τέτοια μέρα, το 1970, 20 εκατομμύρια Αμερικανοί διαδήλωσαν υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος, με νωπή τη μαύρη μνήμη της μεγαλύτερης πετρελαιοκηλίδας που είχε ρυπάνει μέχρι τότε τις ΗΠΑ, στο κανάλι της Σάντα Μπάρμπαρα. Πάνω από μισόν αιώνα μετά, στην Ημέρα της Γης έχει προστεθεί η Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος (κάθε 5η Ιουνίου), που πρωτογιορτάστηκε από τον ΟΗΕ το 1974, με σύνθημα «Μόνο μία Γη», καθώς και η Ωρα της Γης, που καθιερώθηκε από τη WWF το 2007.
Προκοπή όμως δεν βλέπουμε. Ιδιο λοιπόν και τώρα το σύνθημα, «Μόνο μία Γη» ή, αγγλιστί, «There is no Planet B». Μόνο που πλέον στους πειθήνια ραθυμούντες πολιτικούς, στους απομυζητικά «επενδύοντες» βιομηχάνους και στους γήινους εν γένει «απομένουν μόλις δύο χρόνια για να σώσουν τον πλανήτη». Ο Σάιμον Στιλ τα είπε αυτά, ο επικεφαλής του ΟΗΕ για το Κλίμα. Μα ποιος θ’ ακούσει τον ΟΗΕ για το κλίμα, όταν δεν τον ακούνε καν για τα πυρηνικά, καν για τον πολύμηνο εξαλειπτικό βομβαρδισμό αμάχων;