Οι άνθρωποι πάντα αναζητούσαν την αλήθεια. Αν είναι μία, δύο, πολλές ή καμία. Βέβαια, πριν την ανακαλύψουν έπρεπε να την ορίσουν, αλλά ο ορισμός της έγινε για τη φιλοσοφία ό,τι η Κεντροαριστερά για την Ελλάδα: η αναζήτηση του ιερού Γκράαλ.
Οι περισσότεροι, είτε το ξέρουμε είτε δεν το ξέρουμε (η μόνη αληθής πρόταση κατά Βιτγκενστάιν) υιοθετούμε τη θεωρία της αντιστοιχίας, κατά την οποία σύμφωνα με το φιλοσοφικό Λεξικό του Cambridge, «μια πεποίθηση (δήλωση, πρόταση, περιεχόμενο κ.λπ.) είναι αληθής όταν υπάρχει ένα γεγονός που αντιστοιχεί σε αυτήν».
Η Αμερικανίδα καθηγήτρια φιλοσοφίας Λίντα Μάρτιν Αλκοφ αναφέρει ότι «όταν ρωτάμε τι είναι η αλήθεια κάνουμε μια μάλλον ρητορική ερώτηση και έτσι, κατά κάποιον τρόπο, εκφράζουμε την ηττοπαθή ιδέα ότι είναι τόσο μηδαμινή η πιθανότητα και τόσο δύσκολο να βρεθεί μια καλή απάντηση που καταλήγει χάσιμο χρόνου να ψάξουμε γι’ αυτήν».
Μετά τη λαίλαπα των fake news –ή τουλάχιστον τις επικοινωνιακές αναφορές σε αυτά– πιθανόν η ίδια φιλοσοφική θέση θα μπορούσε να εκφράσει πολίτες, αναγνώστες, χρήστες Διαδικτύου αλλά και δημοσιογράφους, όταν μέσα στην καθημερινότητά τους αναρωτιούνται «είναι η Χ είδηση αληθινή;». Ακόμα πιο ηττοπαθείς ως προς τη δυνατότητα αναγνωρισιμότητας μιας ψευδούς είδησης μπορούμε να γίνουμε τώρα, με την εμφάνιση των deepfake news.
Η Ντανιέλ Σιτρόν και ο Ρόμπερτ Τσέσνεϊ, οι δύο Αμερικανοί καθηγητές Νομικής που έγραψαν τη μελέτη «Deep Fakes: μια επικείμενη πρόκληση για την Ιδιωτικότητα, τη Δημοκρατία και την Εθνική Ασφάλεια».
Ενας ιός που ξέφυγε
Ενα βίντεο που δείχνει τον Ομπάμα να λέει «Ο πρόεδρος Τραμπ είναι εντελώς και ολοκληρωτικά ηλίθιος» και άλλα απίστευτα, τουλάχιστον για τον δημόσιο λόγο που συνηθίζει ο τέως πρόεδρος των ΗΠΑ, έφερε στο κέντρο των νομικών, επιστημονικών και δημοσιογραφικών συζητήσεων τον επίγονο των fake news, τα deepfake news. Στην πραγματικότητα είναι η φωνή του ηθοποιού Τζόρνταν Πιλ και ο «Ομπάμα» ένα δημιούργημα από την εφαρμογή μιας μεθόδου τεχνητής νοημοσύνης: Generative Adversarial Network (GAN) ονομάζεται και μπορεί, για παράδειγμα, να «κοιτάξει» αλγοριθμικά χιλιάδες φωτογραφίες του Ομπάμα και στη συνέχεια να παραγάγει μια νέα φωτογραφία που να μοιάζει με όλες χωρίς να είναι πιστό αντίγραφο καμιάς, δημιουργώντας έτσι μια εντελώς νέα φωτογραφία του τέως προέδρου που όμως δεν «τραβήχθηκε» ποτέ. Το ίδιο μπορεί να κάνει με τη φωνή ή ακόμα και με ένα κείμενο.
Μέχρι το τέλος, περίπου, του 2017, αυτή η τεχνική αποτελούσε αποκλειστικά κτήμα της ερευνητικής κοινότητας της τεχνητής νοημοσύνης, αλλά όλα τα καλά κρατάνε λίγο. Ενας χρήστης της διαδικτυακής πλατφόρμας Reddit άρχισε να ανεβάζει πορνογραφικά βίντεο χρησιμοποιώντας διάσημες ηθοποιούς, ακολουθώντας την ίδια τεχνική αλλά με ανοιχτό κώδικα. Μπορεί ο χρήστης να εξορίστηκε από το Reddit, αλλά κάπως έτσι καλωσορίσαμε τα deepfake, μια λέξη που δημιουργήθηκε από το «deep learning» και το «fake» και ένα «εργαλείο» προσιτό στον οποιονδήποτε, το οποίο μπορεί να έχει εξαιρετικά σημαντικές επιπτώσεις σε όλα τα πεδία. Το βίντεο με τον Ομπάμα δημιουργήθηκε από ερευνητές του πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον και προβλήθηκε από το διαδικτυακό περιοδικό buzfeed για να επιστήσει την προσοχή του κοινού στο αν και τι πρέπει να πιστέψει, αλλά η κατάσταση έχει μάλλον αρχίσει να εκτραχύνεται.
«Deep Fakes: μια επικείμενη πρόκληση για την Ιδιωτικότητα, τη Δημοκρατία και την Εθνική Ασφάλεια» είναι ο τίτλος της μελέτης δύο Αμερικανών καθηγητών Νομικής, του Ρόμπερτ Τσέσνεϊ και της Ντάνιελ Σιτρόν από τους πρώτους που επισημαίνουν –για αρχή– μερικές δυνητικές επιπτώσεις στα άτομα και στις κοινωνίες: Πολιτικοί που εμφανίζονται σε συναντήσεις με εγκληματίες, που φαίνονται να δωροδοκούνται, ένας λευκός αστυνομικός που φαίνεται να πυροβολεί έναν έγχρωμο και αντιστρόφως, στρατιώτες που φαίνεται να σκοτώνουν αθώους πολίτες σε μια εμπόλεμη ζώνη και άλλα παραδείγματα deepfake βίντεο τα οποία μπορεί να προκαλέσουν από τη σύρραξη κοινωνικών ομάδων μέχρι την επαγγελματική καταστροφή ενός ανθρώπου, την εμπλοκή μιας ειρηνευτικής διαπραγμάτευσης ή την ανάδειξη σε σημαντικό πολιτικό αξίωμα κάποιου του οποίου η ομάδα θα έχει βγάλει παραμονή εκλογών ένα deepfake που θα επηρεάσει αρνητικά τους ψηφοφόρους του αντιπάλου (ολόκληρη τη μελέτη μπορεί κάποιος να τη διαβάσει στο Lawfare blog).
Οι συνωμοσιολόγοι
Εάν, λοιπόν, μπορούμε να γίνουμε ακόμα πιο ηττοπαθείς ως προς τη δυνατότητα αναγνωρισιμότητας μιας ψευδούς είδησης βρισκόμαστε μπροστά στον κίνδυνο να μην πιστεύουμε τίποτα. Για την ακρίβεια, ως αναγνώστες, είμαστε ήδη εκεί διευκολύνοντας τις προκαταλήψεις μας να επικρατήσουν της κριτικής σκέψης και τους συνωμοσιολόγους να κερδίσουν έδαφος. Κάπως έτσι, ο απόλυτος έλεγχος του Διαδικτύου από φορείς που θα ελέγχουν τι πρέπει και τι δεν πρέπει να διαδοθεί για να μη διασπείρονται ψευδείς ειδήσεις, η απόλυτη εξουσία δηλαδή πάνω στην πληροφορία, δεν φαίνεται πια και τόσο απίθανη έκβαση των πραγμάτων. Και ποιος φορέας, κυβέρνηση ή οποιοσδήποτε πάροχος ελεγχόμενης πληροφορίας δεν θα μπει σε ευνόητους πειρασμούς; Κι εμείς, ως πολίτες, πώς θα καταφέρουμε να επιλέξουμε ανάμεσα στον απόλυτο έλεγχο (και άρα την ασφάλεια) και στη χαώδη ελευθερία (και άρα την προσωπική μας ευθύνη);