Το 2014, ο Πολωνός δημοσιογράφος Σλαβομίρ Σιρακόφσκι έγραφε στους New York Times ένα άρθρο υπό τον τίτλο «Οι χρήσιμοι ηλίθιοι του Πούτιν», αναφερόμενος σε δυτικούς διανοούμενους που έχουν από καιρό μια «αδυναμία» στη Ρωσία. Μεταξύ αυτών και ο Αντρέ Ζιντ, ο Πάμπλο Νερούδα και ο Ζαν Πολ Σαρτρ οι οποίοι υποστήριζαν τη Σοβιετική Ενωση ως αυτό που ο Λένιν (για άλλους ο Στάλιν) φέρεται να αποκάλεσε «χρήσιμοι ηλίθιοι», αφού ζήτησαν συγγνώμη για τα τερατουργήματά της πολύ καιρό αφότου είχαν αναγνωριστεί από τον υπόλοιπο κόσμο.
Για κάποιους, όπως ο Κιμ Φίλμπι που αναγκάστηκε να ζήσει το υπόλοιπο της ζωής του στη Σοβιετική Ενωση μετά την αποκάλυψη της κατασκοπικής δραστηριότητάς του, η συνειδητοποίηση ήρθε σχεδόν σαν τιμωρία, ενώ για άλλους δεν έφερε παρά το βάρος της προσωπικής διάψευσης. Εάν έχετε την τύχη να κατέχετε ή να βρείτε το βιβλίο «Ο Θεός που γκρεμίστηκε» του Ρίτσαρντ Κρόσμαν θα διαβάσετε περισσότερα ενδιαφέροντα επ’ αυτού. Επιστρέφοντας στον Σιρακόφσκι αντιγράφουμε: «Για όσους στην αριστερά της Ανατολικής Ευρώπης –συμπεριλαμβανομένου και του εαυτού μου– γνωρίζουν τη Ρωσία καλύτερα από τους περισσότερους, αυτή η αφέλεια αποτελεί εδώ και καιρό πηγή απογοήτευσης. Και όμως συνεχίζεται, ακόμη και σήμερα, καθώς πολλοί Αμερικανοί και Δυτικοευρωπαίοι διανοούμενοι κάνουν ό,τι μπορούν για να υποβαθμίσουν την επικίνδυνη επιθετικότητα του Βλαντιμίρ Β. Πούτιν».
Κάρλσον και Ναβάλνι
Πολύ μακριά από τη διανοητική σκευή των Ζιντ, Σαρτρ και πολλών άλλων, ο Αμερικανός δημοσιογράφος Τάκερ Κάρλσον έζησε την προσωπική του διάψευση με τον «θάνατο από φυσικά αίτια» του Ρώσου αντικαθεστωτικού Ναβάλνι. «Είναι τρομακτικό αυτό που συνέβη στον Ναβάλνι. Το όλο θέμα είναι βάρβαρο και απαίσιο. Κανένας αξιοπρεπής άνθρωπος δεν θα το υπερασπιζόταν», δήλωσε λίγες μέρες αφότου είχε πάρει την περίφημη «συνέντευξη» από τον Πούτιν, την απολύτως φιλική προς τον πρόεδρο της Ρωσίας, την προπαγάνδα και τις εμμονές του, την ηγεσία του οποίου έχει εκθειάσει ως κατά πολύ ανώτερη του Μπάιντεν. «Ειλικρινά, δεν πήρα πλήρη ικανοποίηση από αυτή τη συνέντευξη, δεν με δυσκόλεψε πουθενά», δήλωσε ο Πούτιν, μάλλον διασκεδάζοντας και τοποθετώντας τον Κάρλσον στη θέση του χρήσιμου ηλίθιου. Ορος που χρησιμοποιήθηκε προσφάτως από πλείστους όσους διακεκριμένους δημοσιογράφους στους τίτλους πολλών –πάρα πολλών– άρθρων που δημοσιεύθηκαν στον διεθνή Τύπο για να χαρακτηρίσουν τον Κάρλσον σχολιάζοντας τη «συνέντευξη».
Στα ίδια σχόλια επισημάνθηκε, επίσης κατά κόρον, η ταύτιση της ρητορικής Πούτιν με αυτήν της αμερικανικής τραμπικής δεξιάς –υποστηρικτής της οποίας είναι εξάλλου ο Κάρλσον– αλλά και άλλων ευρωπαϊκών, ακροδεξιών αλλά και λαϊκίστικων αριστερών, πολιτικών σχηματισμών και κομμάτων. Ο πόλεμος εναντίον του woke, οι εχθρικές αναφορές προς τις κοινωνικές ελίτ, η απαξίωση των ΜΜΕ και η σύνδεσή τους με αυτές τις ελίτ, το πουτινικό επιχείρημα ότι «πολλές ευρωατλαντικές χώρες έχουν πάρει τον δρόμο της εγκατάλειψης των ριζών τους, συμπεριλαμβανομένων των χριστιανικών αξιών» μαζί με την αντίθεση στην άμβλωση, η αναγνώριση ότι ο «πραγματικός εχθρός είναι οι “ξύπνιοι” φιλελεύθεροι που σκοπεύουν να πλημμυρίσουν τις ΗΠΑ με μετανάστες δημιουργώντας πειθήνιους ψηφοφόρους των Δημοκρατικών, να υπονομεύσουν την αμερικανική δημοκρατία και να προωθήσουν τα δικαιώματα των τρανσέξουαλ», είναι μερικά μόνο από τα επιχειρήματα, τις ιδέες και τις πεποιθήσεις που δημιουργούν κοινό τόπο μεταξύ της ρωσικής προπαγάνδας και εκατομμυρίων Αμερικανών, αλλά και, με μερικές αναγκαίες προσαρμογές και έμφαση στη μετανάστευση, των λιγότερο συντηρητικών Ευρωπαίων.
Το ζήτημα είναι από πού εκκινεί αυτή η ταύτιση και πόσο πραγματική είναι τελικά. Διότι αν και ο Πούτιν γνωρίζει καλά τους ιδεολογικούς πυλώνες της Ακροδεξιάς και είναι φυσικά περισσότερο από πρόθυμος να τους εκμεταλλευθεί, προκειμένου να δημιουργήσει εκείνη την αποσταθεροποίηση στη Δύση που θα του επιτρέψει να εδραιώσει τον δικό του ρωσικό γεωπολιτικό ρόλο, δεν σημαίνει ότι δεν τους ενστερνίζεται πραγματικά. Ξέρει επίσης καλά ότι μόνο με συγκεκριμένα μέσα και τρόπους μπορεί να κυβερνήσει. Με ψέματα, δολοφονίες πολιτικών αντιπάλων και δημοσιογράφων, θεσμούς που δεν δίνουν λογαριασμό σε κανέναν κ.λπ. Ακόμα όμως και ο πλέον φανατικός δυτικός υποστηρικτής της απαξίωσης που επιφυλάσσει η ρωσική προπαγάνδα στον φιλελεύθερο δυτικό άνθρωπο, δύσκολα θα μπορούσε να τα υποστηρίξει αυτά. Το ίδιο δύσκολα θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κάποιος συλλήβδην τους υποστηρικτές του Τραμπ ακροδεξιούς.
Η παγκοσμιοποίηση
Τότε, λοιπόν, γιατί ανθεί αυτός ο κοινός τόπος; Ισως επειδή αυτή η εσωστρέφεια που πάντοτε σηματοδοτεί τα επιχειρήματα στα άκρα του πολιτικού φάσματος επιστρέφει στους ανθρώπους ένα ποσοστό ασφάλειας το οποίο έχει αφαιρέσει η παγκοσμιοποίηση, είτε αυτό συνειδητοποιείται είτε όχι; Κυβερνήσεις που είναι υποχρεωμένες να συνομιλούν ισότιμα –αν όχι και από μειονεκτική θέση– με εταιρείες που δεν δίνουν λογαριασμό στις μητρικές χώρες, το 1% των πλουσιότερων στον κόσμο που έχει υπερδιπλάσιο πλούτο από 6,9 δισ. ανθρώπους, ταχύτατες μεταφορές, Διαδίκτυο, αναπτυσσόμενες τεχνολογίες, ιδιότυπες εξουσίες από εταιρείες όπως η Google ή το Μeta Facebook…
Ολα και πολλά άλλα έχουν αντίκτυπο στις πραγματικές ζωές πραγματικών ανθρώπων και μεγάλη, υπολογίσιμη μερίδα αυτών θέλει να γυρίσει… σπίτι. Αυτό υπόσχεται ο Τραμπ και λαϊκιστές Ευρωπαίοι, δεξιοί κι αριστεροί: Πρώτα η Αμερική, πρώτα οι Γάλλοι κ.λπ. Και αυτή είναι η δύσκολη δουλειά των σύγχρονων δημοκρατιών. Να συνθέσουν εκ νέου εκείνες τις κοινωνικές και οικονομικές ρυθμίσεις, συμπεριλαμβάνοντας στους δημοκρατικούς κόλπους όσο γίνεται περισσότερους ανθρώπους από τα εκατομμύρια που επηρεάζονται, δημιουργώντας δυναμικές ανάσχεσης των σκοτεινών δυνάμεων και αφήνοντας τους χρήσιμους ηλίθιους να παραμένουν χρήσιμοι σε μικρές παρέες.
* MAGA: Make America Great Again.