Ασουρμπανιμπάλ, βασιλιάς της μνήμης

Ασουρμπανιμπάλ, βασιλιάς της μνήμης

4' 1" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

​Αντικρίζοντας τα πλούσια ευρήματα που έκρυβε η γη της Μεσοποταμίας έως τα μέσα του 19ου αιώνα, τις ανάγλυφες αναπαραστάσεις πολέμου και κυνηγιού, διαβάζοντας τα λόγια των βασιλικών πρωταγωνιστών, των ποιητών και χρονικογράφων που βρέθηκαν στη βιβλιοθήκη του παλατιού της Νινευής, σε διακατέχει μια συγκλονιστική εμπειρία. Πριν από λίγα χρόνια, ο συνδυασμός υψηλής τέχνης και φρικιαστικών εικόνων, όπως οι αποκεφαλισμοί αιχμαλώτων, οι επιθέσεις σε αμάχους, οι στρατιές σκλάβων, θα προκαλούσαν το ενδιαφέρον ως εικόνες ενός ξένου και για χιλιετίες ξεχασμένου πολιτισμού –των Ασσυρίων– στα χρόνια του απογείου του, τον 7ο αιώνα π.Χ. Σήμερα είναι μια τρομακτική υπενθύμιση ότι ο άνθρωπος βρίσκεται στο ίδιο σημείο όπου βρισκόταν τότε. Αυτοί που βρίσκονται στην εξουσία (και ας μην είναι βασιλείς όπως ο μεγάλος Ασουρμπανιμπάλ της Ασσυρίας, γνωστός στους Ελληνες ως Σαρδανάπαλος) οπλίζονται με παρόμοια μέσα ελέγχου και εκφοβισμού. Από τους βάρβαρους του Ισλαμικού Κράτους που κόβουν κεφάλια και υποδουλώνουν αντιπάλους στις ίδιες ερήμους που σάρωναν οι στρατοί των Ασσυρίων, έως τα εργαστήρια όπου κατασκευάζονται νέες μέθοδοι παρακολούθησης και ελέγχου πληθυσμών.

«Είμαι ο Ασουρμπανιμπάλ, μεγάλος βασιλιάς, ισχυρός βασιλιάς, βασιλιάς του κόσμου, βασιλιάς της Ασσυρίας, βασιλιάς των τεσσάρων γωνιών του κόσμου», αυτοσυστήνεται στο χρονικό του ο άνθρωπος που ήλεγχε τη μεγαλύτερη αυτοκρατορία της εποχής του στα χρόνια από το 669 π.Χ. έως τον θάνατό του, περίπου το 631. Τα εδάφη αυτά συμπεριλάμβαναν την Αίγυπτο, τα βουνά του δυτικού Ιράν, τις ακτές του Περσικού Κόλπου και τις στέπες της Κεντρικής Ανατολίας. Η Νινευή, χτισμένη πάνω στις όχθες του Τίγρητος ποταμού, με τα σπουδαία τείχη και τις 18 πύλες, ήταν η μεγαλύτερη πόλη του κόσμου – ξακουστή μέσα στους αιώνες λόγω των αναφορών σε αυτήν στη Βίβλο και στα ιστορικά χρονικά άλλων λαών. Οι θησαυροί που εκτίθενται στη μεγαλειώδη έκθεση του Βρετανικού Μουσείου (έως τις 24 Φεβρουαρίου, 2019), τα αγάλματα, οι ανάγλυφες πέτρινες πλάκες που εξιστορούν γεγονότα που ο βασιλιάς ήθελε να προβάλει, τα χιλιάδες κείμενα γραμμένα με σφηνοειδή γραφή πάνω σε πηλό, μέρος της μεγαλύτερης βιβλιοθήκης που είχε υπάρξει έως τότε, αποτελούν όχι μόνο αποδείξεις μιας σημαντικής εποχής αλλά και μοναδική μελέτη πάνω στην άσκηση εξουσίας.

Ο Ασουρμπανιμπάλ, δευτερότοκος γιος του Εσαρχαντόν, κληρονόμησε το βασίλειο όταν ο πατέρας του πέθανε αιφνιδίως ενώ βρισκόταν σε πολεμική εκστρατεία. Ο Εσαρχαντόν ήταν και αυτός δευτερότοκος γιoς, του Σεναχερίμπ, ο οποίος δολοφονήθηκε το 681. Για να επικρατήσει, ο Ασουρμπανιμπάλ έπρεπε να αντιμετωπίσει πολλούς κινδύνους στην αυλή – κυρίως λόγω της δυσαρέσκειας του μεγαλύτερου αδελφού του, ο οποίος είχε διοριστεί διάδοχος της Βαβυλωνίας από τον πατέρα τους. Το 664, πέντε χρόνια αφότου ανέλαβε τα ηνία ο Ασουρμπανιμπάλ, το βασίλειο του Ελάμ καταπάτησε συμφωνία ειρήνης μεταξύ των δύο. Εκείνον τον χρόνο ανήλθε στην εξουσία στο Ελάμ ο Τεουμάν, πρίγκιπας που είχε πρωτοστατήσει παλιότερα σε επιθέσεις εναντίον των Ασσυρίων στη Βαβυλωνία. Μεγάλη ανάγλυφη αναπαράσταση που βρέθηκε στα ερείπια του παλατιού της Νινευής απεικονίζει μάχη στον πόλεμο που ξέσπασε. Οι στρατοί συγκρούονται και πολλοί Ελαμίτες πέφτουν μέσα σε ποταμό και πνίγονται· ο Τεουμάν και ο γιος του βρίσκονται στο έδαφος καθώς η άμαξά τους ανατρέπεται· οι δύο δίνουν απελπισμένη μάχη ενώ είναι περικυκλωμένοι· Ασσύριοι στρατιώτες τούς αποκεφαλίζουν και ένας μεταφέρει το κεφάλι του βασιλιά με άμαξα· τέλος, ο Ασουρμπανιμπάλ και η βασίλισσά του απολαμβάνουν μια ήρεμη στιγμή στον κήπο τους ενώ το κεφάλι του Τεουμάν κρέμεται σε δένδρο από πάνω τους. Σε άλλα σημεία βλέπουμε σκηνές μάχης, τη συγκομιδή κεφαλιών, το γδάρσιμο δύο αντιπάλων, ηττημένους λαούς να εκτοπίζονται, να υποδουλώνονται. Το μήνυμα είναι σαφές: Ο Ασουρμπανιμπάλ δημιουργεί και ελέγχει την ιστορική μνήμη με εικόνες και κείμενα· επίσης, προειδοποιεί κάθε επίδοξο εχθρό για το τι τον περιμένει.

Τα ανάγλυφα είναι υψηλής τέχνης, με κορυφαία αυτά που αναπαριστάνουν το βασιλικό κυνήγι λιονταριών, δείχνοντας τη δύναμη των ζώων και τον πόνο τους την ώρα του θανάτου. Πολλά έργα ήταν «κρυμμένα» για 20 χρόνια, καθώς οι αίθουσες που τα φιλοξενούν ήταν κλειστές. Η τωρινή έκθεση συμπεριλαμβάνει και έργα από το Λούβρο, από το Μουσείο της Κύπρου, από το Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης, από το κρατικό μουσείο του Βερολίνου, από το Βατικανό.

Πέρα από τον πόλεμο και το κυνήγι, όμως, αυτό που δηλώνει ο Ασουρμπανιμπάλ είναι ότι είναι μορφωμένος, ότι κατέχει γράμματα και μαντική, ότι έχει ισχυρό δίκτυο πληροφοριών, ότι η γνώση είναι ισχύ. Ο πατέρας του τού είχε αναθέσει τον έλεγχο των πληροφοριών πριν αναλάβει την εξουσία. Αξιωματούχοι του βασιλιά μπορούσαν να διασχίσουν τη χώρα με πρωτοφανή ταχύτητα. Στις απεικονίσεις, ο Ασουρμπανιμπάλ έχει ένα «μολύβι» πάνω του, να δείχνει τη δύναμη της γραφής. Καυχιέται ότι είναι ισχυρός χωρίς να πηγαίνει ο ίδιος στον πόλεμο.

Ο «βασιλιάς του κόσμου» ήθελε να ελέγξει το παρόν και τη μνήμη. Ομως, μετά τον θάνατό του, υπό άγνωστες σε εμάς συνθήκες, απέδειξε και κάτι άλλο – κάτι που έμαθε και το Ισλαμικό Κράτος: Οταν είσαι τόσο επικίνδυνος, πολλοί θα συστρατευθούν εναντίον σου. Το 612 η Νινευή καταστράφηκε από μια συμμαχία Βαβυλωνίων, Μήδων, Περσών, Σκύθων και άλλων. Οι μνήμες, οι θησαυροί, οι απειλές χάθηκαν, έως τις ανασκαφές που άρχισαν το 1847.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή