ΑΠΩΛΕΙΑ. Για μια χώρα σαν την Ελλάδα που σχεδόν αποστρέφεται τα χαρισματικά της τέκνα, ο Τζον Χριστοφόρου «έφυγε» στις αρχές Φεβρουαρίου, όπως έζησε. Βουβά, χωρίς να τον έχουμε γνωρίσει εις βάθος ή να τον έχουμε τιμήσει όπως του έπρεπε. Ο σπουδαιότερος ίσως ζωγράφος της ελληνικής διασποράς άφησε την τελευταία του πνοή στο Παρίσι, σε ηλικία 93 ετών. Και ήταν ευτύχημα ότι έστω το 2002, όταν ο ίδιος είχε κλείσει τα 81 του χρόνια, καταφέραμε να δούμε στην Αθήνα μια μεγάλη αναδρομική του στο Εργοστάσιο της ΑΣΚΤ.
Οδύσσεια
Υπήρξε Οδυσσέας, με ζωή μυθιστορηματική, έρμαιο όλων των μεγάλων γεγονότων του 20ού αιώνα, αλλά και δραματικών συγκυριών που προδιέγραψαν τον βίο και την τέχνη του. Γεννήθηκε το 1921 στο Λονδίνο, από γονείς Σμυρνιούς. Εννιά μήνες μετά την γέννησή του, η μητέρα του πέθανε, ενώ λίγο αργότερα η οικογένεια διασκορπίστηκε με την καταστροφή. Σε ηλικία 9 ετών ήρθε στην Ελλάδα με τον πατέρα του. Τον έχασε και αυτόν έπειτα από δύο χρόνια.
Ενας γείτονας αναγνώρισε το ταλέντο του και ανέλαβε τα έξοδα για να φοιτήσει ο 14χρονος στη Σχολή Καλών Τεχνών. Ο μικρός επισκεπτόταν συνεχώς τις εκκλησίες και επηρεάστηκε από τη βυζαντινή τέχνη. Στα 17 του επέστρεψε μόνος στη Βρετανία, λίγο πριν από το ξέσπασμα του πολέμου.
Πιλότος της RAF
Το 1941 κατατάχθηκε στη RAF και ως γενναίος πιλότος συμμετείχε σε αποστολές διάσωσης στον Ινδικό Ωκεανό. Περισυνέλεγε ναυαγούς των συμμαχικών πλοίων που είχαν χτυπηθεί από ιαπωνικά υποβρύχια. Η εμπειρία αυτή υπήρξε καθοριστική. Εζησε μέσα στη φωτιά των συγκρούσεων, με ανθρώπινα κορμιά ακρωτηριασμένα. Η φρίκη δεν θα τον εγκαταλείψει ποτέ.
Μετά την αποστράτευσή του ξεκίνησε να ζωγραφίζει και κάνει την πρώτη του ατομική στο Λονδίνο το 1949. Εγκαταστάθηκε μόνιμα στο Παρίσι το 1957. Ηδη από τη δεκαετία του ’60 αποκτά αναγνωρισιμότητα στην Ευρώπη και η δουλειά του θεωρείται πρόδρομος του κινήματος της Nouvelle Figuration. Ως καλλιτέχνης άρχισε να βιοπορίζεται με κάποια άνεση, μόνον από την δεκαετία του 1980 και μετά. Ως τότε, ζούσε μετρημένα, αφοσιωμένος εντελώς στην τέχνη του.
Μέχρι και τον θάνατό του, το ύφος της δουλειάς του παρέμεινε απολύτως συνεπές, παρότι αρχικά το κοινό και οι κριτικοί τού γύρισαν την πλάτη: εξπρεσιονιστική γραφή, έργα ανθρωποκεντρικά που σφύζουν από σπαραγμό, σώματα κατακερματισμένα, φιγούρες πολεμιστών. Ο πόνος αποκτά μεγέθη επικά στους πίνακές του. Τα θρησκευτικά σύμβολα όπως ο σταυρός έχουν νόημα υπερβατικό, όλα γίνονται μια πάλη μεταξύ ζωής και θανάτου, με τον δεύτερο πάντα να νικά. Οι πίνακές του είναι μια γροθιά στο στομάχι. Οι ήρωές του κουβαλούν τα εντόσθιά τους στα χέρια, άγγελοι πέφτουν από τον ουρανό, γυναίκες χάνουν τα λογικά τους από τον πανικό.
Ο ίδιος τόνιζε: «Στο μέλλον η ζωή θα γίνει δυσκολότερη διότι χάνει σταδιακά την απλότητά της. Οι καλλιτέχνες οφείλουν να κάνουν ό,τι μπορούν για να μην εγκαταλείψουν την εικόνα του ανθρώπου. H τέχνη πρέπει να μιλάει για τον άνθρωπο. Δεν είναι απλώς διακοσμητικό στοιχείο που μας δίνει χαρά για μερικά λεπτά. Είναι κάτι πολύ πιο σοβαρό και βαθύ, αγγίζει το δράμα της ζωής και την ανθρώπινη τραγωδία. Μας δίνει τη δυνατότητα να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας».
Ο Χριστοφόρου ήταν Ελληνας σε επίπεδο υπαρξιακό, χωρίς να έχει τα γνώριμα σ’ εμάς μεσογειακά στοιχεία στη ζωγραφική του. Εντούτοις έλεγε για τη δουλειά του: «Ολα τα χρώματα παίρνουν την αξία τους από το μαύρο. Πρέπει να υπάρχει το σκοτεινό για να φανεί η αξία του φωτεινού. Στη Βόρεια Ευρώπη δεν έχουν πολύ φως και δεν είναι συνηθισμένοι στα κοντράστα που έχουμε εμείς στον Νότο. O δυνατός ήλιος της Μεσογείου έχει κατάμαυρες σκιές, κάτι που σίγουρα επηρεάζει τους ζωγράφους. Εγώ κράτησα πολλά πράγματα από τη φύση και το κλίμα της Ελλάδας. Δεν είναι μόνο το θυμικό στοιχείο αλλά και το γονιδιακό. Ολα αυτά υπήρχαν μέσα μου από τότε που γεννήθηκα».
Στο τέλος της ζωής του δεν ήθελε πια τα έντονα χρώματα, αλλά μονάχα το άσπρο και το μαύρο. Πριν από λίγο καιρό έφυγε από τη ζωή η αγαπημένη του σύζυγος και ύστερα ακολούθησε κι εκείνος. Εχοντας γράψει μια τροχιά από τη Σμύρνη ώς τον Ινδικό Ωκεανό…