Τη γνωρίσαμε μέσα από τις νευρώσεις της «Δασκάλας του Πιάνου» και μάθαμε για το έργο της με αφορμή την απονομή του Νομπέλ Λογοτεχνίας πριν από δέκα χρόνια. Η Αυστριακή συγγραφέας Ελφρίντε Γέλινεκ αυτή την εβδομάδα συστήνεται εκ νέου στο ελληνικό κοινό, με ένα θέμα εξαιρετικά οικείο: την οικονομική κρίση. Μέσα από τη σύγχρονη τραγωδία «Τα συμβόλαια του Εμπόρου», η Γέλινεκ θέτει στο επίκεντρο την κρίση και δίνει τον πρωταγωνιστικό ρόλο στο χρήμα, σε ένα ξέφρενο μουσικοθεατρικό χάπενινγκ γεμάτο αλληγορικά σχήματα.
Στη σκηνή θα συνυπάρχουν αγχωμένοι τραπεζίτες και ρημαγμένοι συνταξιούχοι, σε μια παράσταση που θυμίζει την ίδια στιγμή αναλόγιο, συναυλία, καμπαρέ, περφόρμανς, αρχαίο χορό και TV show. «Μασάζ στο συλλογικό ασυνείδητο» χαρακτήρισε την παράσταση ένας εκ των σκηνοθετών. Και δικαίως, καθώς θα παρακολουθήσουμε τους 13 ηθοποιούς να τραγουδούν «το χρήμα τα ’παιξε και την έκανε γι’ αλλού», ενώ ταυτόχρονα θα σκίζουν χαρτονομίσματα των 100 ευρώ…
Σε μαρίνα με σκάφη…
Προσαρμοζόμενη κάθε φορά στις ανάγκες του κοινού, αλλά και στην οπτική του εκάστοτε σκηνοθέτη, η παράσταση έχει ήδη ανέβει σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις. Η Αθήνα είναι η πρώτη πόλη του ευρωπαϊκού Νότου που θα φιλοξενήσει την παράσταση του θιάσου Thalia Theater του Αμβούργου σε σκηνοθεσία Νίκολας Στέμαν.
Ενόψει της ελληνικής μεταφοράς η Γέλινεκ κλήθηκε να «εντρυφήσει» στην ελληνική περίπτωση. «Ανέτρεξα σε πολλές πηγές», σχολιάζει. «Εντύπωση μου έκαναν μεμονωμένοι φοροφυγάδες και λοιποί απατεώνες, που αποδεικνύουν για μένα ότι η ελίτ της χώρας δεν αναλαμβάνει τις ευθύνες για την πατρίδα της και δεν προτίθεται να συμβάλει στη σταθεροποίησή της. Αν ήμουν Ελληνίδα συγγραφέας, θα επέλεγα να ανεβάσω μια παράσταση για τη διαφθορά σε μια μαρίνα πολυτελών σκαφών ή ακόμη και σε κάποιο πλούσιο προάστιο με πισίνες και βίλες… Με χαμηλό κόστος παραγωγής, στο πρότυπο του πάλαι ποτέ πολιτικού θεάτρου του δρόμου. Εννοείται πως διαφθορά υπάρχει παντού, φαίνεται όμως ότι στην Ελλάδα έχει λάβει καταστροφικές διαστάσεις, ακόμα και για το δημοκρατικό της πολίτευμα».
Για την Αυστριακή νομπελίστα συγγραφέα, «αυτό είναι πρόβλημα, αν μάλιστα αναλογιστούμε ότι η ελληνική τραγωδία γέννησε την ελληνική δημοκρατία». Λέει πως προσπάθησε να αντιπαραβάλει «στις συνηθισμένες υποθέσεις οικονομικού εγκλήματος, που αφαίμαξαν οικονομικά τη χώρα, τη μακρά παράδοση του φιλοσοφικού και λογοτεχνικού διαλόγου. Εν προκειμένω, την Πολιτεία του Πλάτωνα, όπου το θέμα είναι το ιδανικό πολίτευμα. Μιλώντας για την Τυραννία, ο Πλάτωνας εξηγεί ότι μπορεί να εμφανιστεί από παιδαριώδεις αφορμές. Απλοϊκοί άνθρωποι παρασύρονται από τον όχλο, ιδιαίτερα στην τυραννία. Αυτό, άλλωστε, είναι το επικίνδυνο και με κόμματα, όπως η Χρυσή Αυγή. Από τετριμμένες αφορμές μπορεί να προκύψει η καταστροφή».
Μπορεί, άραγε, η τέχνη να λειτουργήσει λυτρωτικά εν μέσω κρίσης; Η Γέλινεκ είναι κατηγορηματική. «Η τέχνη δεν μπορεί να προσφέρει απολύτως τίποτα, μακάρι να μπορούσε. Μια κοινωνία της οποίας το οξυγόνο έχουν αποστερήσει τα μέτρα λιτότητας έχει σίγουρα άλλες έννοιες».
Φανατική Ευρωπαία
Μια Αυστριακή συγγραφέας επιστρατεύει ένα γερμανικό θίασο για να μετουσιώσει επί σκηνής πτυχές της πραγματικότητας που ζούμε εδώ και τέσσερα χρόνια. Οξύμωρο; Ισως, ωστόσο, η Αυστριακή συγγραφέας, που αυτοχαρακτηρίζεται «φανατική Ευρωπαία», ενδιαφέρεται όλο και περισσότερο για την πολιτική και το μέλλον της Ευρώπης.
Οσο για την πατρίδα της, την Αυστρία, «το κοινό με τους Γερμανούς ναζιστικό μας παρελθόν έδωσε εντελώς διαφορετικά μαθήματα στους δύο λαούς. Η Γερμανία μέσω της μακράς περιόδου διασυμμαχικής κατοχής που πέρασε (το Spiegel ιδρύθηκε, για παράδειγμα, εκείνη την περίοδο), αναγκάστηκε να έρθει αντιμέτωπη με το παρελθόν της και να επεξεργαστεί τα γεγονότα – ακόμα και αν σε πολλούς υπαιτίους δεν αποδόθηκαν ποτέ ευθύνες. Αντίθετα, η Αυστρία παρουσιαζόταν για πολλά χρόνια σαν αθώα περιστερά. Ουσιαστικά ο πρώτος που παραδέχθηκε τη συνυπευθυνότητα των Αυστριακών για το Ολοκαύτωμα ήταν πολύ αργότερα ο καγκελάριος Φραντς Βρανίτσκι (Franz Vranitzky), σε επίσκεψή του στο Ισραήλ».
Το έργο θα παρουσιαστεί στις 27, 28 και 29 Μαρτίου στην κεντρική σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση.