Για να παρακολουθήσουμε τη Σάντρα Μπούλοκ και τον Τζορτζ Κλούνεϊ να εγκλωβίζονται στο Διάστημα στην ταινία «Gravity» του Αλφόνσο Κουαρόν, η εταιρεία παραγωγής Warner Bros ξόδεψε 100 εκατ. δολάρια. Η συγκεκριμένη πληροφορία, αν και δεν είναι καινούργια, γράφτηκε ξανά και ξανά τις τελευταίες μέρες στον διεθνή Τύπο. Γιατί; Επειδή μια αληθινή αποστολή στο Διάστημα κόστισε λιγότερο. Για την ακρίβεια, το «Σκάφος του Αρη», όπως μεταφράζεται από τα χίντι το όνομα του ινδικού μη επανδρωμένου σκάφους Mangalyaan, χρειάστηκε συνολικά 74 εκατ. ευρώ για να κατασκευαστεί και να μπει στην τροχιά του Κόκκινου Πλανήτη, αποτελώντας ιστορικά μία από τις πιο οικονομικές αποστολές στο Διάστημα. Μια πιο ουσιαστική σύγκριση, πάντως, είναι αυτή ανάμεσα στην ινδική αποστολή και την 9 φορές ακριβότερη αντίστοιχη των ΗΠΑ: το αμερικανικό σκάφος Maven μπήκε στην τροχιά του Αρη λίγες ημέρες νωρίτερα, έχοντας κοστίσει 671 εκατ. δολάρια.
Αν και μοιαζει με μια μεγάλη «νίκη» των Ινδών στον διαστημικό ανταγωνισμό, η επιφανειακή ανάγνωση των αριθμών δεν λέει όλη την αλήθεια. Η αμερικανική αποστολή είναι αρτιότερα εξοπλισμένη και η τροχιά του Maven θα είναι τέτοια ώστε να βρίσκεται συνεχώς κοντά στον πλανήτη, παρατηρώντας τον μεν καλύτερα, καταναλώνοντας δε πολύ περισσότερα καύσιμα. Από εκεί και πέρα, το κόστος στην Ινδία έμεινε φυσιολογικά σε χαμηλά επίπεδα λόγω του αισθητά φθηνότερου εργατικού δυναμικού της.
Τα δεδομένα αυτά δεν μειώνουν την αξία της ινδικής αποστολής. Ο ISRO, ο οργανισμός διαστημικών ερευνών της ασιατικής χώρας, λειτουργεί εδώ και 45 χρόνια, έχοντας την απαραίτητη τεχνογνωσία για μια τέτοια αποστολή, η οποία, παρεμπιπτόντως, δεν ήταν καθόλου εύκολη: από το 1960 μόνο οι 21 από τις 51 αποστολές στον Αρη ήταν επιτυχημένες.
Μπορεί, λοιπόν, τα 74 εκατ. δολάρια να ακούγονται λίγα, ισχύει όμως άραγε το ίδιο για το 1 δισ. δολάρια που είναι ο ετήσιος προϋπολογισμός της Ινδίας για διαστημικά προγράμματα; Είναι σωστό να απασχολούνται στον τομέα του Διαστήματος 16.000 επιστήμονες όταν τα δύο πέμπτα των παιδιών της χώρας υποφέρουν από υποσιτισμό και ο μισός πληθυσμός της δεν έχει πρόσβαση σε κανονικές τουαλέτες; «Αν ο ISRO μπορεί να σχεδιάσει και να στείλει ένα διαστημόπλοιο στην τροχιά του Αρη, τότε ασφαλώς θα υπάρχουν Ινδοί επιστήμονες που σε παρόμοιο χρονικό διάστημα θα μπορούν να σχεδιάσουν τουαλέτες χαμηλού κόστους, να αναπτύξουν τεχνολογίες καθαρισμού νερού και να καθαρίσουν τα ποτάμια μας», διαβάζουμε στη σελίδα της αγγλόφωνης ινδικής εφημερίδα «DNA».
Υπάρχει και η εντελώς αντίθετη άποψη. Χάρη στις έγκαιρες δορυφορικές προβλέψεις, για παράδειγμα, ο κυκλώνας που έπληξε τις ανατολικές ακτές της χώρας τον περασμένο μήνα άφησε πίσω του ελάχιστα θύματα σε αντίθεση με αντίστοιχο του 1999, που είχε στερήσει τη ζωή σε 10.000 ανθρώπους. «Τα περισσότερα διαστημικά προγράμματα σχεδιάζονται για να τοποθετηθούν δορυφόροι στην τροχιά της Γης και να έχουμε καλύτερες τηλεπικοινωνίες, χαρτογράφηση, να παρατηρούμε τον καιρό, για στρατιωτικές επιχειρήσεις», διαβάζουμε στο περιοδικό Economist. «Από όλα αυτά επωφελούνται οι άνθρωποι σε καθημερινή βάση».
Η διαστημική διαφήμιση
Τα παραπάνω επιχειρήματα βρίσκονται στην ίδια ζυγαριά. Τι λύνει και τι όχι μια επένδυση στο Διάστημα το γνωρίζουν άριστα οι κυβερνήσεις κάθε χώρας. Στην περίπτωση της Ινδίας, όμως, ισχύει και κάτι ακόμη. «Θα έλεγα ότι το 85% της αποστολής μας γίνεται για τεχνολογική επίδειξη», παραδέχτηκε ο πρόεδρος του ISRO, Κοπιλίλ Ραντχακρισνάν, και όπως σχολιάζει το περιοδικό New Yorker, «η επιτυχία της αποστολής και η επακόλουθη δημοσιότητα θα φέρει περισσότερες δουλειές στην Antrix». Πρόκειται για μια εταιρεία ιδιοκτησίας της ινδικής κυβέρνησης, εμπορικό τμήμα ουσιαστικά του επίσημου οργανισμού Διαστήματος, η οποία κατασκευάζει και πουλάει εξοπλισμό, προγράμματα και δορυφόρους. Η οικονομική και αποτελεσματική αποστολή του Mangalyaan είναι η καλύτερη διαφήμιση για την Antrix που, έτσι κι αλλιώς, δραστηριοποιείται εδώ και δύο δεκαετίες σε όλο τον κόσμο. Τον Ιούνιο εγκατέστησε πέντε δορυφόρους: δύο για τον Καναδά και από έναν για Γαλλία, Γερμανία και Σιγκαπούρη, ενώ συνολικά τη χρονιά που πέρασε είχε έσοδα 213 εκατ. δολάρια. Αν αναλογιστούμε την πρόβλεψη της εταιρείας Euroconsult ότι οι περίπου 12.000 δορυφόροι που βρίσκονται σήμερα γύρω από τη Γη θα αυξηθούν την επόμενη δεκαετία κατά 42%, τότε καταλαβαίνουμε ότι η Ινδία έχει ανοιχτεί σε μια τεράστια αγορά.
Ολο αυτό, ασφαλώς, είναι και μια άσκηση κύρους. «Η Ινδία αντιμετωπίζει ως απειλή τις πρόσφατες επιτυχίες της Κίνας στην επιστήμη του Διαστήματος και νιώθει ότι πρέπει κάπως να απαντήσει», δήλωσε στο CNN ο Αμερικανός καθηγητής Τζέιμς Κλέι Μολτζ, συγγραφέας, μεταξύ άλλων, ενός βιβλίου με τίτλο «Asia’s space race». Με τον όρο «space race» έμεινε γνωστός ο διαστημικός ανταγωνισμός των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ενωσης τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου και ο Μολτζ θεωρεί πως αυτήν τη στιγμή η Ασία είναι το επίκεντρο μιας νέας κόντρας, με βασικές ανταγωνίστριες την Κίνα, την Ινδία, την Ιαπωνία και τις Κορέα, Ινδονησία, Μαλαισία, Ταϊλάνδη, Βιετνάμ και Ταϊβάν να ακολουθούν. Τι έχουν να κερδίσουν αυτές οι χώρες στέλνοντας ένα σκάφος στο Διάστημα; Πρεστίζ, αξιοπιστία και (άρα) επενδυτές. Δεν είναι τυχαίο ότι την επομένη της επιτυχούς διαστημικής αποστολής, ο πρωθυπουργός της Ινδίας, Ναρέντρα Μόντι, παρουσίασε μια νέα καμπάνια ονόματι «Make in India», που έχει στόχο να μετατρέψει τη χώρα σε έναν βιομηχανικό κόμβο, μειώνοντας τη γραφειοκρατία, δημιουργώντας υποδομές και προσφέροντας ένα ελκυστικό πακέτο για επιχειρήσεις από όλο τον κόσμο. Το μότο της καμπάνιας παραπέμπει στο γειτονικό και ανταγωνιστικό «Made in China», κάτι που ενισχύει την άποψη πως η «μάχη» του Διαστήματος γίνεται με τα μάτια στη Γη.
Ισως, βέβαια, χρειαστεί να περάσουν μερικά χρόνια για να φανεί η πραγματική αξία του ταξιδιού του Mangalyaan. Υπολογίζεται ότι το 2020 η Ινδία θα είναι η πιο νέα χώρα στον κόσμο, με το 64% του πληθυσμού της να βρίσκεται σε ηλικία εργασίας – μια χώρα 1,2 δισ. κατοίκων. Ακόμη και τα παιδιά που σήμερα δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό πανηγύρισαν την επιτυχία και την προβολή της πατρίδας τους. Πάντα, άλλωστε, τα ταξίδια του ανθρώπου έξω από τη Γη αποτελούσαν πηγή έμπνευσης και ελπίδας. «Ορόσημο» χαρακτήρισε το γεγονός η εφημερίδα Indian Express, εξηγώντας ότι, εκτός από τα άμεσα οικονομικά κέρδη και τις νέες θέσεις εργασίας που θα προκύψουν, η Ινδία έχει την ευκαιρία να κατοχυρώσει τη θέση της ως μια νέα δύναμη στον κόσμο της τεχνολογίας. Τα 74 εκατ. δολάρια που κόστισε η συγκεκριμένη αποστολή η Ινδία δεν θα τα πάρει πίσω μόνο από τις εμπορικές δραστηριότητες της Antrix, αλλά κυρίως από τους αυριανούς επιστήμονες που άρχισαν να ονειρεύονται τη ζωή τους διαφορετικά, από τη στιγμή που το «Σκάφος του Αρη» μπήκε στην τροχιά του Κόκκινου Πλανήτη.