Πίσω στη δεκαετία του ’80 αλλά και στις αρχές των ’90s, ήταν συνηθισμένη πρακτική κάποιος να πηγαίνει στο δισκοπωλείο της γειτονιάς του και να ζητάει να του φτιάξουν μια κασέτα με τη λίστα τραγουδιών της επιλογής του. Δεν τίθεται θέμα πως η κασέτα αυτή ήταν πειρατική. Ταυτόχρονα βέβαια τα δισκοπωλεία πουλούσαν και εκατοντάδες αυθεντικούς δίσκους βινυλίου, ενώ ως προς το πρόβλημα της πειρατείας, ήταν πιο απλή η διαδικασία δίωξής της.
Με την έλευση του CD, το φαινόμενο της πειρατείας γνώρισε τεράστια έκρηξη κυρίως λόγω της ευκολίας στην αντιγραφή του νέου μέσου. Σήμερα, στην εποχή του γρήγορου Ιντερνετ και του Peer-to-Peer, η πειρατεία δεν έχει καν απτό αντικείμενο. Το παράνομο μουσικό άλμπουμ, η ταινία ή το software κυκλοφορούν ως απλά αρχεία ανάμεσα σε υπολογιστές χρηστών οι οποίοι πολλές φορές βρίσκονται ολόκληρες ηπείρους μακριά.
Η πειρατεία λοιπόν υπάρχει ως παγκόσμιο φαινόμενο, ας δούμε όμως ποια είναι η σημερινή κατάσταση και στην Ελλάδα: «Τα πράγματα εδώ είναι τελείως ανεξέλεγκτα», μας λέει η κ. Μαργαρίτα Μάτσα, διευθύνουσα σύμβουλος της MINOS-EMI, προσθέτοντας πως «υπάρχουν πάρα πολλά παράνομα ιντερνετικά καταστήματα αυτή τη στιγμή τα οποία πωλούν ψηφιακά μουσική σε χαμηλότερες τιμές, χωρίς βέβαια να έχουν λάβει τη νόμιμη άδεια από τους δικαιούχους και να καταβάλλουν τα ανάλογα δικαιώματα. Ενα κομμάτι λ.χ. που κάνει 0,99 ευρώ στο iTunes ο άλλος θα το πουλήσει 0,30, διότι βεβαίως είναι όλο κλοπιμαίο, και δεν πληρώνει ούτε φόρους. Αυτά πρέπει να κλείσουν άμεσα διότι κλέβουν τόσο τους καταναλωτές όσο και το κράτος».
Το μεγαλύτερο ωστόσο μερίδιο των πειρατικών δεδομένων είναι εκείνο που διατίθεται δωρεάν. Η διαδικασία είναι σχετικά απλή. Αρκεί κάποιος να δημιουργήσει έναν ιστότοπο νοικιάζοντας παράλληλα και έναν server (ο οποίος μπορεί να είναι σε χώρα του εξωτερικού με διαφορετική νομοθεσία) όπου θα «ανταλλάσσονται» τα αρχεία των χρηστών και θα γίνονται διαθέσιμα για κατέβασμα από τους ενδιαφερόμενους, τα γνωστά torrent δηλαδή. Εκεί άμεσο κέρδος δεν υπάρχει, πέρα ίσως από κάποιες συνδρομές και διαφημίσεις που φιλοξενούνται στο σάιτ. Η κ. Μάτσα θεωρεί πως σε αυτή την περίπτωση υπάρχει σοβαρό έλλειμμα νομοθεσίας: «Πρέπει το κράτος να υποχρεώσει νομικά τους παρόχους Ιντερνετ (ISP) μέσα από σύντομη διαδικασία και με αποτελεσματικό τρόπο να μπλοκάρουν την πρόσβαση των χρηστών σε αυτού του είδους τις ιστοσελίδες. Προς το παρόν, η μόνη επιλογή είναι η νομική οδός με καταγγελία ή άλλες αστικές διαδικασίες, όμως με τους ρυθμούς της Δικαιοσύνης, μέχρι να κλείσει μια σελίδα μπορεί να περάσουν χρόνια».
Η παγκόσμια διάσταση
Στο ίδιο μήκος κύματος βρίσκεται και η κ. Ειρήνη Σουγανίδου, επικεφαλής της Feelgood Entertainment, η οποία επισημαίνει και τον παράγοντα της προσωπικής ευθύνης: «Το κακό είναι πως στην Ελλάδα η πειρατεία έχει με έναν τρόπο νομιμοποιηθεί στη συνείδηση της κοινωνίας. Ο κόσμος πρέπει να αντιληφθεί ότι το κατέβασμα μιας ταινίας είναι κλοπή. Ο μοναδικός τρόπος για να συνεχίσουν να γίνονται ταινίες είναι να υπάρχει κάποια εμπορική εκμετάλλευση ώστε να αμειφθούν πρώτα από όλα οι (πολλοί) συντελεστές που τις δημιουργούν».
Πρέπει να επισημανθεί πως είναι δύσκολο να μιλήσουμε για ενιαία διάσταση του θέματος: λόγω νομοθετικών αλλά και οικονομικών παραγόντων, η κατάσταση διαφέρει από χώρα σε χώρα. Εκείνο που αποτελεί μια γενική πραγματικότητα και παραδοχή είναι πως σήμερα η ανταλλαγή περιεχομένου μέσω Διαδικτύου είναι τουλάχιστον δύσκολο να ελεγχθεί, όπως αποδεικνύει η συνέχιση της λειτουργίας πολλών πασίγνωστων πειρατικών ιστοσελίδων. Παρά τα νομικά μέτρα, ακόμα και στις ΗΠΑ (με υποδομή ολόκληρου FBI) κανείς δεν μπορεί να μιλήσει έστω για μεγάλο περιορισμό του φαινομένου, πόσο μάλλον για εξάλειψή του. Το (πραγματικά) γρήγορο Ιντερνετ, το οποίο πλέον υπάρχει σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο, έχει φέρει και την απευθείας εκπομπή προγράμματος (το λεγόμενο streaming) να προστεθεί στις εκφάνσεις της πειρατείας.
Τα στοιχεία δείχνουν πως τα τελευταία χρόνια υπάρχει σημαντική μείωση στην κίνηση των ελληνικών κινηματογράφων. Ωστόσο η απόδοση του γεγονότος μόνο στην πειρατεία φαντάζει κάπως επιπόλαιη. Η παρατήρηση πως ο κινηματογράφος, ως φθηνή διασκέδαση, διαχρονικά γνωρίζει άνθηση σε περίοδο κρίσης στην προκειμένη περίπτωση δεν ισχύει, μιας και -για να το θέσουμε απλά- πιο θελκτικό από το «φθηνό» είναι το δωρεάν. Φυσικά και το κοινό πρέπει να αντιληφθεί πως οι άνθρωποι των οποίων το έργο απολαμβάνει εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη δική του συνδρομή, όμως είναι επίσης γεγονός ότι η άγρια οικονομική στενότητα λειτουργεί ανασταλτικά. Είτε συμφωνούμε πάντως είτε όχι ως προς τα αίτια, η προοπτική λύσεων δεν αποτελεί ουτοπία. Πέρα από τις όποιες νομοθετικές ρυθμίσεις, υπάρχουν και άλλοι πιο έμμεσοι τρόποι οι οποίοι ήδη εφαρμόζονται στο εξωτερικό, σε έναν βαθμό και εδώ.
Η δημιουργία και η εξέλιξη -για παράδειγμα- υπηρεσιών όπως το iTunes (φθηνή και ευέλικτη απόκτηση ψηφιακής μουσικής) ή το Spotify (φθηνό ή και δωρεάν υπό όρους streaming μουσικής) είναι προς αυτή την κατεύθυνση. Στο πεδίο του σινεμά και της τηλεόρασης οι υπηρεσίες on demand που και οι ελληνικοί πάροχοι προσφέρουν, όπως και το πιο εξελιγμένο πρότυπο του Netflix, είναι επίσης τρόποι ώστε να πειστεί κάποιος να καταβάλλει ένα λογικό αντίτιμο για υψηλής ποιότητας προσφερόμενη διασκέδαση.
Νομική συνδρομή
• Μέσα στο 2014 τέθηκε σε εφαρμογή στην Ιταλία νόμος κατά της πειρατείας που υποχρεώνει τους παρόχους να μπλοκάρουν την πρόσβαση σε πειρατικά σάιτ. Η διακίνηση παράνομων δεδομένων σημείωσε σημαντική πτώση έκτοτε ενώ αυξήθηκαν τα εισιτήρια στα σινεμά.
• Το 2012 επιχειρήθηκε να περάσει στην αμερικανική Βουλή πλέγμα νόμων κατά της πειρατείας, το περίφημο SOPA-PIPA. Αποσύρθηκε μετά τις αντιδράσεις τόσο του κοινού όσο και διαδικτυακών κολοσσών (όπως η Google), που μίλησαν για περιορισμό του ελεύθερου λόγου και της καινοτομίας.