Ας το παραδεχθούμε. Η οικονομική ύφεση εξανάγκασε τα μουσεία μας σε πορεία εσωστρεφή, καθώς είναι εξαιρετικά δαπανηρό να φέρνουν έργα αλλά και ολόκληρες εκθέσεις από το εξωτερικό. Είναι κακό αυτό; Καθόλου, αν σκεφθεί κανείς ότι με τα αφιερώματα που γίνονται σήμερα, μπορεί να τραφεί ένα είδος αυτοσυνειδησίας μέσα από την τέχνη. Εστω και αν γίνεται με τρόπο συγκυριακό και ακατάστατο, η εμβάθυνση στα «δικά μας», του παρόντος και του παρελθόντος, είναι ανακουφιστική και χρήσιμη. Ιδού μια τυχαία δειγματοληψία για τους τρεις επόμενους μήνες: μας αποκαλύπτεται η Κρήτη της εποχής του Γκρέκο, ο «πλακούντας» που εξέθρεψε το ανήσυχο πνεύμα του καλλιτέχνη πριν φύγει για τη Βενετία και το Τολέδο, σε ένα ωραία σχεδιασμένο αφιέρωμα στο Βυζαντινό Μουσείο. Ταξιδεύουμε μαζί με τον αειθαλή Παναγιώτη Τέτση στη διαδρομή Πειραιάς – Υδρα, με φρεσκοζωγραφισμένα έργα, στο Ιδρυμα Θεοχαράκη. Εμβαθύνουμε τη γνώση μας στην ελληνική αρχαιότητα με δύο θαυμάσιες εκθέσεις για την υγεία αλλά και τον θάνατο, που ετοιμάζει το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Στο Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης, μπαίνουμε στην ατμόσφαιρα της λαγγεμένης Ανατολής μέσα από τα έργα του Θεόδωρου Ράλλη. Ενώ στην Πλάκα φιλοξενείται μια εξαιρετική ανθολογία εικόνων για την ελληνική και ευρωπαϊκή ζωγραφική τού σήμερα, στο Μουσείο Φρυσίρα. Οχι μόνον δεν πρέπει να παραπονιόμαστε για τη δραστηριότητα των –οικονομικά καταπονημένων– μουσείων αλλά να απολαύσουμε αυτήν την ιστορική, γεωγραφική και συναισθηματική πατριδογνωσία που προκύπτει από τις επιλογές των επιμελητών τους.
Η ολοκλήρωση της τριλογίας
Μετά την τεράστια επιτυχία της έκθεσης για τον έρωτα το 2009-2010, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης επανέρχεται με την ολοκλήρωση της τριλογίας των πανανθρώπινων και διαχρονικών θεμάτων, που συνέλαβε ο διευθυντής του, καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης. Στις 19 Νοεμβρίου εγκαινιάζεται στο κτίριο της Νεοφύτου Δούκα η έκθεση «Ιασις. Υγεία, Νόσος και Θεραπεία από τον Ομηρο στον Γαληνό», ενώ στις 10 Δεκεμβρίου «Ο Θάνατος και η Ζωή Μετά στην Αρχαία Ελλάδα» στο Μέγαρο Σταθάτου. Μετά τη λήξη της, η δεύτερη έκθεση θα ταξιδέψει ώς τη Νέα Υόρκη όπου θα παρουσιαστεί στο Ιδρυμα Ωνάση.
Πρόκειται για δύο λαμπρά αφιερώματα, με χρονοβόρα προετοιμασία, συνεργασία με δεκάδες μουσειακά ιδρύματα στην Ελλάδα και το εξωτερικό αλλά και μεγάλο οικονομικό κόστος. Για να μπορέσει να αντεπεξέλθει το ιδιωτικό μουσείο, έπρεπε να προχωρήσει με ταχύ ρυθμό και αποτελεσματικά βήματα στο fundraising. Και πράγματι, έγιναν ειδικές βραδιές σε Αθήνα, Λονδίνο και Νέα Υόρκη, όπου συγκεντρώθηκαν αρκετά χρήματα.
Τι θα δούμε στις εκθέσεις; Αφενός, μια επισκόπηση της εξέλιξης των αρχαίων θεραπευτικών πρακτικών, τη μετάβαση από τη μαγικο-θρησκευτική θεραπεία στην ορθολογική, επιστημονική ιατρική, καλύπτοντας το χρονικό διάστημα περίπου από το 1200 π.Χ. έως τον 3ο αιώνα μ.Χ. Μια αφήγηση με 300 αρχαία αντικείμενα από 41 μουσεία της Ελλάδας και του εξωτερικού σε τρεις ενότητες: Υγεία, Νόσος, Θεραπεία.
Αφετέρου, στη δεύτερη έκθεση αναδεικνύεται ένα από τα σημαντικότερα μυστήρια που απασχόλησε και εξακολουθεί να απασχολεί τον άνθρωπο: η τύχη της αθάνατης ψυχής μετά τον θάνατο του φθαρτού σώματος. Ως αφετηρία επιλέχθηκαν οι επικές περιγραφές για τον Κάτω Κόσμο, όπως αποτυπώθηκαν στα αρχαία έργα διαφορετικών περιόδων. Ομως το αφιέρωμα θα εμπλουτιστεί και με έργα Γκρέκο, τιμώντας το Ετος Θεοτοκόπουλου. Από τις 14 Νοεμβρίου θα εκτίθεται «Η Ταφή του Χριστού» της Εθνικής Πινακοθήκης της Αθήνας. Το έργο θα πλαισιωθεί από δύο Πιετά (Θρήνος) του Γκρέκο που θα εκτεθούν ψηφιακά σε φυσικό σχεδόν μέγεθος.
Θεοτοκόπουλος στο επίκεντρο
«Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος πριν από τον El Greco» είναι η μεγάλη έκθεση που έχει προγραμματιστεί από το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο. Θα περιλαμβάνει 200 εκθέματα: αντικείμενα καθημερινής ζωής, θρησκευτικά και κοσμικά αντικείμενα, αρχειακές πηγές, χειρόγραφα και έντυπα, εικόνες και πίνακες Κρητών και Ιταλών ζωγράφων του 16ου αιώνα. Ο στόχος είναι να φωτίσει το κοινωνικό και καλλιτεχνικό περιβάλλον της Κρήτης του 16ου αιώνα, στο οποίο διαμορφώθηκε η προσωπικότητα του ζωγράφου πριν από την αναχώρησή του για τη Βενετία το 1567. Τα εγκαίνια είχαν οριστεί για τις 19 Νοεμβρίου αλλά, σύμφωνα με πληροφορίες, η αλλαγή στη διεύθυνση του μουσείου θα επιφέρει καθυστέρηση στην έναρξη της έκθεσης που ίσως μετατεθεί για αρχές Δεκεμβρίου.
Ομως τόσο η Εθνική Πινακοθήκη όσο και το Μουσείο Μπενάκη συνεισφέρουν στον εορτασμό του Γκρέκο. Η πρώτη διοργανώνει αφιέρωμα στον χώρο της Εθνικής Γλυπτοθήκης, όπου οι θεατές θα μπορούν να δουν διάσημα έργα του καλλιτέχνη από το Εσκοριάλ και το Τολέδο σε ψηφιακή μορφή καθώς απαγορεύεται να βγουν από το ισπανικό έδαφος. Το Μπενάκη την ερχόμενη Πέμπτη παρουσιάζει στο κεντρικό κτίριο το αφιέρωμα για τον «Φιλικό Κύκλο του Γκρέκο». Η έκθεση επικεντρώνεται στην παρουσίαση των διανοούμενων, συλλεκτών και παραγγελιοδοτών, οι οποίοι αποτελούσαν τον προσωπικό κύκλο του στο Τολέδο, εμπνέοντας και στηρίζοντάς τον σε όλη τη δημιουργική του πορεία.
Στις 21 Νοεμβρίου στο κτίριο της Πειραιώς εγκαινιάζεται η έκθεση «Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος μεταξύ Βενετίας και Ρώμης» με προεξάρχοντα τα έργα «Βάπτιση του Χριστού», που ανήκει στον Δήμο Ηρακλείου, και την «Αποψη του Ορους και της Μονής Σινά», που αγοράστηκε από τα Ιδρύματα Ανδρέα και Μαρίας Καλοκαιρινού το 1991, καθώς και το «Παιδί που φυσάει ένα αναμμένο δαυλί» του Museo Nazionale di Capodimonte της Νάπολης, που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στη χώρα μας.
Ευχάριστη έκπληξη από το Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης, το οποίο από τις 11 Δεκεμβρίου παρουσιάζει αφιέρωμα στον Θεόδωρο Ράλλη που εμπνεύστηκε ζωγραφικά θέματα από την Ελλάδα και την Ανατολή, επηρεασμένος από το Κίνημα του Οριενταλισμού.
Νέα έργα του Παναγιώτη Τέτση
Θαυμάσια νέα έργα –τοπία σε λάδι– μας προσφέρει το Ιδρυμα Θεοχαράκη, σε μια έκθεση που εστιάζει στην πρόσφατη δουλειά του Παναγιώτη Τέτση. Με ακαταπόνητη ενέργεια ο ζωγράφος στρέφει το βλέμμα του στην αγαπημένη του Υδρα και τη διαδρομή προς αυτήν από τον Πειραιά. Λίγο πριν κλείσει τα 90 του χρόνια, παραμένει θαλερός και ακούραστος εραστής του χρωστήρα, χωρίς να αφήνει ούτε μία ημέρα χωρίς να ζωγραφίζει. Στο Μουσείο Φρυσίρα, στην πλούσια και πολυδιάστατη έκθεση «Ζωγραφική ΙΙΙ», βλέπουμε μια επιλογή από πρώτης τάξης Ελληνες και Ευρωπαίους ζωγράφους τού σήμερα αλλά και ένα ίδρυμα που αντιστέκεται στη μιζέρια της κρίσης.