Καθώς η ανασκαφή της Αμφίπολης έφτανε στο τέλος της, μια από τις συζητήσεις στο υπουργείο Πολιτισμού ήταν η εξασφάλιση της χρηματοδότησης για την επόμενη φάση. Μπορεί για τη συγκεκριμένη ανασκαφή, που ήταν η απόλυτη «πολιτική» προτεραιότητα των τελευταίων μηνών, η χρηματοδότηση να εξασφαλίστηκε γρήγορα –η ένταξη του έργου στο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων θεωρείται δεδομένη– αυτό όμως δεν ίσχυε από την αρχή.
Τα πρώτα χρήματα που είχε εξασφαλίσει η αρχαιολόγος κ. Περιστέρη, το 2009, τελείωσαν σε λίγους μήνες, όταν έκανε τον γύρο σε νομαρχία και υπουργεία μιλώντας «για πέπλο μυστηρίου στον λόφο». Ο τότε νομάρχης Σερρών της έδωσε 20.000 ευρώ. Τον επόμενο χρόνο κατάφερε και πήρε ακόμα 80.000 ευρώ μέσω της περιφέρειας και με αυτά τα χρήματα ξεκίνησε το καλοκαίρι του 2012 να σκάβει κάθετα του λόφου, ανακαλύπτοντας τον περίβολο.
«Σταματήσαμε γιατί δεν έχουμε χρηματοδότηση», θα δηλώσει σε τοπικό κανάλι εκείνο τον Σεπτέμβριο. «Αν υπάρξει χρηματοδότηση θα δούμε ωραία πράγματα». Ο τότε υπουργός Μακεδονίας και Θράκης κ. Καράογλου εκταμίευσε 50.000 ευρώ και προσπάθησε παράλληλα να βρει ιδιωτική χρηματοδότηση από δύο Βορειοελλαδίτες επιχειρηματίες, αλλά όταν έφτασε η ώρα να συζητήσουν τα ποσά έκρινε πως ήταν πολύ μικρά και δεν δέχτηκε τη χορηγία. Η κ. Περιστέρη, όμως, εξασφάλισε άλλα 50.000 από το υπουργείο Πολιτισμού και συνέχισε. Τα επόμενα δύο χρόνια το υπουργείο –πολύ πιο γενναιόδωρο πλέον ενόψει των ανακαλύψεων– εκταμίευσε ακόμη 240.000 ευρώ.
Τα σενάρια για τάφο της Ρωξάνης, του υιού ή του ίδιου του Μέγα Αλέξανδρου ήταν αρκετά για να εκταμιεύσουν οι εκάστοτε υπουργοί και νομάρχες συνολικά 440.000 ευρώ. Ακόμα και με τις κάποιες μικρές καθυστερήσεις, η ανασκαφή της Αμφίπολης παραμένει μοναδικό παράδειγμα επιτυχημένης χρηματοδότησης από το κράτος. Και αυτό γιατί οι αρχαιολόγοι της υπηρεσίας, οι πανεπιστημιακοί ή οι ξένες αρχαιολογικές σχολές που επιθυμούν να διεξαγάγουν συστηματικές ανασκαφές –με άδεια δηλαδή του ΚΑΣ και σε βάθος χρόνου– αναγκάζονται να κυνηγούν μόνοι τους χρηματοδότηση, αφού το υπουργείο Πολιτισμού βάσει νόμου δεν έχει καμία υποχρέωση να τους επιχορηγεί.
Ιδρύματα ή ιδιώτες
Καταφύγιο βρίσκουν σε συγκεκριμένα ιδρύματα ή ιδιώτες που εδώ και χρόνια αθόρυβα στηρίζουν τις ανασκαφές τους. Ενα από αυτά είναι το Ιδρυμα Ψύχα, που διαχειρίζεται το κληροδότημα της οικογένειας Ψύχα, ομογενών από την Αίγυπτο, και από τους τόκους ενός λογαριασμού στο εξωτερικό, χρηματοδοτεί 67 ανασκαφές. «Ο προϋπολογισμός μας όμως λόγω της μείωσης των επιτοκίων έχει μειωθεί στο μισό», εξηγεί η πρόεδρος κ. Εφη Σακελλαράκη. «Υπάρχει η σκέψη να χρηματοδοτούμε λιγότερες ανασκαφές με περισσότερα χρήματα, αλλά υπάρχουν και νέοι αρχαιολόγοι που αν δεν πάρουν από εμάς δεν θα πάρουν από πουθενά».
Και ενώ γίνεται η προσπάθεια όλα αυτά να σταθμιστούν ώστε να μη μείνει κάποια ανασκαφή στον αέρα, συνεχώς προκύπτουν νέες ανάγκες. Οπως ο μισθός του επιστάτη στη Ζώμυνθο, στον Ψηλορείτη, που αδυνατεί να πληρώσει η τοπική Αρχαιολογική Εφορεία. Η ανασκαφή του μοναδικού μινωικού ανακτόρου δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί και ο χώρος είναι στο έλεος των αρχαιοκαπήλων.
Αλλη βασική πηγή χρηματοδότησης των ανασκαφών είναι το Ινστιτούτο Μελέτης Προϊστορίας Αιγαίου του Malcomn Wiener. Ο φιλέλληνας δικηγόρος με ταλέντο στις επενδύσεις και απωθημένο την αρχαιολογία διατηρεί προσωπική επαφή με τους αρχαιολόγους που χρηματοδοτεί, τους στέλνει τα κείμενα για την προϊστορία που γράφει και όταν έρχεται την Ελλάδα τους βγάζει όλους μαζί για φαγητό. Τελευταία φορά πριν από δύο χρόνια, σε γαλλικό εστιατόριο στο Κολωνάκι, ένα από τα θέματα συζήτησης ήταν και οι διαρκώς αυξανόμενες δυσκολίες στη χρηματοδότηση από τις γνωστές πηγές.
«Χτυπήστε πόρτες»
Η κρίση λίγους μήνες αργότερα θα ακουμπήσει ακόμα και το ινστιτούτο του – κάποιες επενδύσεις δεν πήγαν καλά και αναγκάστηκε να μειώσει σημαντικά τη χρηματοδότηση σε κάποιες ανασκαφές. Μία από αυτές ήταν της καθηγήτριας Ιφιγένειας Τουρναβίτου, που σκάβει στις Μυκήνες. Αγγλος συνάδελφός της την έβγαλε από το αδιέξοδο με μια συμβουλή: «Χτύπα όσες περισσότερες πόρτες μπορείς». Ετσι έκανε και τελικά ένας εφοπλιστής, που δεν ήθελε όμως καμία δημοσιότητα, και μια τοπική επιχείρηση μαρμάρου χρηματοδότησαν την ανασκαφή της, η οποία έχει φέρει στο φως έναν νέο οικισμό έξω από τα ανάκτορα των Μυκηνών.
Πολλές –πανεπιστημιακές– πόρτες είχε αναγκαστεί να χτυπήσει και ο καθηγητής Αλέξανδρος Μαζαράκης Αινιάν για να εξασφαλίσει πόρους για τις ανασκαφές της Σχολής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Με κόπο εκταμιεύονται περίπου 2.000 ευρώ ανά ανασκαφή, που καλύπτουν όμως ένα πολύ μικρό κομμάτι των εξόδων των φοιτητών που ταξιδεύουν κάθε καλοκαίρι σε όλη την Ελλάδα για να εκπαιδευτούν στο χώμα.
Σε μία από τις ανασκαφές του αρχαιολόγου στην Κύθνο, μάλιστα, ο δήμος και οι κάτοικοι έχουν εδώ και χρόνια αγκαλιάσει την ομάδα, στηρίζοντάς τους με στέγη και φαγητό. Η ανακάλυψη ενός ασύλητου ναού με πλούσια αφιερώματα είχε δώσει στο νησί ελπίδα πως θα φτιαχνόταν ένα μουσείο. Το εγχείρημα, όμως, δεν προχώρησε. Τα πολύτιμα ευρήματα παραμένουν σε συρτάρια και φέτος για πρώτη χρονιά ο δήμος δεν κατάφερε να πληρώσει τα έξοδα που συνήθως αναλάμβανε. Τελευταία στιγμή ο καθηγητής δέχτηκε τηλεφώνημα από τον εφοπλιστή Θανάση Μαρτίνο, ο οποίος κάλυψε τα έξοδα και έτσι πραγματοποιήθηκε η πανεπιστημιακή αποστολή.
Για το ιερό του Δία
Η χορηγία από ιδιώτες παρέμενε για πολλά χρόνια ταμπού στους κλειστούς κύκλους των αρχαιολόγων και αυτό γιατί τα κίνητρα μιας πολύ μικρής μειοψηφίας δεν ήταν ανιδιοτελή. Αυτή η νοοτροπία όμως πλέον αλλάζει. «Είναι αναγκαίο», εξηγεί η καθηγήτρια του πανεπιστημίου της Αριζόνας, Μαίρη Βογιατζή, η οποία μαζί με τον καθηγητή David Romano και την Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή ανέσκαψαν το όρος Λύκαιο. «Σε περιόδους κρίσης, προτεραιότητα στη χρηματοδότηση παίρνουν άλλες βασικές ανάγκες του κόσμου. Αυτό θα πρέπει να κάνει εμάς τους αρχαιολόγους πιο δημιουργικούς στην εύρεση χρηματοδότησης από ιδιώτες».
Ετσι, πριν από μερικά χρόνια ο Romano ήρθε σε επαφή με τον ελληνικής καταγωγής Νίκο Κάραμποτς, ο οποίος έχει χτίσει μια αυτοκρατορία εκδίδοντας βιβλία με παζλ και γρίφους και είχε μεγάλο φιλανθρωπικό έργο, αλλά καμία σχέση με την αρχαιολογία. «Του μίλησε για την ανασκαφή που θέλαμε να κάνουμε κοντά στο χωριό των γονιών του. Είναι πολύ περήφανος για την ελληνική του καταγωγή και έτσι δέχτηκε να μας χρηματοδοτήσει».
Η ανασκαφή έφερε τελικά στο φως ένα από τα παλαιότερα ιερά λατρείας του Δία. Το 2010, μάλιστα, ο Κάραμποτς ταξίδεψε με το ιδιωτικό του αεροπλάνο στην Καλαμάτα και επισκέφθηκε τον χώρο. Συγκινημένος μίλησε στους νέους φοιτητές αρχαιολόγους για την αγάπη του για την Ελλάδα, και για το πόσο περήφανος ένιωθε που στήριζε τη δουλειά τους. Στα επόμενα σχέδιά του είναι η δημιουργία ενός μουσείου στη Μεγαλόπολη.