Σκηνή πρώτη: στα σκαλιά της πλατείας Ομονοίας, κάτω από τον καυτό μεσημεριανό ήλιο, δύο άνδρες μοιράζονται ένα σάντουιτς. Δίπλα τους, μια μισοάδεια σακούλα Jumbo. Eίναι Σύροι, που έφτασαν μόλις πριν από δέκα ημέρες στην Ελλάδα, και αυτό είναι το μόνο που θα μου πουν. «Είμαστε κουρασμένοι, σας παρακαλώ», λένε στα αγγλικά. «Θα φύγουμε», προσθέτουν. Εννοούν και από την Ομόνοια και από τη χώρα. Σκηνή δεύτερη: στο σταυροδρόμι έξω από τα γραφεία της «Καθημερινής», ο Ανκούρ από το Μπανγκλαντές πλησιάζει το παράθυρό μου. Οπως πάντα είναι χαμογελαστός, αλλά αυτή τη φορά δεν μου κάνει νεύμα να καθαρίσει το τζάμι. «Αύριο φεύγω», λέει. «Πάω πίσω. Δεν έχει δουλειά, τι να κάνω;». Για δύο χρόνια ίσως και παραπάνω, μας καλημέριζε καθημερινά. «Καλή τύχη», είπε σαν ευχή.
Οι δύο εικόνες σκιαγραφούν με αρκετή ακρίβεια την κατάσταση στην Ελλάδα σήμερα. Την ώρα που οι «παλιοί» μετανάστες εγκαταλείπουν ομαδόν τη χώρα εκδιωγμένοι από την κρίση (ο Ανκούρ έκλεινε φέτος επτά χρόνια εδώ, με τα μεροκάματα να έρχονται όλο και πιο αραιά), καραβιές προσφύγων, προερχόμενων στη συντριπτική πλειονότητα από χώρες σε εμπόλεμη κατάσταση, κατακλύζουν τις ακτές και προωθούνται στην πρωτεύουσα. Κοινός παρονομαστής, το γεγονός ότι ούτε οι τελευταίοι επιθυμούν να παραμείνουν εδώ. «Αυτή είναι η μεγάλη διαφορά με τα προηγούμενα χρόνια», εξηγεί στην «Κ» ο Αχμέντ Μοαβία, συντονιστής του Ελληνικού Φόρουμ Μεταναστών. «Τα κύματα των μεταναστών έχουν ανακοπεί λόγω κρίσης -αντίθετα, έχουμε έξοδο μεταναστών- και πλέον καταγράφονται κύματα προσφύγων. Κανένας όμως από αυτούς δεν επιθυμεί να μείνει στην Ελλάδα».
Δεν είναι τυχαίο ότι οι πρώτοι που τους «υποδέχονται» φτάνοντας στην Αθήνα δεν είναι άλλοι από τους διακινητές. Εναντι ποσού, θα αναλάβουν να μεταφέρουν όσους το επιθυμούν, άγνωστο μέσω ποιας οδού, στα ενδότερα της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Στο μεταξύ, οι πρόσφυγες θα αναζητήσουν τροφή και στέγη επικοινωνώντας με τις οργανωμένες κοινότητες μεταναστών της Αθήνας. «Πολλοί, όπως οι πρόσφυγες που βγήκαν από την Αμυγδαλέζα, βρίσκονταν χρόνια στην Ελλάδα έχοντας αναπτύξεις σχέσεις και δίκτυα. Είχαν πού να μείνουν», αναφέρει στην «Κ» ο Λευτέρης Παπαγιαννάκης, πρόεδρος του Συμβουλίου Ενταξης Μεταναστών του Δήμου Αθηναίων.«Ξέρουμε επίσης ότι με πολύ μεγάλο κόπο κοινότητες όπως η σομαλική και η σουδανική έχουν κινητοποιηθεί προκειμένου να βρουν στους συμπατριώτες τους που φτάνουν εδώ στέγη και τροφή. Στην περίπτωση των προσφύγων της Γαύδου, για παράδειγμα, τα κατάφεραν σε μεγάλο βαθμό. Οσοι όμως δεν βρίσκουν έτσι άκρη μένουν στον δρόμο, σε πλατείες και αλσύλλια». Κάποιοι βρέθηκαν τις προηγούμενες ημέρες και στο Πεδίον του Αρεως.
Οπως λέει, καταγράφεται σημαντική αύξηση στην κίνηση στα συσσίτια του Δήμου Αθηναίων, χωρίς ακόμα αυτή να έχει αποτυπωθεί σε επίσημα στοιχεία. Είναι χαρακτηριστικό επίσης ότι μικρά ξενοδοχεία στο κέντρο του Δήμου Αθηναίων, τα οποία είχαν βάλει λουκέτο, τους τελευταίους μήνες ξανάνοιξαν τις πύλες τους για να φιλοξενήσουν τον νεοφερμένο πληθυσμό. «Είναι καλή ευκαιρία να βγάλουν κάποια χρήματα σ’ αυτούς τους δύσκολους καιρούς», λέει ο κ. Μοαβία.
Σύμφωνα με τον συντονιστή του Ελληνικού Φόρουμ Μεταναστών, ο χρόνος παραμονής των νέων επισκεπτών της πρωτεύουσας είναι δύο-τρεις μήνες, «σε κάθε περίπτωση δεν ξεπερνά τους πέντε». «Καθώς πρόκειται κατά κύριο λόγο για πρόσφυγες, οι περισσότεροι, με το που φτάνουν στην Αθήνα, κατευθύνονται στην υπηρεσία ασύλου».
Εξαίρεση αποτελούν όσοι -κυρίως Σύροι- δεν επιθυμούν να αιτηθούν άσυλο φοβούμενοι ότι θα εγκλωβιστούν στην Ελλάδα ή θα επαναπροωθηθούν στην πατρίδα τους. «Αυτοί προτιμούν να συνεχίσουν με τον ίδιο τρόπο που έφτασαν εδώ. Με διακινητές. Κάποιοι στον δρόμο θα πεθάνουν». Οι Σύροι πρόσφυγες πάντως, άνθρωποι κυρίως μεσαίας τάξης, που αποτελούν και το μεγαλύτερο ποσοστό των προσφύγων που δέχεται σήμερα η Ελλάδα, θεωρούνται οι πιο «οργανωμένοι». «Ερχονται με χαρτιά, έχουν συγγενείς και φίλους εδώ, είναι σε σχετικά καλή κατάσταση», λέει ο κ. Παπαγιαννάκης. «Οι περισσότεροι θέλουν να φύγουν».
Από τους Σύρους που διαμαρτύρονταν στην πλατεία Συντάγματος, εκτιμάται ότι ούτε οι μισοί δεν παραμένουν σήμερα στη χώρα μας. «Ακόμα και όταν βρίσκονταν στο Σύνταγμα, σιγά σιγά έφευγαν με διακινητές προς Γερμανία. Τώρα τα νούμερα είναι πολύ μεγαλύτερα, οπότε είναι πιο δύσκολο να έχουμε σαφή εικόνα. Αλλά είναι αλήθεια ότι υπάρχει ρεύμα εξόδου», λέει ο ίδιος. «Ολα κανονίζονται στην Αθήνα, γι’ αυτό και έρχονται εδώ». «Το θέμα είναι ότι μετράμε πόσους έρχονται και όχι πόσους φεύγουν, αφού φεύγουν παράνομα. Δεν μπορούμε να έχουμε επίσημα στοιχεία», προσθέτει ο κ. Μοαβία. Σύμφωνα με το Λιμενικό Σώμα, οι παράτυποι μετανάστες που συνελήφθησαν το διάστημα Ιανουαρίου-Μαρτίου 2015 (10.445) ήταν τριπλάσιοι από το αντίστοιχο διάστημα πέρυσι (2.863). Αντίστοιχα, οι θάνατοι στη Μεσόγειο έχουν δεκαπλασιαστεί σε σχέση με πέρυσι. Από 46 πρόσφυγες που είχαν χάσει τη ζωή τους στο ξεκίνημα του 2014, οι νεκροί φέτος ξεπερνούν ήδη τους 486.