Στο άρθρο του «Τα προβλήματα της διχασμένης προσωπικότητας της Ελλάδας» που έγραψε για τους New York Times ο Γερμανός δημοσιογράφος της Die Zeit, Γιόχαν Μπίτνερ, μιλάει για τις δύο Ελλάδες, την επίσημη που είναι δυσλειτουργική («η νομοθεσία στραγγαλίζει κάθε επιχειρηματική δραστηριότητα» και «το φορολογικό σύστημα είναι τόσο πολύπλοκο που ακόμη και οι φοροτεχνικοί δεν μπορούν να το κατανοήσουν πλήρως») και την ανεπίσημη που δουλεύει πολύ καλά, παραβαίνοντας νόμους και φοροδιαφεύγοντας. Και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι κύρια αιτία της οικονομικής μας κρίσης είναι η νοοτροπία μας, δηλαδή η διαδεδομένη έλλειψη σεβασμού προς το κράτος.
Τίποτα καινούργιο ως προς τις πατροπαράδοτες παθογένειες και τα παμπάλαια κουσούρια μας. Η κρίση της δημόσιας ζωής μας ήταν μια κρίση της συνείδησης που είχε από καιρό πάψει να είναι ο θεμέλιος λίθος της ύπαρξής μας. Και, ενώ, για τους πολλούς η ευημερία αποτελεί ήδη έναν ξεχασμένο παράδεισο, ενώ βολεμένοι ξεβολεύτηκαν, ενώ η διαρκώς απομακρυνόμενη άκρη του τούνελ καθημερινά διαστέλλει την αμφίβολη θέση που έχει για μάς το μέλλον (ή ίσως ακρίβως και γι’ αυτό), μικρό, ασθενές είναι ακόμη το αποτύπωμα που αφήνουν οι προσπάθειες να θεμελιωθεί μια νέα πολιτικο-κοινωνική φιλοσοφία που θα διαλύσει τον κυκλικό εφιάλτη του τέλματος. Μαζί με το «μέταλλο» που λέγεται ότι προσδίδει αιώνες τώρα στους Ελληνες, αντοχή, ευρηματικότητα, καρτερία, δυνάμεις, θα πρέπει να ανακτηθούν και οι αρετές οι ξένες προς τον ατομισμό μας. Η χώρα βρίσκεται ακόμη σε παλινδρόμηση ανάμεσα στον έλεγχο και την παραίτηση, την οργάνωση και τη διάλυση, το μαχαίρι για τη μάζα και το χάδι στους ημέτερους, τις απόπειρες συνεργασίας και τις κομματικές έχθρες.
Ομως δεν υπάρχουν δύο απολύτως ξεχωριστές Ελλάδες, δύο σαφώς διαχωρισμένες όψεις της πραγματικότητας – η μία να συμπαρασύρει στην κατεύθυνση της συλλογικής επιβίωσης στερεότυπα και αγκυλώσεις και η άλλη να κατεδαφίζει κάθε προσπάθεια, απεικονίζοντας ένα λαό μεμψίμοιρο, συμφιλιωμένο με την προοπτική της κατάρρευσης, που προσβλέπει σε ό,τι κατορθώσει να καρπωθεί από το ημιθανές κράτος, ένα λαό που κινητοποιείται μόνο για την προσωπική του εξασφάλιση.
Δεν υπάρχουν δυο ευκρινώς αναπτυγμένα στρατόπεδα, το ζήτημα είναι πιο πολύπλοκο: τα δύο στρατόπεδα βρίσκονται εντός μας, τουλάχιστον εντός των περισσοτέρων από εμάς. Ενώ θεωρητικά, ή και στην πράξη, σε επουσιώδεις για μας περιστάσεις, εμφανιζόμαστε τίμιοι, νομοταγείς, διαφανείς, ισοτελείς και αδελφωμένοι, εμείς οι ίδιοι σε προσωπικά σοβαρά ή πιεστικά θέματα αναζητούμε την πλάγια οδό και δρούμε αλλιώς, παράτυπα, υστερόβουλα.
Αυτό καθιστά το πρόβλημα ιδιαιτέρως δυσεπίλυτο. Διότι, οι μεγάλες μεταβολές απαιτούν πολλαπλούς στόχους -και ατομικούς, ηθικούς (αλλαγή είναι η κίνηση του καθενός από εμάς προς τα εμπρός). Οχι μοιραίες ζαριές άνωθεν, αλλά σύνεση, και παράλληλα δικές μας μικρές καθημερινές πράξεις που θέτουν σε αχρηστία τις παλιές έξεις, ώστε η σαρακωφαγωμένη από τη διαφθορά «μηχανή» κάποτε να καταρρεύσει ως αδειανό κέλυφος.
