Η προεκλογική εκστρατεία στη Γερμανία είχε μόλις αρχίσει μετά τις ολιγοήμερες διακοπές του Αυγούστου 2013 και ο υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε μιλούσε στην πόλη Αρενσμπεργκ στη βόρεια Γερμανία. Ηταν 20 Αυγούστου ακριβώς πριν από δύο χρόνια, ώρα 11.32 π.μ., όταν ακούσθηκε, με αποφασιστικό τόνο, η φράση «Η Ελλάδα θα χρειασθεί και τρίτο πρόγραμμα διάσωσης», ρίχνοντας «βόμβα» σε μια σχετικά ήσυχη εκστρατεία. Ηταν η πρώτη φορά που κάτι τέτοιο ακουγόταν δημοσίως.
Ενάμιση μήνα νωρίτερα, αρχές Ιουλίου 2013, στην καγκελαρία του Βερολίνου η Αγκελα Μέρκελ δίνει συνέντευξη σε πέντε ευρωπαϊκές εφημερίδες μεταξύ των οποίων και η «Κ». Στο ερώτημα τι επρόκειτο να πράξει σχετικά με το αίτημα του ΔΝΤ, που υποστήριζε ότι το ελληνικό χρέος δεν είναι βιώσιμο και χρειάζεται νέο «κούρεμα» –είχε προηγηθεί εκείνο του 2012–, η κ. Μέρκελ απάντησε «δεν νομίζω ότι είναι ώρα να συζητήσουμε ένα τέτοιο θέμα». Οι γνωρίζοντες λένε ότι αυτός είναι ο τρόπος της να μεταθέτει χρονικώς ζητήματα που γνωρίζει ότι η λύση τους δεν θα είχε θετική έκβαση για την ίδια και τη Γερμανία.
Πότε όμως προέκυψε το ζήτημα με αυτό τον τρόπο; «Ηδη τον Δεκέμβριο του 2012 με την ολοκλήρωση της πρώτης μεγάλης δόσης προς την κυβέρνηση Σαμαρά, οι Ευρωπαίοι δανειστές και το ΔΝΤ είχαν αποφασίσει μια “αρχιτεκτονική” δομή της ελληνικής διάσωσης που είχε ένα βασικό πρόβλημα: Η απόσταση λήξης του ευρωπαϊκού προγράμματος με την αντίστοιχη του ΔΝΤ ήταν 15 μήνες (31/12/2014 – 28/3/2016)», λέει ελληνική πηγή με άριστη γνώση των διαπραγματεύσεων στο διάστημα 2012-2014. «Το Ταμείο, δηλαδή, είχε προγραμματισθεί να μείνει μέσα, ενώ η σύνδεση εκταμίευσης χρημάτων από αυτό εξαρτάτο από την εκπλήρωση συγκεκριμένων όρων…».
Είχαν προηγηθεί δύο συνεδριάσεις του Eurogroup, η δεύτερη τον Νοέμβριο του 2012, στις οποίες δεν κατέστη δυνατό να βρεθεί κοινός τόπος ανάμεσα σε πολλούς Βορειοευρωπαίους και το ΔΝΤ στο ζήτημα της βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους. Ετσι οι δανειστές μας και η ελληνική πλευρά κατέληξαν στη γνωστή διατύπωση ότι το θέμα του χρέους «θα εξετασθεί».
«Ο Αντώνης Σαμαράς πάλευε μέχρι το φθινόπωρο του 2014 να αποφύγει μία νέα συμφωνία με όρους», τόνισε στην «Κ» συνομιλητής του σε καθημερινή βάση και με γνώση της διαπραγμάτευσης. Ετερος επισημαίνει ότι στις αρχές Σεπτεμβρίου 2014 πήγε με μία μεγάλη παρέα Ελλήνων και Ευρωπαίων διαπραγματευτών σε εστιατόριο στο κέντρο της Αθήνας όπου ως αποκλειστικό θέμα συζήτησης κυριάρχησε το «τι θα γίνει μετά το τέλος του ευρωπαϊκού προγράμματος». Εκείνη τη χρονική στιγμή ούτε το Βερολίνο ούτε το ΔΝΤ μπορούσαν να συμφωνήσουν σε ελάφρυνση του ελληνικού χρέους. Αλλά ακόμα και μία προληπτική πιστωτική γραμμή στήριξης (ECCL) από τους κανόνες του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, «διαπιστώνει κανείς ότι προϋποθέτει εκπλήρωση όρων, περιορισμένη ανεξαρτησία της χώρας που υφίσταται το πρόγραμμα και όπως είναι φυσικό καμία κυβέρνηση δεν επιθυμεί κάτι τέτοιο…».
Εκείνη την περίοδο ο κ. Σαμαράς ταξιδεύει στο Βερολίνο σε μία προσπάθεια να πείσει την Αγκελα Μέρκελ να δεχθεί τις φοροελαφρύνσεις. Αργότερα ο υπουργός Οικονομικών Γκίκας Χαρδούβελης θα εισπράξει ένα ξερό «όχι» από τον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, καθώς φοροελαφρύνσεις θα ισοδυναμούσαν με μικρότερα πρωτογενή πλεονάσματα και επιπρόσθετα, κατά τη γνώμη του κ. Σόιμπλε, με επιμήκυνση της αποπληρωμής του χρέους. Η άρνηση της πλειοψηφίας των χωρών της Ευρωζώνης να συζητήσουν ζήτημα ελάφρυνσης του χρέους επιβεβαιώθηκε και από το άτυπο Eurogroup στο Μιλάνο.
Το δίλημμα ΣΥΡΙΖΑ
Ο ΣΥΡΙΖΑ «παραλαμβάνει» τη σύγκρουση Βερολίνου – ΔΝΤ από αυτό ακριβώς το σημείο, στις αρχές του 2015. Γνωρίζει ότι επιπλέον χρήματα συνεπάγονταν ανάγκη υλοποίησης επιπρόσθετων όρων. Οταν ο Γιάνης Βαρουφάκης μετέβη για να συνομιλήσει με τον κ. Σόιμπλε, αρχές Φεβρουαρίου, στο Βερολίνο, ο Ελληνας υπουργός λέει στον Γερμανό πολιτικό ότι η Ελλάδα «δεν θα χρειασθεί τρίτο πρόγραμμα». Ο Σόιμπλε τον ακούει δύσπιστα, έκπληκτος, αλλά το καταγράφει και έκτοτε επαναλαμβάνει ότι η Ελλάδα δεν επιθυμεί το τρίτο πρόγραμμα που σε εκείνο το χρονικό σημείο υπολογιζόταν περί τα 30 – 35 δισεκατομμύρια ευρώ.
Η ελληνική κυβέρνηση υπολογίζει στο χρονικό αυτό σημείο ότι μπορεί ακόμα με κάποιον –μαγικό;– τρόπο να χρηματοδοτηθεί από την ΕΚΤ, αν και ο Μάριο Ντράγκι είχε καταστήσει σαφές πως τέτοιο ενδεχόμενο αποκλειόταν.
Το τρίτο πρόγραμμα απασχολεί πάντως την ίδια την Αγκελα Μέρκελ στις συναντήσεις με τον κ. Τσίπρα, αλλά ο πρωθυπουργός δεν έχει αποφασίσει να το «υιοθετήσει». Οταν την άνοιξη έρχεται στην Αθήνα ο Γερμανός σοσιαλδημοκράτης ευρωβουλευτής Κάρστεν Σνάιντερ, μέλος της επιτροπής προϋπολογισμού της γερμανικής Βουλής, με μεσολάβηση εταιρείας συμβούλων της ελληνικής κυβέρνησης για να ακούσει από τον κ. Τσίπρα για το σχέδιο «Αναγέννηση», μιλάει ξανά στον πρωθυπουργό για το «τρίτο πρόγραμμα».
Η ελληνική κυβέρνηση βρίσκεται όμως… σε άλλο μήκος κύματος: Το σχέδιο «Αναγέννηση» –βρίσκεται στη διάθεση της «Κ»– προβλέπει ότι οι όροι με τους οποίους συνδέονται οι εκταμιεύσεις δεν θα είναι πλέον τόσο αυστηροί και ανελαστικοί, ούτε οι επιθεωρήσεις τόσο συχνές… Οι δανειστές, δηλαδή, θα «επικεντρώνονται» σε κάποιους δημοσιονομικούς δείκτες, που αν υλοποιούνται, η δόση θα εκταμιεύεται. Ο κ. Τσίπρας προτείνει στον κ. Σνάιντερ ένα πρόγραμμα εννέα μηνών (έως την άνοιξη του 2016) οπότε λήγει το πρόγραμμα του ΔΝΤ, «οπότε η Ελλάδα θα βγει στις αγορές». Αλλά και αυτός ο Γερμανός πολιτικός ακούει δύσπιστα, έκπληκτος…
Είναι φανερό, αναλύουν στο Βερολίνο, ότι ο ΣΥΡΙΖΑ, όπως και η κυβέρνηση Σαμαρά νωρίτερα, δεν επιθυμεί την αξιολόγηση, ούτε αυτή ούτε καμία άλλη. «Χωρίς αξιολόγηση χρήματα δεν υπάρχουν» επαναλαμβάνει μονότονα ο κ. Σόιμπλε.
Δημοψήφισμα και έξωση
Δύο μήνες αργότερα, και ενώ ο κ. Τσίπρας φαίνεται ότι θα συμφωνήσει στα τέλη Ιουνίου με το «πακέτο Γιουνκέρ», ένα μικρό κυβερνητικό επιτελείο συγκεντρώνεται για «μπρίφινγκ» γύρω από τον κ. Τσίπρα στις Βρυξέλλες. Οι όροι –αναλύουν– δεν είναι κακοί, όμως τα χρήματα είναι λίγα και το κυριότερο θα εκταμιεύονται κατόπιν αξιολογήσεων. Ο κύβος ερρίφθη. Αποφασίζεται το δημοψήφισμα.
To βράδυ του δημοψηφίσματος στην Αθήνα και ενώ στην κυβέρνηση επικρατεί ευφορία, το γραφείο του κ. Γιουνκέρ ειδοποιεί το γραφείο του κ. Τσίπρα ότι σε ένα 48ωρο τίθεται σε κίνηση η «διαδικασία έξωσης» της Ελλάδας από την Ευρωζώνη… Τέσσερις μέρες αργότερα και ενώ βρίσκεται σε περιοδεία στα Δυτικά Βαλκάνια, η Αγκελα Μέρκελ λέει σε συνεργάτες της ότι αν ο κ. Τσίπρας επιμείνει στη διαγραφή χρέους, η Ελλάδα δεν θα συνεχίσει να είναι μέλος της Ευρωζώνης. Ο κ. Σόιμπλε συντάσσει την περίφημη σελίδα με την πρόβλεψη για το Grexit και το ταμείο αποκρατικοποιήσεων, την Παρασκευή 11 Ιουλίου. Την επόμενη μέρα το έγγραφο δεν κοινοποιείται στο Eurogroup, γίνεται όμως διαρροή στη FAZ και σαφέστατα καθορίζει την πολιτική ατμόσφαιρα της Συνόδου Κορυφής που αρχίζει το ίδιο βράδυ…
Ελεγχος, θετική αξιολόγηση και μετά εκταμίευση
Ο κ. Σόιμπλε, αρχές της εβδομάδας, βεβαίωσε ότι τη νύχτα της 12ης προς τη 13η Ιουλίου βρισκόταν σε πυκνή επαφή με την καγκελάριο Μέρκελ, εξηγώντας με νόημα (στην Ολομέλεια της γερμανικής Βουλής την Τετάρτη) ότι ο τρόπος με τον οποίο διαπραγματεύθηκε ο κ. Ευκλείδης Τσακαλώτος τον τελευταίο μήνα ήταν σαν «βρίσκεται κανείς σε έναν άλλο κόσμο» σε σχέση με ό,τι είχε προηγηθεί το προηγούμενο εξάμηνο… O κ. Σόιμπλε προηγουμένως έχει διαβεβαιώσει την κοινοβουλευτική του ομάδα ότι το δίχτυ των ελέγχων για την εκταμίευση των δόσεων και υποδόσεων θα είναι «ιδιαίτερα στενό», στο πνεύμα της γερμανικής λογικής ότι βοήθεια δίδεται μόνον έναντι όρων «η υλοποίηση των οποίων θα εξετάζεται σε κάθε βήμα» (Σόιμπλε).
Ταυτόχρονα όμως τόσο το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα όσο και οι Σοσιαλδημοκράτες θεωρούν «απόδειξη της πεποίθησης Τσίπρα να προωθήσει τις διαπραγματεύσεις το γεγονός ότι δεν διστάζει να θέσει σε κίνδυνο την ενότητα του κόμματός του». Το ότι μπορεί να εμποδίσουν οι εκλογές και οι μετεκλογικές εξελίξεις την επόμενη αξιολόγηση είναι και αυτό κάτι που αποδέχονται. Αλλά η απάντηση του κ. Σόιμπλε είναι απλή: «Αν δεν υπάρξει θετική αξιολόγηση, σταματάει αμέσως η καταβολή της επόμενης δόσης». Οσο για το χρέος; Μία αναδιάρθρωσή του θα υπάρξει. Αλλά θα είναι τέτοια που να μην τρομάξει την κοινή γνώμη. Της Γερμανίας…